Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1980, Page 6

Upphaf og atferli
Abæjarskottu
Abæjarskotta mun vera frægasti
draugur í Skagafjaröarsýslu, er sögur
fara af. Frá upphafi hennar er sagt í
ýmsum þjóösögum, svo sem Þjóösög-
um Ólafs Davíössonar, Jóns Árnasonar
og í flestum þjóösögum eru einhverjar
sagnir um Ábæjarskottu.
I Huld, fyrra bindi, er þáttur eftir Gísla
Konráösson af Þorvarði presti Bárðar-
syni og er þar sagt all greinilega frá
upphafi Skottu. Séra Þorvarður Báröar-
son var fæddur í Purkey 1689, fluttist
með Steini biskupi Jónssyni aö vestan
1711 og fór þá í Hólaskóla og lauk námi
þar. Fékk Bergsstaöi meö Bólstaöarhlíð
1715 og var þar prestur til 1726. Þá fékk
hann Kvíabekk í Ólafsfiröi meö bréfi frá
Friöriki konungi fjóröa. Þar var prestur
Grímúifur lllhugason og var búinn að
vera þar tvö ár og haföi Fuhrmann
amtmaður veitt honum embættið. En
konungsbréfiö haföi meira gildi en
amtmannsbréfiö og séra Grímúlfur varö
að víkja frá Kvíabekk fyrir séra Þorvaröi.
Vegna þessa varö fullur fjandskapur á
milli þeirra prestanna, en þeir kunnu
báöir meö svartagaldur aö fara og fóru
sendingar á milli þeirra sem drápu bæöi
menn og skepnur, en sú saga verður
ekki rakin hér.
Litlu síöar fékk séra Grímúlfur
Glaumbæ og mun hafa verið prestur þar
í 50 ár en hann andaðist 1785 og er þá
enn búandi þar. í Hólaskóla var séra
Grímúlfur samtíða Lofti Gunnarssyni
(Galdra Lofti), laust fyrir 1720. Loftur
var runninn upp úr Breiöafjaröareyjum
eins og séra Þorvarður og virðist því
galdrakúnst hafa þróast vel þar.
Bólu-Hjálmar skrifaði frásögu eftir
fóstursyni séra Þorvarðar og kallar hann
prest „Galdra-Varða“.
Skal nú vikið aö upphafi Skottu eins
og frá er sagt í þætti séra Þorvarðar
eftir Gísla Konráðsson. Þar segir svo
orðrétt:
„Sagt hefur veriö aö heldur legðist
fjölkynngisorö á Þorvarö þegar í æsku;
var hann og maöur eölisvitur. Ólafur hét
bóndi Bjarnason er bjó aö Steiná,
kallaöur fjölkunnugur mjög. Þaö var eitt
kvöld, aö Ólafur kom neðan dal, og er
hann kom að Bergsstöðum, sá hann aö
Þorvaröur prestur starfaöi nokkuð í
kirkjugaröi, og varö þess vís, aö prestur
haföi uppkomiö kvendraug, en fór
heldur á hæli fyrir honum í glímunni, því
jafnan varö aö fella uppvakninginn, áöur
en hann væri sendur, svo menn fengi
viö hann ráöiö, ella mætti hann þeim
bana veita er upp vöktu. Slík var þá
almenn trú. Ólafur kom aö garðinum og
mælti er hann hélt prest í vanda meö
drauginn. Bíttu í hægra brjóstiö á henni;
er sagt Ólafur glotti að og kallaði aö
prest mundi nú bila guöfræöin, en viö
ráö þaö er Ólafur kenndi, er taliö aö
prestur sigraöi. Ekki er þess getið, hvert
prestur ætlaöi að senda draug þennan,
en mjög öfundaöi hann kunnáttu Ólafs,
er hann skyldi kunna ráð þetta og haft
er þaö eftir Bjarna Ólafssyni, afkom-
anda Ólafs, aö heyrt heföi hann Þor-
varöur prestur hæddi oft aö Ólafi síöan,
en Ólafur léki þaö á prest, aö allar yröu
tekjur hans aö grjóti. Bjó Bjarni sá lengi
síöan aö Steiná. Sagt er aö margt fleira
slægist illt í með þeim svo varð af fullur
fjandskapur. Varð þaö þá, að prestur
sendi draug aö Steiná; átti hann að
fyrirkoma Ólafi ella konu hans; og í því
er kona Ólafs vildi stíga upp fyrir bónda
sinn í hvíluna, sýndist henni fluga
nokkur á glugga þeim, er yfir var
rekkjunni; skjár var á honum; greip hún
skjáinn og ætlaöi aö hrekja á braut
fluguna, en er skjárinn var úr hneig
konan niöur örend, en Ólafur haföi ekki
varast þaö og gat þó varið sjálfan sig; er
það og mælt, aö leikiö fengi hann það á
prest, að hann banaði einu eöa tveimur
börnum prests, og ritaöi er að tvö börn
prests og Ólafar dæju ung, en ekki
getið, meö hverjum hætti þaö varö, en
trúaö var af völdum Ólafs verið hafa, því
allt var þá slíkt göldrum eignað, einkum
þá óvild var milli manna; svo var og um
konu Ólafs, er bráödauö varö. Draugur
þessi var kallaöur Steinárskotta og
slæddist hann þar lengi um dalinn og
fylgdi helst Ólafi og afkomendum hans.“
Síðar í þætti Gísla Konráössonar
segir svo: „Ólafur bóndi á Steiná, er
sagt, aö yröi fyrir mörgum árásum
Skottu, og fékk nú ekki sent hana aftur
aö Þorvaröi presti. Eftir það, er sagt, aö
Ólafur fengi komið Skottu fyrir eftir
langar særingar og sett hana í afturfót-
arlegg úr hrossi og tappa fyrir.“
Fjórar eru taldar dætur Ólafs á Steiná
og einn sonur. Ein dóttir hans hét
Guðbjörg, líklega yngst. Samkvæmt
manntali 1816 er hún fædd á Steiná
1749. í Þjoðsögum Jóns Árnasonar er
sagt aö Ólafur frá Steiná hafi búiö á
Tinnárseli í Austurdal. Tinnársel er í
mynni Tinnárdals noröan Tinnár, um
klukkustundargang fyrir framan Ábæ.
Skammt sunnan Tinnár, er Nýibær. Þar
eru sauölönd góö og landrými mikiö.
Samkvæmt fornum heimildum á Nýibær
dalinn allan austan Jökulsár eystri og
Nýjabæjarafrétt, svo langt á fjöll suöur
sem vötn draga til Jökulsár. Ekki eru til
heimildir um, aö Ólafur Bjarnason hafi
búið á Tinnárseli en þó gæti hann hafa
verið þar á elliárum fýrir 1780, en hann
mun hafa verið fæddur um eöa laust
fyrir 1700.
Guöbjörg Ólafsdóttir fluttist til
Ólafur kom aö garðinum og mælti er hann hélt prest í vanda með drauginn: Bíttu í hægra
brjóstið á henni.