Lesbók Morgunblaðsins - 04.04.1981, Síða 11

þaö bil stundarfjórðungi frá því að ég skaut
síöasta blysinu komu mennirnir til bæki-
stöðva okkar. Neyðarblysin höfðu vísað
þeim leiðina og án þeirra er alveg óvíst,
hvernig farið hefði. Varð því þarna mikill
fagnaðarfundur, ekki síst fyrir það að nú
höfðum við mat og olíu, svo að vel var fyrir
öllu séö.
En illviðriö hélt áfram og gerði okkur
sífellt erfiðara fyrir. Um síðir var svo komið
að við urðum að skiptast á um að vaka á
nóttunni til að hreinsa snjó af tjöldunum,
sem annars hefðu sligast undan þunganum
og fallið á okkur. Milli byljanna þiönaöi svo
annaö slagiö og gerði úrhellisrigningu. Fór
þá allt á flot og varð rennandi blautt, svo
að þaö var litlu betra. Tókum við þá fyrir aö
hlaöa snjóhús og vorum í því, þangað til
um hægöist á ný og viö fórum í tjöldin
aftur. Snjóhúsiö notuðum við samt áfram
sem birgðageymslu og kom það sér vel.
Er við höfðum hafst þarna við á jöklinum
í hálfan mánuð, fórum við að verða mjög
áhugasamir um aö komast burtu. Leitar-
flugvél haföi lengi vel ekki tekist aö finna
vélina C-47 á jöklinum sakir þoku og
illviöris, en loks heppnaðist að staösetja
hana. Var hún þá að mestu komin í kaf í
snjó, nema hvað flugmannshúsið og efsti
hluti stýrisins stóöu upp úr. Þegar svo var
komið, þótti útilokaö aö hægt mundi að
bjarga henni að sinni og við fengum
orösendingu um aö þyrla mundi koma til
Árni Stefánsson leiðsögumaður
ásamt hundi, sem var með Geysi og
lifði áf slysið.
aö sækja okkur. Tvær fyrstu tilraunir
þyrlunnar mistókust sakir illviðris, en
haföist með herkjum í þeirri þriðju. Ég fór
þá meö þyrlunni ásamt vélstjóra og
leiðsögumanni í fyrstu ferðinni. Næsta dag
fiaug ég síöan aftur upp á jökulinn og sótti
þá, sem eftir voru. Veður var þá einnig
mjög illt og skyggni í lágmarki sakir
skafkófs. Allir komust þó vel af og til
byggöa, en farangur og tjöld skildum við
eftir á staðnum.
Þar með höfðu menn að sinni gefist upp
við að bjarga flugvél okkar, C-47, af
Vatnajökli. Nokkru síöar seldi flugherinn
Loftleiðum hana á 1200 dollara. Eftir því
sem ég frétti hafði laskast vængur á einni
af DC-3 vélum þeirra Loftleiðamanna og
töldu þeir sig geta bætt hann með því að fá
vaeng af C-47.
í maímánuði næsta vor kleif leiðangur á
vegum Loftleiða upp á jökulinn. Flugvélin
C-47 var grafin úr fönn og síðan dregin
niöur til byggöa. Þar tókst leiðangurs-
mönnum aö koma henni á loft og fijúga
henni til Reykjavíkur. Flugvélin var eitthvaö
í notkun á íslandi um skeið, en nokkru
síðar skilst mér að hún hafi verið seld til
ísrael.

m
Barnið ógnar
foreldri sínu
Það hafa verið uppi um það deilur
undanfarið, hvort blaöamönnum
væri skylt aö skýra lögregluyfirvöld-
um frá því, hverjir væru heimildar-
menn sínir aö ótímabærum
sakamálafréttum.
Blaðamenn höföu uppi þau rök,
að þaö hlyti aö rýra möguleika
blaðanna til aö afla upplýsinga, ef
heimildarmenn þeirra ættu það yfir
höfði sér að upplýsingarnar yrðu
raktar til þeirra.
Svo virtist af umræðunum, að frétt
blaðsins hefði lekið frá lögreglunni
sjálfri og þaö varð einnig Ijóst, hver
væri heimildarmaöur lögreglunnar.
Mönnum skildist af viðbrögóum lög-
regluyfirvalda að þau vildu finna
sökudólginn og þau gátu haft uppi
sömu rök og blaðamenn: Það rýröi
upplýsingamöguleika lögreglunnar,
ef hún gæti ekki verndað og leynt
sínum heimildarmönnum meöan mál
væru í rannsókn. Hún missti trúnaö
almennings. Borgari, sem gæti gefiö
lögreglu mikilvægar upplýsingar í
sakamáli, veigraöi sér við því, ef
hann ætti þess von að lesa frásögn
sína í blöðunum næsta dag og hann
væri þannig máski oröinn aöal
blaöamaturinn í sakamáli. Þaö væri
eins gott fyrir þann aumingja mann,
að ítalska eöa bandaríska Mafían
ætti ekki í hlut. Lögreglunni ber sem
sé sízt minni skylda til aö vernda og
halda leynd yfir sínum upplýsingum
og heimildarmönnum meðan mál eru
í rannsókn, heldur en blööunum
sínum. Vissulega er nauðsynlegra aö
lögreglan geti aflað sér upplýsinga
hjá almenningi um sakamál heldur
en að blöðin geti aflað sér fréttar um
hið sama mál.
Sem sagt: leiöi þaö til vandræða
fyrir blöðin aö mega ekki leyna
heimildarmönnum aö fréttum í saka-
málum, þá leiöir það ekki til minni
vandræða fyrir lögregluna aö geta
ekki haldið leynd yfir sínum heimild-
armönnum. Þetta einstaka atriði í
viðskiptum lögreglu og blaöa getur
því orðið erfitt matsatriði fyrir
dómstólum.
Umræðurnar um ofannefnt mál
gefa tilefni til umhugsunar um hina
„frjálsu pressu" og hvert hún sé á
leið.
Það viröist nokkuð sameiginlegt
álit blaöamanna að þeir eigi að hafa
sem næst, ef ekki algert, sjálfdæmi í
skrifum sínum, ef frá eru talin bein
meiðyrði, og þá löggjöf er reyndar
búið aö gera einskis virði. íslenzkir
blaðamenn segjast hafa sínar eigin
siðareglur, en hafa þær nokkurn
tíma orðið þeim haft á penna? Ég
minnist þess helzt, það var í fyrra trúi
ég, aö blaöamaöur tók stórt uppí sig
um aöra blaðamenn (útvarpsmenn,
sem heyra til blaðamannastéttinni),
og þá brást „hin frjálsa pressa“ illa
við. Flest telja blaðamenn sér skylt
að gagnrýna, en þaö finnst þeim
ganga úr hófi að gagnrýna sjálfa sig
og blaöamaðurinn hafði brotiö meg-
in siðareglu Blaðamannafélagsins:
gagnrýnt aöra blaöamenn.
Hið mikla frelsi í fréttaflutningi,
upplýsingaöflun og frásögn blaöa í
lýöræöisríkjum, er rökstutt meö því,
aö frjáls blöð séu bezta vörn al-
mennings gegn yfirvöldum margs-
konar og þaö sé aö fara útá hálan ís,
að takmarka hið minnsta frelsi
blaða.
Blaðamenn eru auðvitað misvand-
aöir í sér, eins og aðrir menn, og
blöð þeirra einnig misvönduö.
Óprúttnir blaðamenn undir ritstjór-
um sömu gerðar, eru allsstaöar
snuðrandi og birta óhikaö allt sem
þeir komast á snoðir um í skjóli
þessa grundvallar sjónarmiðs um
nauösyn frjálsra blaða. Séu þeir
beðnir að gæta penna síns, æpa þeir
í kór: — er meining að koma frjálsri
pressu og blaöamennsku fyrir katt-
arnef?
Lýðræðisleg yfirvöld, sem sjaldan
eru nú orðuð viö hugrekki, viö
kjósum yfir okkur álíka heybrækur
og við erum sjálfir í lýóræöisríkjun-
um, glúpna ævinlega fyrir þessu
herópi og opna allar sínar skrifstofur
og skjalaskápa uppá gátt, — elsku
vinir, fulltrúar hinnar frjálsu pressu,
gjörið þið svo vel og gramsið í
þessum plöggum. — Forystumenn í
helzta lýöræðisríki heims eru svo
opnir og kjöptugir, að bandamenn
þeirra þora ekki orðið að ráða
ráóum sínum með þeim. Þessi
opingátt embættismanna og ýmissa
ráðamanna lýðræðisríkjanna er
gengin í öfgar og þeir bregðast í
raun og veru skyldu sinni við al-
menning sem stjórnendur. Þeir geta
ekki stjórnað, ef þeir bera öll sín ráö
í hverju efni fyrir almenning, og láta
fjölmiðla hundþvæla sér fyrir augum
þess almennings, sem þeir eiga aö
stjórna. Valdamenn eru nær ævin-
lega illa leiknir í fjölmiðlum, þegar
þeir eru teknir til yfirheyrslu, svör
þeirra hártoguö og véfengd, vaktar
upp grunsemdir, notaö til þess
spurningarformið, einkum í blöðum.
(Er forsætisráöherrann viðriöinn
Geirfinnsmálið?) — Enginn hefur á
spurninni, segja blaðamenn og
reyndar aðrir fjölmiðlamenn.
Embættismönnum og öðrum
ráöamönnum í lýðræðisríkjum er að
vísu nokkur vorkunn í þessu efni.
Neiti þeir aö gefa upplýsingar, sem
skaðað gætu embætti þeirra eða
jafnvel alla þjóöina væru þær látnar í
té, að ekki sé nú talað um ef þeir
reyna að stööva frásagnir blaöa, þá
upphefst mikill darraðardans.
Fyrst náttúrlega, aö þetta 'sé
atlaga að hinni frjálsu pressu, en
síöan hefjast getsakir: — Hverju er
yfirvaldið aö leyna? Er þaö þetta? Er
það hitt? Almenningur fylgist af
áhuga með bollaleggingum
blaðanna, viss um, að nú séu helvítis
yfirvöldin að leyna einhverju misferli
hjá sjálfum sér. Hinum frjálsu blöð-
um og fjölmiðlum hefur nefnilega
tekizt að rýja yfirvöld í lýöræðisríkj-
unum öllu áliti, tekizt að skapa
tortryggni almennings í garö allra
stofnana og meiri háttar embætta og
fyrirtækja.
Það er því svo komið, aö lýðræð-
inu er farið að standa ógn af sínu
eftirlætisbarni, frjálsum fjölmiðlum.
Þeir eru að skapa stjórnleysi og
lýöræöi merkir ekki stjórnleysi, eins
og sumir viröast halda, þaö er
vissasti vegurinn til aö drepa það.
Hin frjálsa pressa er líka farin að
bitna illa á almenningi, skjólstæðingi
sínum gagnvart yfirvöldum. Þaö á
ekki sízt við hérlendis í fámenninu og
tíðindaleysinu.
Blaðamenn okkar eiga vissulega
oft erfiðar stundir, það verður að
fylla blaðið en fátt tíðinda, kattavina-
félag stofnað hér, hundavinafélag
þar...
Hlutskipti blaðamanna — einkum
við síödegisblöðin — verður því oft
að skrifa í vindinn, sem þeir verða þó
fyrst aö æsa upp sjálfir til að geta
notaö stríðsletur sitt á tíðindin. Þeir
eru vandræðum sínum lagstir í
lúsaleit um allt þjóöfélagið. Séu tveir
menn aö rífast í skólastofu í fjarrum
staö, eru þeir komnir þangaö og
oröasennan orðin næsta dag að
forsíöufrétt, ekki minna. Almenning-
ur er ekki orðinn óhultur fyrir vinum
sínum, frjálsu blöðunum, og er
tekinn að kvarta ótæpilega. Lögregl-
an hleypir blaöamönnunum inná sig
án þess að huga að því, aó blaða-
menn eru ekki bundnir neinni
þagnarskyldu fremur en þeim sjálf-
um sýnist, og uppistand eða erjur á
heimilum veröa þeim stundum hin
bezta frétt.
Frelsi án skynsamlegs sjálfsaga er
eyöileggjandi. Ef hin frjálsa pressa
hefur ekki vit á aö aga sig sjálf, getur
það ekki endaö nema meö ófarnaði
fyrir hana; hún gerir sjálfa sig
gagnslausa og áhrifalausa í hömlu-
lausum fréttaflutningi og söguburði
— kjaptar sjálfa sig ! hel og
lýöræðisþjóðfélagiö um leið.
Asgeir Jakobsson
11