Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1983, Blaðsíða 13

anlegu og vönduðu grafhýsi. Fóru
meiriháttar grafhýsi snemma að
líkjast litlum íbúðum með nokkr-
um litlum herbergjum. Var eitt
stórt herbergi í miðjunni og var
líkinu komið þar fyrir, en þar út
frá voru smærri herbergi, og í þau
voru fórnargjafir settar. Yfirleitt
voru grafhýsin neðanjarðar og
haugur hlaðinn yfir þau. Grafhýsi
elztu konunganna voru ekki ósvip-
uð grafhýsum annarra manna,
nema hvað þau voru heldur íburð-
armeiri. Létu þeir reisa sér aflöng
grafhýsi með flötu þaki, mastaba,
og voru þau úr sólþurrkuðum
múrsteinum. Árið 2650 f.Kr.
komst þriðja konungsættin til
valda. Dafnaði þá hagur Egypta-
lands ákaflega mikið og jafnframt
varð bylting í gerð grafhýsa. Var
nú farið að raða mastöbum hverj-
um ofan á annan, og minnkuðu
stallarnir að grunnfleti eftir því
sem ofar dró. Urðu þannig til
stallaðir pýramídar, sem náðu 60
m hæð. Var sá fyrsti í Sakkara og
markar sá upphaf steinbygg-
ingarlistar í Egyptalandi. Var
byggingarmeistarinn, sem Imhót-
ep hét, tekinn í guðatölu eftir
dauða sinn. í kjölfar þessa stall-
aða pýramída voru gerðir um 80
pýramídar af ýmsum stærðum og
gerðum í Egyptalandi. Virðast
er frægasti sfinxinn, sem höggv-
inn er í sandstein. Pýramídarnir
voru hins vegar reistir úr kalk-
steini, sem tekinn var úr námum
ekki fjarri þeim stað, sem þeir
voru reistir á.
Tækni sú, sem Forn-Egyptar réðu
yfir við vinnslu steinanna er
einkar athyglisverð, og ber bygg-
ing þessara miklu mannvirkja
vott um frábært verkskipulag.
Hluti verkamannanna var fast-
ráðinn við framkvæmdirnar og
þáði laun fyrir verk sitt. Auk
þeirra vann þarna fjöldi bænda,
sem urðu atvinnulausir þegar Níl
flóði yfir bakka sína, sem var
reglulega ár hvert. Þrælahald
þekktist hins vegar ekki í Egypta-
landi fyrr en miklu seinna. Miklar
ráðstafanir voru gerðar til þess að
fyrirbyggja að hægt væri að kom-
ast inn í pýramídana og ræna úr
þeim gersemum, sem þar voru
lagðar með látnum faraóum. Þó er
nær fullvíst, að inn í þá alla hefur
verið brotizt mörgum sinnum á
löngu tímabili og greipar látnar
sópa um gersemar sem þar voru
upprunalega. Bygging pýramíd-
anna kostaði gífurlega fjármuni,
og er ekki ólíklegt, að þessi mikla
og óarðbæra fjárfesting hafi veru-
lega sligað efnahag Egyptalands.
Eftir byggingu þrenningarinnar
guðanna. Á valdatíma fimmtu
konungsættarinnar (2494—2345
f.Kr.) var sólguðinn Ra gerður
æðstur allra guða, og komst sú
hefð á að sérhver konungur reisti
Ra veglegt musteri. Smíði muster-
anna var mun vandaðri en pýra-
mídanna og var hún einnig rán-
dýr, þó svo að musterin væru
langtum minni um sig. Voru must-
erin venjulegast byggð upp á
steinsúlum og steinbitum, sem
lágu ofan á súlunum og tengdu
þær saman. Voru súlurnar
einfaldar að formi en oft skraut-
Iega útskornar með myndatákn-
um. Hafa forn-egypzkar steinsúl-
ur mjög ákveðinn svip og minna
einna helzt á plöntustofn. Eru þær
tiltölulega grannar niður við jörð,
víkka út um miðjuna neðanverða
og líkjast súlnahöfuðin lótuslaufi
eða papírusblómi. Musterin voru
mörg samansafn ólíkra vistar-
vera. Þarna voru bænastaðir,
myrk fórnarherbergi, yfirbyggðir
salir og innigarðar. Við inngang-
inn var yfirleitt röð sfinxa,
steinmyndir með ljónsskrokk en
með höfuð af manni, hrút eða
hauki. Hlaðnir stein- og
múrsteinsveggir voru jafnan látn-
ir mjókka upp. Voru þeir lóðréttir
að innanverðu, en að utanverðu
hallaði þeim jafnt og þátt, og er

Þannig má gera ráö fyrir aö Aknatenborg hafi litiö ut. Hún var í
Tell El-Amara (1366—1351 f. Kr.)
Horusarmusteriö í Edfu.
hafa verið gerðar örar tilraunir
með ný form, og komu reglulegir
pýramídar snemma fram. Gullöld
stóru pýramídanna hófst með
fjórðu konungsættinni, sem komst
til valda árið 2580 f.Kr. Keóps-
pýramídinn er grafhýsi Keóps,
sem lézt árið 2530 f.Kr. og er hann
eitt mesta mannvirki, sem reist
hefur verið. Var hann upphaflega
146 m á hæð en hver hlið hans er
um 230 m. Kefren (dáinn 2496
f.Kr.), sonur Keóps, lét reisa ann-
an pýramída litlu minni og Mýk-
erínos, sonur Kefrens, lét reisa sér
þann þriðja. Er sá langminnstur
þeirra þriggja, sem allir eru í
Gíza, skammt frá Memfis, og á
þeim slóðum sem Kaíró stendur
nú. Ymsar aðrar byggingar voru
umhverfis sjálfa pýramídana.
Voru þetta fórnarkapellur, dýr út-
fararmusteri og nokkrir smáir
pýramídar, sem reistir voru yfir
drottningar og skyldmenni kon-
ungs. Við hlið Kefrenspýramídans
þetta mjög ákveðið einkenni í
egypzkum arkitektúr. Strámottum
með ákveðnu millibili var komið
fyrir milli hleðslulaganna til þess
að styrkja vegginn. Forn-Egyptar
notuð aldrei bogaform í hefðbund-
um byggingum sínum, en boga-
formið var þó til í Egyptalandi, og
hafa leifar múrsteinshvelfinga
fundizt þar, en þær hafa sjálfsagt
verið ákaflega fátíðar. Engar leif-
ar hafa fundizt af íbúðarhúsum
Forn-Egypta, en litlar styttur,
sem látnar voru með líkum í
grafhýsin, gefa til kynna, að þau
kunni að hafa verið gerð úr gróf-
um múrsteini, og hafi verið á einni
eða tveimur hæðum með flötu eða
hvelfdu þaki. Herbergi virðast
hafa snúið að norðurgarði. í
Egyptalandi uxu döðlupálmar, en
timbur var lengstum fágætt sem
byggingarefni til forna. Síðar var
mikið flutt inn af furu, sedrusviði
og kýprusviði frá Sýrlandi. Var
miklu hnignaði líka gerð pýramíd-
anna, en aukin áherzla var lögð á
glæsilegar musterisbygginar.
Musteri byggð með
steinsúlum
og steinbitum
Musteri þau frá elzta skeiðinu,
sem varðveizt hafa í Egyptalandi
til þessa dags, voru í einhvers kon-
ar tengslum við grafhýsi faraó-
anna. Er talið, að átrúnaður
landsmanna hafi að miklu leyti
verið eins konar dauðadýrkun
konunganna sem þeir litu á sem
afkomendur guðanna, en auk þess
áttu þeir ótal marga guði, sem
mismikil tilbeiðsla var á eftir hér-
uðum landsins. Musterin voru af
tveim aðalgerðum. Var önnur gerð
til tilbeiðslu þess konungs, sem
þar hafði verið lagður, en hin
gerðin var til almennrar tilbeiðslu
Sneiöing sem sýnir innra skipulag Keops-pýramídans (um 2510
f.Kr.).
timbur einkum notað i þök íbúð-
arhúsa og í húsgögn. Þök mustera
voru hins vegar yfirleitt þungar
steinplötur, sem lagðar voru sam-
hliða milli bitanna.
Óbreytt bygg-
ingarform
Forn-Egyptar náðu hátindi í
byggingarlist á fyrsta tímabilinu
með byggingu pýramídanna miklu
með nokkrum glæsilegum muster-
isbyggingum. í megindráttum
hélzt hin hefðbundna byggingar-
list þeirra, sem þá var þegar kom-
in fram í gegnum allt stórveld-
isskeið þeirra. Byggingarformið
hélzt þannig svo til óbreytt, þrátt
fyrir ýmsar framfarir í notkun
byggingarefna. Trúarlegar bygg-
ingar báru jafnan hátíðleika
reisnar og varanleika, sem gáfu
greinilega til kynna, að þessum
byggingum var ætlað að standa
allt til enda veraldarinnar. Kemur
þetta vel saman við trú Forn-
Egypta, sem töldu að sálin sneri
aftur til líkamans.
Konungsvaldinu hnignaði mjög
í valdatíð sjöttu konungsættarinn-
ar ( — 2181 f.Kr.), en vald klerka-
stéttarinnar óx að sama skapi.
Landbúnaður var uppistaða efna-
hagslífsins, og var mestur hluti
jarða í einkaeign. Guldu bændur
sérstakan uppskeruskatt til ríkis-
ins, og var komið á stofn mjög
fullkomnu skattakerfi. Með vax-
andi auðlegð óx utanríkisverzlun
Forn-Egypta, einkum við Sýrland
og önnur lönd í Litlu-Asíu. Við lok
valdaskeiðs sjöttu konungsættar-
innar urðu konungarnir mjög
valdalitlir og sundurlausn og óöld
ríkti í þjóðfélaginu. Klofnaði ríkið
árið 2100 f.Kr. og urðu til tvær
SJÁ NÆSTU SÍÐU
13