Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1984, Qupperneq 6

og fleira á sýningu Baltasars á Kjarvalsstöðum
Baltasar hefur nú búið
og starfað á íslandi í 21
ár og er fyrir löngu
þjóðkunnur málari og
grafíklistamaður. Frá því hann
kom til landsins hefur hann lifað
af myndlist; framan af með
teikningum fyrir bækur og blöð
— þar á meðal Lesbók. En síðan
1973 hefur hann ekki haft „auka-
búgreinar" en starfað einvörð-
ungu sem málari og málað jöfn-
um höndum portret og frjáls
myndverk ásamt grafík. Hann er
einn örfárra hérlendra málara,
sem ekki vinna við annað,
kennslu til dæmis, eða eiga úti-
vinnandi maka.
Meðal þess sem Baltasar hefur
í takinu er freska í hina nýju
Víðistaðakirkju. Hún mun taka
yfir 200 fermetra flöt og hefur
Baltasar lokið undirbúnings-
vinnu. En hann er maður eigi
einhamur og ræðst jafnframt í
stóra sýningu á Kjarvalsstöðum,
sem hann opnar í dag, og er það
10. einkasýning hans á þessum
liðlega tveimur áratugum á ís-
landi.
Baltasar hefur áður sýnt, að
hann er átakamaður og kann því
vel að fást við stóra myndfleti.
Nægir í því sambandi að benda á
myndröð hans við Fáka Einars
Benediktssonar á síðustu Kjar-
valsstaðasýningu hans og kross-
festingarmyndirnar frá annarri
sýningu á sama stað. Þesskonar
myndir gera sýningar eftir-
minnilegar, en það þarf nokkra
karlmennsku til að ráðast í þær,
— og málarinn getur yfirleitt
ekki selt þær. Þetta er samt
nauðsynlegt í sölum eins og á
Kjarvalsstöðum; án þess verður
engin reisn yfir sýningum og
myndir lítilla sanda og lítilla
sæva týnast þar eins og smá-
stirni í himingeimnum.
Sýningunni skiptir Baltasar í
flokka eftir efni. Þessir flokkar
heita: Vinir og fjölskylda, Loft
og láð, Sólarhringur á vinnustof-
unni, Félagi hestur, Þær, Sælir
eru ... og síðast en ekki síst:
Goyerskur.
Til nánari skýringar má geta
þess, að í fyrst talda flokknum
eru portret, en landslagsmyndir
í tveimur þeim næstu. Hestar
eru gamalkunnugt myndefni
Baltasars, og „Þær“ vísar til
nektarmynda.
En Goyerskur, — hvað í
ósköpunum eru Goyerskur?
Kannski er von að einhver
spyrji, en hér er á ferðinni
myndröð með tilvísun til
spænska málarans Goya, sem
var alls óragur við að láta í ljósi
í myndum skoðanir sínar á ýmsu
úr spænsku þjóðlífi síns tíma, til
dæmis viðbjóði styrjalda, rann-
sóknarréttinum, aðlinum og
jafnvel sjálfri konungsfjölskyld-
unni, enda var þetta neðanjarð-
arlist, sem hefði getað kostað
hann lífið. Sumar þessara
Goya-mynda eru hárbeitt skeyti
þar sem ýmist er farið fínlega
með háðið, eða ádeilan gerð
augljós.
Þessi myndröð Baltasars,
Goyerskurnar, mun án efa vekja
mesta eftirtekt á þessari sýn-
ingu og ugglaust verða tilefni til
ýmissa bollalegginga og menn
munu hafa á þessu skiptar skoð-
anir. Baltasar fer í smiðju til
landa síns að því leyti, að svip-
mót fólksins og afstaðan til
myndefnisins sver sig í ætt
Goya. Hinsvegar er stíllinn frá
Baltasar sjálfum og myndirnar
eru bornar uppi af þeirri list-
rænu kunnáttu, sem honum er
eiginleg.
Þessi myndröð hefur undirtit-
ilinn „í skjóli frændgarðs" og
vísar til þess að hér sé fjallað um
frændsemis- og kunningsskapar-
þjóðfélagið, þar sem menn hafa
allt á þurru, ef hin réttu sam-
bönd eru fyrir hendi. Mig grunar
þó, að hér sé ekki fyrst og fremst
átt við þjóðfélagið í heild, heldur
þann þáttinn í því, sem Baltasar
þekkir best: íslenzka myndlist-
arheiminn með öllum sínum
klíkuskap, undirróðri, páfum,
peðum og mislukkaðri opinberri
viðleitni til afskipta af þessu.
Myndin, sem hér fylgir með, er
úr þessari röð og heitir: „Þeir
bindast sterkum böndum." Hér
er sumsé frændgarðurinn lifandi
kominn: Samtryggingin. Text-
inn, sem þarna stendur á
spænsku: „No hay quin nos
desade", útleggst: Enginn getur
slitið okkar bönd.
Það er sama
hvernig allt veltist og þótt sumir
séu á haus — en hver skyldi
hann vera þessi menningarviti
með hornspangagleraugu, sem
fylgist fránum augum með öllu?
Önnur úr röðinni heitir „Upp-
haf“. Risavaxin hænsni fæða af
sér einhverskonar afskræmi.
Manni dettur í hug skoffínið úr
þjóðsögunum — þótt ekki væri
það fætt af hænsnum, er hér um
að ræða einhverskonar skoffín.
Kannski er það listaskoffínið?
En það er ekki gott að segja;
engar skýringar eru látnar í té.
Sú þriðja er ákaflega goyersk
og heitir „Konungur bitl-
inganna". Undirtitill er á
spænsku, „toda po desprecia", og
útleggst: Metur allt einskis. Það
sem við blasir er nakinn maður,
ekki mjög gáfulegur, enda með
asnaeyru, — ber þó kórónu — og
situr á kunnuglegu húsi. Hjá
honum liggur rotta eða mold-
varpa, en kauði heldur á mynd
— eða er það kannski spegill?
Sú fjórða heitir á ensku „The
eye of the beholder" og vísar til
þess, að fegurðin er ekki bundinn
við það sem sést, heldur býr hún
í augum áhorfandans. Hér eru
heldur ískyggilegir menn við
vafasama iðju — eða skemmtun
— og alveg í anda Goya. Undir-
titill er á spænsku: „maricones
, sem merktir Krítísk-
Faðmurinn á förum
Það er almennt haldið að
steinaldarmaðurinn hafi barið
konuna eða dregið hana á hár-
inu, ef hann vildi fá hana til við
sig, og líklega hefur þetta verið
fljótvirkari aðferð en síðar var
upptekin með vaxandi menn-
ingu, að fara vel að konunum og
faðma þær, en þá varð til, segja
fróðir menn, orðið faðmur. Það
eru þó ekki nema fróðustu menn,
sem rekja orðið aftur í þessa at-
höfn, enda vita menn ekki hve-
nær barsmíðar voru aflagðar í
ástamálum og upptekin faðmlög.
Minna fróðir rekja orðið faðmur
til engilsaxnesks orðs fæthm en
það merkti að faðma. Síðar
færðist einnig merking þessa
orðs yfir á lengdareiningu á
snærum og köðlum og mest not-
að af sjómönnum. Nú er verið að
ýta þessu orði út úr mælikerfi
fjölmargra þjóða. Það er orðið
úrelt, segja menn. Víða í ensku-
mælandi heimi er til dæmis búið
að ákveða með lögum að fella
það niður og láta metrann taka
algerlega við. Brezka flotamála-
ráðuneytið gaf út 1969 tilkynn-
ingu um að faöminum skyldi út-
rýmt og átti það að gerast á
þremur árum. Brezka stjórnin
ætlaði þá almenningi lengri tíma
eða 10 ár til taka upp metrakerf-
ið. En Bretinn er nú íhaldssamur
og það getur tekið tímann sinn
að útrýma faðminum, að
minnsta kosti úr máli brezkra
sjómanna.
Faðmurinn hefur aldrei verjð
notaður sem mælieining, hvorki
Ióðrétt né lárétt á landi né sjó,
nema á línum, köðlum og vírum
og hafdýpi enda var það mælt á
tíma handlóðsins með línu. Eng-
inn mælir hæð masturs í föðm-
um né lengd skipsins.
Faðmurinn er bilið milli
krepptra hnefa mannsins, þegar
hann heldur handleggjunum
beinum út frá öxlum, sitt til
hvorrar hliðar. Þetta bil svarar
til sex feta.
Þar sem þessi mælingaraðferð
var þægilegust við línur og
kaðla, var eðlilegt að hún væri
mest notuð um borð í skipum eða
við að útbúa skip og veiðarfæri.
Sjómenn hafa líka haldið mikilli
tryggð við faðminn. Þótt langt sé
síðan við íslendingar tókum upp
metrakerfið lifir faðmurinn enn
góðu lífi um borð.
Það eru fleiri lengdareiningar
sem menn víða um heim vilja
flýta sér að leggja fyrir róða, af
því að þær séu orðnar úreltar.