Lesbók Morgunblaðsins - 24.11.1984, Blaðsíða 8

Cróður íslands — þriðji hluti
EFTIR INGVA ÞORSTEINSSON OG SIGURÐ BLÖNDAL
Iupphafi þessarar síðustu greinar okkar um
gróður íslands er ástæða til að staldra aðeins
við spurninguna — hvers vegna gróður? Ein-
faldasta svarið er náttúrulega, að gróður er
undirstaða lífs á jörðinni.
þar, heldur gera gróður landsins enn fjöl-
breyttari og verðmætari en hann var fyrir
landnám.
HVERNIG Mótast Nátt-
ÚRULEGT GRÓÐURFAR?
Gróðurfar hvers lands mótast af
margvíslegum aðstæðum. Lítum fyrst á
hinar iandfræðilegu. Á stórum meginlönd-
um hefur gróðurríkið mikið svigrúm til að
þróast, og þegar landafræði plantnanna er
skoðuð, kemur í ljós ákveðið samhengi eða
mynstur. Á úthafseyjum, sem liggja fjarri
meginlöndum, er ekki um slíkt samhengi
að ræða. Þar ákvarðast fjöldi tegunda af
mögulejkum þeirra til að berast yfir úthöf-
in og þar er því meiri tegundafæð, sem
eyjarnár eru afskekktari.
ísland er gott dæmi um þetta. Hér munu
hafa verið um 360 tegundir háplantna við
landnám. Samanburður við gróðurríki
Norðurálfu norðanverðrar bendir til þess
að veðurfar hér myndi leyfa um helmingi
til þrisvar sinnum fleiri tegundir há-
plantna en hingað gátu borist af sjálfsdáð-
um yfir hafið.
Um 100 tegundir hafa numið land til
viðbótar við þær, sem hér voru við upphaf
landnáms. Það hefur gerst bæði fyrir til-
viljanir í kjölfar samgangna til landsins
og fyrir niarkvisst starf við innflutning
plantna.
Lönd eru því lífvænlegri og betri sem
þau eru þakin meiri og fjölbreyttari
gróðri. Hin hagræna þýðing gróðurs er
augljós, en ekki má vanmeta hinn um-
hverfislega þátt hans — yndisþáttinn —
því að það er erfitt að hugsa sér mannlíf
til lengdar án einhvers gróðurs.
Að því er varðar gróður, er ísland okkar
tíma aðeins svipur hjá sjón þess, sem var í
árdaga byggðar. Ekki minna en 65% af
landinu voru þá þakin gróðri, en nú aðeins
25%, og sá gróður er miklu rýrari en var.
Þetta er mikið áhyggjuefni, og það hlýtur
að vera eitt meginverkefni okkar nú og í
framtíðinni að endurheimta horfin land-
gæði. Við megum raunar ekki staldra við
Teguad fri Alaska, aem befur sannað
tilverurétt sinn: Alaskalúpína.
Framtíðarlandið
Veðurfar er meginþátturinn í því að
móta dreifingarmynstur plantnanna. Fái
gróðurinn að þróast án óeðlilegrar röskun-
ar, t.d. við of mikið beitarálag, næst að
lokum svonefnt „loftslagsjafnvægi" í gróð-
urfari. Aðrir þættir, svo sem jarðvegur,
hafa vissulega áhrif, en ekki eins mikil og
veðurfarið.
Þegar rætt er um gróðurríkið, vill oft
gleymast hve mikill þáttur dýrin eru í
þróun þess, einkum fjöldi grasbíta og
hlutfallið milli þeirra og rándýra. ísland
hafði, eins og mörg eylönd, þá sérstöðu að
í náttúrulegu vistkerfi þess fyrir landnám
voru engir grasbítar. Gróður var mjög við-
kvæmur af þeim sökum, og búsetan í land-
inu raskaði þessu vistkerfi rækilega með
þeim afleiðingum, sem raktar hafa verið í
greinum okkar hér áður.
Endurheimt Horf-
INNA LANDGÆÐA
Hér er fyrst og fremst um tvíþætt verk-
efni að ræða:
1. Að auka og bæta það land sem enn er
gróið, uns það nær gróðurjafnvægi við
ríkjandi loftslag og hóflega nýtingu.
2. Uppgræðsla ógróins lands.
Athugum nú fyrst fyrra verkefnið.
tímabundin friðun
Gróðurlendi, sem orðið er úrkynjað
vegna of mikils beitarálgs eða af öðrum
sökum, má í fyrsta lagi bæta með því að
veita því hvfld, sem merkir í reynd tíma-
bundna friðun. Reynsla hefur fengist af