Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1986, Blaðsíða 14

komu að strönd, sem þeir vissu fjölmenni
fyrir, að þeir brýndu skipum sínum og báru
varning sinn af skipi og uppá ströndina.
Ef byggð var fjarri ströndinni, sendu þeir
upp reykjarstrók frá skipinu til merkis um,
að þeir væru komnir til að verzla.
Landsmenn komu þá með sinn varning,
gullmola eða silfur, ellegar einhverjar þær
afurðir, sem Föníkar gátu tekið í skiptum
fyrir sínar. Ef ekki gekk saman og menn
skildu ekki hvorir aðra með tali sínu, þá
hurfu Föníkar aftur til skips, og sýndu
þannig, að þeir vildu hafa meira fyrir sinn
snúð.
Þannig gekk þetta til, þar til saman
gengu kaupin.
Föníkar voru svo fégráðugir, að Plato
hafði þetta að segja um þá: „Föníkar hlutu
fyrirlitningu allra fyrir fégræðgi sína.“
Föníkar verzluðu með þræla; keyptu þá
af herjum, sem höfðu sigrað í orrustum
og tekið fanga. Föníkar seldu þessa þræla
þangað sem þeir vissu að hörgull var á
vinnuafli. Ef þeir áttu ekki kost á þrælum
til að selja með því að kaupa þá af öðrum,
taldar reistar um 3000 árum f.Kr. en engin
þeirra hafi náð yfirráðum yfir öllum hinum
til að mynda sterkt og samfellt ríki á
þessari landræmu við sjóinn. Föníkar voru
undir Egyptum allt þar til 1200 f.Kr. Þeir
önnuðust siglingar og verzlun fyrir Egypta
og urðu siglingaþjóð undir Egyptum. Það
er reyndar talið þeim mest til gildis í
veraldarsögunni, að þeir fluttu ekki aðeins
egypzka menningu og tækni til annarra
landa, heldur dreifðu allskonar tækni og
þekkingu frá öðrum fornþjóðum, sem tekið
var að halla undan fæti fyrir líkt og Egypt-
um. í sögubókum er almennt talið að
Föníkar hafi ekki fundið margt upp á sinni
tíð, en þeir námu málmsmíði af Mykenu-
mönnum, hjólið fengu þeir hjá Mesopótum,
og myndletrið frá Egyptum. Föníkar virð-
ast hafa verið í þessu efni líkir Japönum
á vorri tíð. Þeir endurbættu eldri upp-
finningar og þar er frægast, að þeir breyttu
myndletri Egypta í stafletur, sem saman
stóð af 22 samhljóðum, en Grikkir bættu
síðar í hljóðstöfum. Þetta var vissulega
afrek, sem alltaf mun halda nafni Föníka
kveiktu þar í timbrinu og öll brúarsmíði
Grikkjanna stóð fljótlega í björtu báli.
Alexander var víst annað betur gefið, eftir
því sem mannkynssagan segir, en hlaupast
frá borgum, sem hann ætlaði sér að vinna,
nema hann byrjar brúarsmíðina alla á
nýjan leik, og hefur hana nú breiðari og
getur þá haft á henni fleiri varðturna og
auk þess greip hann nú til þess að safna
að sér skipum frá þessum þjóðum nálæg-
um, sem hann hafði lagt undir sig og varð
af 250 skipafloti.
Þegar Grikkir ætluðu að leggja þessum
flota að virkinu til árásar, þá urðu fyrir
þeim miklir grjóthnullungar. Grikkirnir
notuðu akkerisspil sín og kaðla til að draga
þessa hnullunga úr leið sinni.
Alexander Krossfesti
2000 MANNS
Föníkar köfuðu þá undir skipin og skáru
á kaðlana. Þá notuðu Grikkirnir keðjur til
að draga burtu steinana. Föníkar brugðu
næst á það ráð, að þeir heistu öll segl á
réðust þeir inní friðsöm þorp og rændu þar
ungmeyjum. Heródótus segir, að það hafi
verið upphaf Trójustríösins, að rænt hafi
verið ungri dóttur konungsins í grísku
þorpi og á hún að hafa heitið Io en faðir
Inachos. En við höfum fyrir satt, það sem
segir i Illíonskviðu, að París, sonur Priam-
osar, konungs Trójumanna, hafi numið
burt Helenu hina fögru, konu Menelásar
Spartverjakonungs og Grikkir gert út leið-
angur til að hefna þessa, og sækja aftur
Helenu og færa hana manni sínum. Það
tók þá tíu ár. Þá tókst þeim að vinna Tróju-
borg með því sögufræga bragði, að þeir létu
Trójumenn sjálfa leiða yfir sig ógæfuna.
Grikkir þóttust vera snúnir frá á skipum
sínum, en höfðu skilið eftir á ströndinni
tréhest mikinn, sem Trójumenn tóku til
sín og drógu hann í borgina til að hafa
hann þar í sigurveizlu sinni. Inni í hestin-
um voru saman safnaðir allir mestu kappar
Grikkja og þeir laumuðust út úr hestinum
og opnuðu borgarhliðið fyrir gríska hern-
um, meðan Trójumenn gerðu sér glaðan
dag eftir unninn sigur í þessu langa stríði.
Trójuborg var brennd til ösku og íbúarnir
drepnir og Grikkir sigldu heim með Hel-
enu, en við getum efazt um að hún hafi
þá enn verið fegursta kona heims.
Enn er svo að nefna það, sem líklegast
kann að þykja um þetta mikla stríð að það
hafi orsakazt af skattheimtu borga við
Hellusund og baráttu um siglingu á verzl-
unarleiðum á því svæði.
Föníkar Dreifðu Tækni
Og Þekkingu Fornþjóða
Þótt Föníkar gætu ekki heitið allsráð-
andi í siglingum og verzlun við Miðjarðar-
haf nema í 350 ár eða frá því um 1100 f.Kr.
og þar til um 750 f.Kr. að Grikkir urðu
stórveldi, þá voru þeir sem fyrr segir miklu
lengur helzta siglingaþjóðin eða um þús-
und ára skeið. Fyrstu borgir Föníka eru
á lofti í mannkynssögunni, því að líklega
hefur fátt fremur orsakað þá yfirburði,
sem Evrópumenn náðu yfir aðrar þjóðir
en einmitt þetta stafletur, sem auðveldaði
mönnum öll samskipti og leiddi til að
Evrópumenn tóku algert forræði í bókar-
gerð og þar með þekkingarmiðlun. Þótt
Egyptar og Kríteyingar væru fyrri til en
Föníkar að smíða haffær skip, þá smíðuðu
Föníkar stærri skip og sterkari og betur
búin. Þeir stóðu sem sé öðrum þjóðum
framar ekki aðeins í siglingum og verzlun,
heldur og allri verkkunnáttu.
Hernaðartæknin
ANNO 333 F.KR.
Þegar Alexander mikli tók að leggja
undir sig lönd fyrir botni Miðjarðarhafs
árið 333 f.Kr. þá lagði hann undir sig
margar fönískar borgir. Mest þeirra var
Tyros, sem stóð á eyju undan ströndinni.
Það var í þennan tíma mjótt sund, tæpir
þúsund metrar milli eyjarinnar og lands
en nú er eyjan orðin landföst. Það var
ekki erfiðislaust fyrir Alexander að vinna
Tyros. Umhverfis borgina var 140 metra
hár hlaðinn veggur og hún varin af 80
skipa flota. Alexander réð ekki yfir flota
til að ráðast að borginni frá sjó, svo að
hann greip til þess ráðs að byggja loftbrú
yfir sundið, sem var grunnt við landið.
Grikkjunum tók að sækjast, verkið seint í
miðju sundinu, þar sem farið var að dýpka.
Þá fóru líka að dynja á þeim örvar úr
virkinu og steinar sem þeytt var að þeim
úr slönguvélum sem þá var ein magnaðasta
vígvél heimsins og nefnd Catapult. Þá
byggði Alexander turna á brúnni og skaut
á móti úr þeim en einnig strengdi hann
leðurtjöld á milli til að hlífa sínum mönn-
um við brúarsmíðina. En Tyrosar voru
ekki af baki dottnir. Þeir hlóðu pramma
af þurru timbri, og laumuðust með hann
á dimmri óveðursnótt undir brúna og
skipum sínum, sem lágu fyrir festum og
meðan Grikkirnir voru að fylgjast með
þessum aðgerðum um hádegisleyti laumuð-
ust Föníkar á róðrarbátum að skipum
Grikkjanna og tókst að sökkva nokkrum
þeirra. Alexander dró lærdóm af þessu
herbragði. Hann safnaði með leynd að sér
árabátum við eyjuna og ströndina og tókst
að komast aftan að fönísku skipunum sem
lágu á legunni. Þar fóru svo leikar um
síðir, að Alexander vann borgina Tyros og
krossfesti 2000 manns af eyjarskeggjum
uppi á ströndinni.
Það má segja, að það hafi verið vegna
hinnar miklu sjómanns- og siglingakunn-
áttu Föníka, sem Grikkir náðu að verða
valdamiklir á Miðjarðarhafi og löndunum
við það haf. Sem sæfarendur lærðu Grikkir
fremur af Föníkum en Persum. Það er
varla að vestræn menning hefði orðið til
og síðan borizt út frá Grikklandi, ef Grikk-
ir hefðu ekki tekið í arf frá Föníkum skipa-
tækni sína og siglingakunnáttu. Skipin og
siglingakunnáttan gerði Grikkjum kleift,
eins og Föníkum áður, að setjast að víða
við Miðjarðarhafið og halda uppi verzlun
og viðskiptum við þessa bæi og fleiri við
Miðjarðarhafið.
Sjóorrustan við Salamis 480 f.Kr. skipti
sköpum í sögu Grikkja. Hefðu þeir tapað
þeirri orrustu hefðu Grikkir aldrei orðið
það veldi sem þeir urðu. Þeir voru búnir
að tapa miklum hluta Grikklands í hendur
Persa og það var borin von, að þeir hefðu
nokkurn tímann bolmagn til að ná því
landsvæði aftur. Miklu líklegra telja marg-
ir sagnfræðingar, að þeir hefðu tapað
Penelop-skaganum líka sem var eini hlut-
inn sem þeir áttu eftir af landi sínu.
Er Glæsiferill Evrópu
Einu Skipi að Þakka?
Eina von Grikkjanna var að sigra Pers-
ana á sjó og einangra það lið, sem var í
Grikklandi, frá heimalandi sínu. Orrustan
við Salamis var sem sagt orrusta uppá líf
og dauða fyrir þetta ríki, sem vestræn
menning spratt síðan úr.
Grikkir unnu þarna frægan sigur á
persneska flotanum, sem var miklu stærri
en þeirra eigin. í mannkynssögunni er ósig-
ur Persa oftast skýrður þannig, að þeir
hafi þrengt sér inní þröngt sundið milli
eyjanna og ekki gagnazt flotastyrkur sinn,
skipin þvældust hvert fyrir öðru.
En til er sögn um það, að Grikkir hafi
unnið þessa miklu sjóurrustu vegna her-
skips mikils, sem Föníkar höfðu smíðað
og nefndu trireme (þríræðinga), af því að
á því voru áraraðirnar þrjár, hver upp af
annarri eins og lýst hefur verið. Á þessu
skipi voru 170 ræðarar og það var mjög
hraðskreytt. Hornið á þessu skipi var
geysistórt og klætt bronzþynnum og það
gat klofið það skip í tvennt, sem það náði
að renna sér á af fullum skriði. Það var
þetta skip, Föníka, sem sagt er að hafa
valdið sigri Grikkja, eða svo segir sagn-
fræðingurinn John A. Crow: Það tryggði
þann grundvöll, sem líf okkar Vestur-
landabúa hefur síðan byggzt á ... skapaði
þá Evrópu sem við nú þekkjum ...
Þótt þetta kunni að vera ýkt fullyrðing,
að úrslit orrustunnar hafi oltið á þessu
eina mikla skipi, þá er frá því að segja,
að til er annar vitnisburður þess, að Grikk-
ir unnu orrustuna vegna kynna sinna af
Föníkum og þeirra skipagerð. Þemistókles,
annar af helztu foringjum Aþeninga í
Persastyrjöldunum, barðist ákaft fyrir
því, að Aþeningar kæmu sér upp flota
trireme-skipa samskonar þeim, sem Fönik-
ar höfðu smíðað sér. Hann fékk þessu ráð-
ið, eftir mikla baráttu, og lét smíða 200
slík skip. Þessi skip fóru síðan til orr-
ustunnar við Salamis og líklegri er þessi
sögn, að trireme-skip hafi valdið úrslitum.
Áður hefur því verið lýst, að þessi mar-
grónu skip Föníkanna og með því fyrir-
komulagi sem þeir höfðu á við róðurinn,
hafi verið snör í snúningum og því eflaust
reynzt miklu þénanlegri í þrengslunum i
sundinu en skip Persanna.
Auðvitað fáum við aldrei fullþakkað
Föníkum að leggja okkur til stafletrið svo
snemma á öldum og ekki heldur, ef rétt
er, að þeirra skipatækni hafi bjargað
Grikkjum í orrustunni við Salamis en það
má ekki gleymast það fordæmi, sem þessi
siglinga-, verzlunar og iðnaðarþjóð gaf
heiminum. George Rawlinson segir svo í
bók sinni Saga Föníka:
„Föníkar voru á sinni blómatíð öllum
þjóðum framtakssamari, þrautseigari og
hagsýnni. Þeim tókst að sýna, að þjóðir
geta verið öldum saman valdamiklar með
því að byggja vald sitt á listum og verk-
kunnáttu og unnið sér frægðarsess í sög-
unni ekki minni en þær þjóðir, sem miklast
af styrjaldarsigrum og landvinningum."
SamanteKiö úr grein Raymond Schuessler I
tlmaritinu Compose og úr mannkynssögubók-
um.
14