Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1986, Blaðsíða 11

Altalandi á tölf
tungumálum
Elly Vilhjálmsdóttir
rætir við
Peter Radovan Jan
Vossicky frá Tékkóslóvakíu,
sem verið hefur á Islandi
síðan 1983 og er nú að
bæta 13. tungumálinu við:
íslensku
að gætti nokkurrar eftirvæntingar meðal
verðandi nemenda í portúgölsku hjá Náms-
flokkum Reykjavíkur kvöld eitt í vetur, þar
sem þeir sátu í lítilli kennslustofu efst upp
undir þaki Miðbæjarskólans í Reykjavík.
Hvemig skyldi kennarinn nú líta út? Við
vissum að hann hét Peter en það var líka
alltogsumt.
Ekki var nú fjöldanum fyrir að fara þama
í stofunni, fjórar konur svo og roskin hjón.
Á mínútunni kl. 21.00 birtist kennarinn, hár
og grannur maður, dökkhærður og með
þreytuleg augu og eilítið prófessorslegur,
en mjög geðþekkur.
Hann bauð „góða kvöldið" á ensku og
hélt síðan áfram á sama máli og spurðist
fyrir um hvetjir væm með tilskildar
kennslubækur. Utkoman var ein bók. Nú
fór í verra. Reyndar var hann með ljósrituð
blöð sem hann útbýtti, eins og hann hefði
búist við þessari niðurstöðu fyrirfram, og
talaði á meðan um þessi voðalegu vandræði
með að ná í kennslubækur. Svona væri það
lfka f grískunni og hebreskunni, hann ætti
svo erfitt með að nálgast tilheyrandi bækur
til kennslunnar. Nú skildi ég prófessorssvip-
inn og þreytulegu augun. Maðurinn var
auðvitað búinn að lesa sfðan hann lærði að
stauta. Gott ef augun vom ekki farin að
gefa sig. í þann mund sem ég var að velta
þessu fyrir mér tók ég eftir nokkurri ókyrrð
þar sem rosknu hjónin sátu og þau hvísluð-
ust mikið á. Síðan snéri konan sér að mér
og spurði hvort maðurinn talaði ekki ís-
lensku? Það vissi ég ekki frekar en hún, en
andartaki síðar heyrði ég hana kveða upp
úr með það við bónda sinn að þau hefðu
hreint ekkert að gera, stóð upp og gekk út
og hann á eftir án þess að yrða á Peter
einu íslensku orði til pmfu. Hann horfði
dálitið undrandi á eftir þeim og sagði svo
eins og við sjálfan sig að líklega hefðu þau
ætlað í aðra stofu.
En áfram með smjörið. Ég hef alltaf
öfundast einhver býsn út í fólk sem getur
tjáð sig á mörgum tungumálum, en dáðst
að því um leið að sjálfsögðu. Og sem ég
nú sat þama og horfði á furðuverkið Peter,
fékk ég þessa hríslandi tilfinningu sem
bytjar f mjóhryggnum og heldur svo áfram
upp í axlir og gerir þær stífar (sem er óhemju
óhollt), allt vegna þess hversu hrifning mín
varð mikil þegar hann nefndi grísku og
hebresku. En þá minntist ég orða ökukenn-
arans mfns forðum daga: Ef axlimar verða
stífar á að draga djúpt að sér andann og
slaka svo vel á í útönduninni. Þetta gerði ég
og það hreif. Eftir að hafa jafnað mig dálít-
ið. stóðst éer ekki þá freistineru að sDvria
manninn hversu morgtungumál hann talaði. J
TÓLF, var svarið. Og um leið ætlaði hrísl-
tilfinningin að heltaka mig, en ég sá við
henni í tíma og dró djúpt að mér andann
og kom í veg fyrir stífar axlir að sinni.
í þessum fyrsta tíma varð ég alveg ákveð-
in í að fá hann til að segja mér frá sjálfum
sér, og þegar ég svo orðaði það við hann,
var ekkert sjálfsagðara. Peter hefur orðið.
„Ég heiti Peter Radovan Jan Vosicky og
fæddist í Prag í Tékkóslóvakíu í janúar
1949. Faðir minn var endurskoðandi og
móðir mín kenndi frönsku og þýsku við
háskólann í Prag. Fyrir heimsstyrjöldina
seinni var föðurafi minn diplomat, hann var
yfirmaður þeirrar deildar í utanríkisráðu-
nejdíftu sem fór með mál rómönsku land-
anna í Evrópu. Vegna yfirgangs kommún-
ista í Tékkóslóvakíu var faðir minn settur
í fangelsi sakir stjómmálaskoðana sinna,
en hann aðhylltist ekki kommúnisma, og
móðir mín send í einskonar útlegð, ásamt
mér og yngri bróður mínum, til lítils fjalla-
þorps sem er nærri landamærum A-Þýska-
lands. Þá var ég þriggja ára. Fjölskylda
mín hafði svo sem orðið að þola ýmislegt
áður en hún varð fyrir þessu áfalli því afar
mínir báðir sátu í fangabúðum nasista í
stríðinu og nokkrir nánir ættingjar mínir
létust þar. Þetta fólk hafði hjálpað gyðingum
til að flýja land, þó svo að sjálft væri það
ramm-kaþólskt, og þurfti svo sannarlega
að gjalda þess dýru verði. Faðir minn var
látinn laus úr fangelsi 1954 vegna lélegrar
heilsu og fékk vinnu sem bókhaldari við
fyrirtæki í borg sem heitir Ústí Nad Labem
og þangað var okkur fjölskyldu hans leyft
að flytja árið 1959. Hann dó 1979.“
Hvernig fór með skólagöngu þína á
þess um árum?
„Ég naut góðs af því að móðir mín var
kennari og hafði með höndum kennslu í
þorpinu þar sem við bjuggum, það var bara
einsetinn skóli og allar deildir eða bekkir í
sömu tímum svo að þetta var mjög erfítt
starf fyrir móður mína. Ég lauk gagn-
fræðaskóla, en þá átti ég heldur ekki að fá
að læra meira. Um menntaskóla var ekki
að ræða vegna stjórnmálaskoðana foreldra
minna. Þá kom mér til hjálpar skólastjóri
nokkur sem hafði verið með föðurafa mínum
í fangabúðum nasista og hann kom því til
leiðar að mér auðnaðist að ljúka stúdents-
prófi frá skóla hans, en meira gat hann
ekki gert fyrir mig. Um háskólanám var
alls ekki að ræða. Það var einungis fyrir
hina útvöldu, hreinræktaða kommúnista.
Eftir þetta var ég dreginn í herinn. Af þeim
§órum herskylduárum sem kveðið var á um
í Tékkóslóvakíu lauk ég tveimur. Mér var
sleppt vegna þess að ég er með astma sem
ég fékk upp úr langvarandi og stöðugu
lungnakvefi sem bam. Það átti rætur sínar
að rekja til kjallaraíbúðarinnar sem okkur
var úthlutað í borginni fyrmefndu. Þar hafði
vist verið e.k. grænmetisgeymsla áður en
okkur var komið þar fyrir, og ég man enn
taumana sem mnnu niður veggina vegna
rakans, og sveppir gátu lifað góðu lífi á
gólfinu. í þessum kjallara bjuggum við í sex
ár og öll biðum við skaða á heilsu okkar.
í desember 1967 var ég laus úr hemum
og bjó eftir það hjá ömmu minni í Prag þar
sem ég fékk vinnu í banka. Tímamir virtust
vera að batna í Tékkóslóvakíu um þetta
leyti — við ólum með okkur bjarta drauma
— of bjarta til að þeir gætu nokkum tíma
ræst.
Ég skrapp til Englands sumarið 1968 og
vann við beijatínslu á sveitasetri í Lincoln-
shire. Það vora ánægjulegir dagar en heim-
koman var ekki eins ánægjuleg því að ég
kom heim sama dag og rússneskur her
gerði innrás í Tékkóslóvakíu. Ég má til með
að skjóta því hér að, að mér finnst furðulegt
hvað fljótt svona atburðir gleymast, hinn
frjálsi borgari virðist ekki gera sér grein
fyrir hversu alvarlegt mál innrás af þessu
tagi er. Það var erfitt að sætta sig við
ástandið og við voram nokkur, eldheitir og
rómantískir ættjarðarsinnar, sem héldum
að við gætum komið í veg fyrir yfirganginn
sem okkur var sýndur sem þjóð og reyndum
að vinna landi okkar gagn. En ég sé núna
að við gátum ekkert gert, ekki nokkum
skapaðan hlut. Ég býst við að þessi mót-
þrói okkar hafi flokkast undir neðanjarðar-
starfsemi, en þetta var fyrst og fremst
starfsemi föðurlandsvina. En hvað um þetta,
þetta endaði með þvi að við gátum ekki um
frjálst höfuð strokið og okkur var ekki
vært í landinu. Það var því ékki um neitt
annað að ræða en að forða sér, og það
gerðum við. Ég komst á fölsuðum pappíram
til V-Þýskalands í desember 1968. Ef ég
hefði náðst hefði ég verið fangelsaður og
vafalítið sendur til Síberíu í þrælkunarbúðir,
en þaðan komast fæstir lifandi. í V-Þýska-
landi dvaldist ég í flóttamannabúðum í
nokkra mánuði uns mér tókst að komast
*
f

LESBOK MORGUNBLAÐSINS 5. APRlL 1986
11