Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1986, Blaðsíða 2

HORFT Á HEIMINN
Skáld í vanda
EFTIR GABRIEL LAUB
ig langar til að
verða skáld. Yrkja
kvæði. Skáldin
gera það gott.
Vaða náttúrlega
ekkert í peningum,
en fá samt ritlaun.
(Borgað fyrir hverja línu þó línurnar
megi vera örstuttar.) Njóta þaraðauki
virðingar. Þeim leyfist meiraaðsegja að
skrifa kolrangt mál. Enginn ritstjóri vog-
ar sér að orðfæra slíkt við skáld — þetta
gæti verið skáldaleyfi og þá lægi ritstjór-
inn í því.
Bókmentafræðingar skrifa langar
greinar og heilar bækur um kveðskap.
Greinamar eru handa þeim sem nenna
ekki að lesa sjálf kvæðin, bækurnar
skrifa þeir að gamni sínu og til þess að
skaprauna stúdentum. Fræðingamir
gera sér mat úr því að túlka má kvæðin
allavega: Það fara kannski þijúhundruð
síður undir þessa útlegginguna og síðan
aðrar þrjúhundruð undir rökstuðning á
þveröfugri útleggingu.
Fjölmörg skáld hafa fengið Nóbels-
verðlaun fyrir örfá næfurþunn ljóðakver
— grínhöfundurinn fær varla einusinni
ritdóm í blaðinu sem hann skrifar reglu-
lega fyrir. í stuttu máli: skáld, jafnvel
leirskáld, njóta virðingar allra, grínhöf-
undar, jafnvel afburða grínistar hljóta
bara virðingar lesendanna — einkum
þeirra sem greindari em.
Það er nú samt ekki lofið og frægðin
sem freista mín til skáldskapar. Ég er
barasta orðinn leiður á því að nöldra og
jagast og ganga alltaf með bros á vör.
Mig langar orðið að skrifa eitthvað já-
kvætt, eitthvað verulega fallegt um
þennan heim okkar. Og hveijum stendur
slíkt til boða nema ljóðskáldinu, utan-
veltu óskabami hugsjónarinnar!
Enda þótt skáldin eigi líka torvelt með
þetta í seinnitíð, nema þau vilji þá ljúga.
En vilji þau á annaðborð ljúga blasir
náttúrlega við þeim pólitískur frami ell-
egar staða lárviðarskálds hjá einhveiju
„sósíalista“ríkinu, með orðum og heið-
ursútnefningum frá morgni til kvölds.
Hér áðurfyrr voru tii aðlaðandi, bjarg-
föst viðfangsefni handa skáldum að
skrifa eitthvað jákvætt um. Landslagið
tilaðmynda. Heimurinn er fagurt sköp-
unarverk — eða það virðist okkur
minstakosti úrþví við þekkjum engan
annan heim. Enn þann dag í dag má
víða sjá fagurt landslag, þráttfyrir alla
viðleitni manna. En þar er þá annaðhort
stríð eða ferðamannaþjónusta. Ellegar
þá sárasta fátækt.
Ætli nú skáldið að horfa framhjá öll-
um þessum þrem göllum á landslaginu
og lofsyngja dýrðlegan jarðarskika
kemst hann fljótt að því að hann var
nokkuð seint á ferðinni — þetta var alt
búið að mála í miklu fallegri litum. í
auglýsingabæklingunum. Hugmynda-
flug auglýsingatextanna slær ekkert
skáld út — enda höfundar þeirra miklu
betur launaðir.
Önnur hefðbundin viðfangsefni skáld-
anna hafa líka verið eyðilögð. Hér
áðurfyr þurfti skáld ekki nema líta fagra
konu — eða bara hugsa sér hana — og
þá var komið efni í heila sonnettu, lof-
söng og marga sálma. Hann þurfti
ekkert að gera nema að lýsa konunni
frá hvirfli til ilja. Þykku síðu hárinu,
djúpum kolsvörtum (bláum, brúnum)
augunum, grönnu mittinu, mjóum leggj-
unum ... núorðið vekti slíkt undireins
hugmyndir um sjampóauglýsingar,
tískugleraugu, megrunarlyf og sokka-
buxur.
Forðumdaga biðluðu menn til kvenna,
núorðið biðla menn til viðskiptavina.
Aukþess væri alveg stórháskalegt að
kveða um fegurð konunnar núádögum —
einsvíst að jafnréttiskellingar rifu mann
þá í sig. Þær verða svo móðgaðar þegar
manni fmst kona falleg, eins þó viðkom-
andi dama sé hreint ekki ein af þeim.
Þegar manni fínst kona falleg þýðir slíkt
bara að maður sé að gera hana að kyn-
tákni.
Annars hef ég verið að bíða spentur
eftir því hvemig þær muni leysa tvenn
framtíðarvandamál þegar kvenveldið
verður komið á: Hvemig fara þær að
því að láta körlunum fínnast konur Ijótar
og hvemig ætla þær uppfrá því að
tryggja viðkomu mannkynsins? En það
verða nú þeirra vandamál — eða þá í
besta falli vandamál framtíðargrínist-
anna — ekki skáidanna. Enda hafa
skáldin ærin vándamál án þess. Einkum
vilji þau nú skrifa eitthvað jákvætt. Eins-
og ég.
Andskotinn hafí það! Maður er að þrá
að skrifa eitthvað fallegt um fegurðina
og stendur svo uppi sem grínisti!
Erlendar baekur
Siglaugur Brynleifsson
Irís Murdoch:
The Philosopher’s Pupil.
Penguin Books 1984.
Þar sem ein persóna endar, tekur önnur
við. Það er því ekki furða, þótt eitt og ann-
að vaggi og velti og hringli, hrærist og
slitni og verði eftir öllu dálítið hrollvekjandi
í bók þar sem upphafsorð þessa pistils em
höfð til viðmiðunar.
Það dregur til tíðinda. Einn
George reynir (eða hvað?) að sálga eigin-
konu sinni. Hann er fyrrverandi heimspeki-
nemi. Eftir áð hafa reynt um of á þolrif
læriföður síns og elt hann til Ameríku, sneri
George aftur til heimabæjar síns og gerðist
safnvörður. Hann endaði feril sinn þar á
því að mölva rómanskar rúður sem vom það
dýrmætasta sem fyrirfannst í bænum. Ge-
orge er sumsé bijálaður. Svo kemur
heimspekingurinn John Robert Rozanov til
bæjarins og sögunnar og þeir atburðir taka
að gerast sem hvergi geta gerst nema í
velfléttuðum bókum og verður ekki farið út
í þá sálma hér. Eitt tekur við af öðm eins
og ein persóna af annarri og er The Philosop-
her’s Pupil ein heljarinnar orgía og sætt og
söltuð, pipmð og soðin af meistara Murdoch.
Fyrir aðdáendur höfundarins er þessi bók
enn ein veislan.
Robert Darnton:
The Great Cat Massacre
And Other Esisodes in French Cultural
History.
Penguin Books 1986.
í þessu riti rannsakar höfundur hugsana-
gang manna í Frakklandi á átjándu öld.
Vitaskuld er ekki auðhlaupið að því en með
sæmilegar og reyndar fyrirtaks heimildir
sér við hlið hefur Robert Damton unnið
gott verk. Bók þessi er skemmtileg aflestrar
og trúverðug. Það er fjallað um ótrúleg mál
í henni, til að mynda kattadrápin miklu í
Saint-Séverin-götu í París á fyrri hluta ald-
arinnar.
Þannig var málum háttað að prentara-
sveinar meistara Jacques Vincents bjuggu
við illan kost hjá honum. Máttu þeir sofa í
skítugu og köldu herbergi í prentsmiðjunni,
og urðu að rísa óguðlega snemma úr rekkju
til að sendast fyrir meistarann sem hæddi
þá og gaf þeim óæti að borða. Maturinn
var það versta. Þeir máttu setja þennan
óþverra í sig í eldhúsinu og matreiðslumað-
urinn seldi leifar meistarafjölskyldunnar á
laun og setti kattamat fyrir sveinana. Þetta
var úldið ket sem þeir höfðu ekki minnstu
lyst á og köstuðu fyrir kettina sem fúlsuðu
við veitingunum. Kettir voru margir í prent-
smiðjunni. Meistarafrúin dáði þessar
skepnur en prentarasveinamir urðu að þola
margt þeirra vegna, ekki bara matinn held-
ur héldu dýrin fyrir þeim vöku um nætur
og þeim þótti af þessum sökum lítið til þess-
ara kvikinda koma. Annar piltanna prílaði
því einhveiju sinni upp á þak meistarahúss-
ins og hóf upp ægilegan söng ekki ólíkan
þeim sem kattaskepnur syngja þegar náttúr-
an kallar á þær og varð þetta uppátæki
sveinsins til þess að meistarafrúin taldi
galdra í spilinu og var nú ákveðið að útrýma
dýrunum en kerla tók strangt fram að ekki
mætti gera þeim gráa mein.
Sveinamir tóku nú til við að framkvæma
skipun meistarans og drápu fyrstan þann
gráa og fjölmarga ketti aðra.
Höfundur leysir þessa gátu sem í sjálfu
sér er engin á þann hátt að með þessu hafi
verkalýðurinn, þ.e. sveinarnir, sýnt óánægju
sína með hin illu kjör sín.
Þetta rit hefur fleira að geyma og er sem
fyrr segir skemmtilegt.
Joseph Conrad:
A Romance of the Shallows.
Penguin Books 1984.
Máski er hægt að kalla þessa sögu
Conrads sem og flestar hinna, ævintýra-
sögu, en þá hefur líka allur safí hennar lekið
hjá og spillst. Og á sama hátt má lesa
Dostoévskí, að maður tali nú ekki um Gre-
ene. Conrad skrifaði bækur af einstöku
listfengi og telst til klassískra höfunda nú
til dags. Það er bara hveija mælistiku mað-
ur notar, ekki víðsfjarri að telja hann til
rómantíkera og ekki heldur svo galið að
segja hann realista, en þá má með sanni
nokkrum segja að hann hafí verið expres-
sjónisti en tæplega dadaisti og ekki
módemisti. Það er ekki höfuðmál undir
hvaða fána hann skrifaði heldur hitt að
hann reit einhveijar þær bestu bækur sem
skrifaðar hafa verið síðustu hundrað ár eða
svo. Það er útþráin og leitin að upprunanum
sem heldur manni vakandi við lestur bóka
hans.
Tom Lingard, skipstjóri, sem siglir um
höfin hjá Malaysíu, rekst á stmdað skip og
hefur tveimur farþegum þess verið rænt af
einum af höfðingjum Hassims sem er vinur
Lingards. Nú verður Lingard að velja milli
þess að bjarga þessum samlöndum sínum
eða þá fylgja eftir loforðum sem hann hefur
áður gefíð vininum Hassim. Og átökin eru
mikil og líkist Lingard um margt þeim dular-
fulla Mister Kurtz úr sögu hans Heart of
Darkness.
The Rescue er dæmigerð Conrad-bók.
Athugasemd vegna greinar eftir Ævar Kvaran
Bábiljur um jörðina
eftir Ara Trausta
Guömundsson
Maður sem titlaður er
fyrrum forseti Vís-
indaakademíunnar í
New York, A. Cressey
Morrison að nafni,
rökstyður guðstrú
sína í grein sem Ævar
R. Kvaran ritar í Lesbókina 30. ágúst.
Morrison færir fram nokkur atriði sem eiga
að sýna að sanna megi „samkvæmt óhagg-
anlegum stærðfræðilögmálum" að heimur
okkar „sé skipulagður og skapaður af mikl-
um, hugsandi anda“. Hann klykkir út með
því að segja að ekki sé einn möguleiki móti
milljarði að lífið á jörðinni hafi orðið til fyr-
ir tilviljanir.
Það er ekki tími eða rúm til þess að
hrekja vangaveltur Morrisons um brautar-
hraða jarðar, um yfírborðshita sólar og
sveiflur hans, um möndulhalla jarðar eða
ijarlægð tunglsins frá jörðu.
En ég get ekki látið ógert að fjalla um
furðuhugmyndir Morrisons þessa um yfír-
borð jarðar. Hann heldur því fram að ef
jarðskorpan hefði verið um þremur metrum
þykkari að jafnaði en hún er, væri nú hvorki
til súrefni né dýralíf. Fyrir þessu er ekki
flugufótur enda rangt að örlítið þykkari
jarðskorpa (meðalþykkt er mæld í tugum
kílómetra) geti torveldað myndun andrúms-
lofts hvort sem þar fara nú leifar upphaflega
lofthjúps jarðar eða lofttegundir sem komu
úr iðrum jarðar við umbrot fyrrum. Sama
er að segja um þá staðhæfíngu að nokkurra
metra meira meðaldýpi hafanna (það er um
3.800 metrar) hefði valdið því að kolefni (!)
og súrefni eyddist með einhveijum óskiljan-
legum hætti.
Gervivísindi og bábiljur sem þessar eiga
ekkert erindi í umræðu um heimspeki eða
trú.
Loks er vert að geta þess að áætlanir
um fjölda sólstjarna í alheiminum og þar
með reikistjarna eru slíkar að líkurnar einn
á móti tíu milljörðum eru hreint alls ekki
litlar. Ég minni á þetta hér vegna þess að
Morrison heldur að því sé þveröfugt farið
og að þar með sé ekki hægt að ímynda sér
að skilyrði lífs séu tilviljunum háð.