Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1986, Síða 4

Ofsinn og rnildin
búa þér undir bránni
Um hafíð í íslenskum ljóðum
Isambýli lands og þjóðar hlýtur lega landsins að
vera mikilvæg. Að sögn Landnámu sigldi Garðar
Svavarsson fyrstur manna kringum landið okkar
og komst að raun um, að það var eyja. Sú stað-
reynd, að ísland er eyland úti í reginhafi og strend-
EFTIR SIGURLAUGU
BJÖRNSDÓTTUR
umar einar byggilegar, mun hafa mótað
þjóðina öðru fremur. Frá landnámstíð fram
á tuttugustu öld var hún samfélag bænda
og sjómanna.
Matthías Jochumsson segir í íslands
minni.
Eitt er landið ægi girt
yst á Ránar slóðum,
fyrirlöngu lítils virt,
langt frá öðrum þjóðum.
Um þess kjör og aldarfar
aðrir hægt sér láta,
sykki það ímyrkan mar,
mundu fáirgráta.
Bókmenntir íslendinga lýsa nábýlinu við
hafíð. Þær hafa að geyma óviðjafnanlegar
lýsingar á margbreytileik þess, fegurð og
ógn, fangbrögðum manna við ægi, sigrum
þeirra og ósigrum, er sóttu lífsbjörg í greipar
hans. íslenskan hefur mörg heiti á sjónum;
lögur, mar, græðir, sær, ægir, rán. Og ís-
lenskur skáldskapur er auðugur að líking-
um, sem sóttar eru í mál sjómanna.
Aður en Þórir jökull var höggvinn á
Örlygsstöðum í Skagafirði árið 1238, mætti
hann fram vísu og er þetta upphafið.
Upp skaltu á kjöl klífa.
Köld er sjávardrífa.
Þegar Jón Helgason hugsar heim af
Hafnarslóð, bregður hann upp þessari mynd.
Á meðan brimiðþvær hin skreipu sker
og skýjaflotar sigla yfir lönd,
þá spyija dægrin: Hvers vegna ertu hér,
hafrekið sprek á annarlegri strönd?
Bókmenntimar skýra frá slysum og sjó-
dauða og harmi lostnum ástvinum, sem eftir
lifðu. Allir þekkja söguna um Egil Skalla-
grímsson, sem missti Böðvar son sinn í sjó-
inn. Þegar Egill hafði lagt Böðvar í hauginn
hjá Skallagrími föður sínum, gekk hann
heim og lagðist í rekkju. Neytti hann hvorki
matar né dryklq'ar. Þorgerður dóttir hans
var sótt vestur í Hjarðarholt. Hún mælti
við Egil: „Nú vildi ég faðir, að við lengdum
líf okkar, svo að þú mættir yrkja erfikvæði
eftir Böðvar."
Egill segir, að það var þá óvænt, að hann
mætti þá yrkja mega, þó að hann leitaði
við, „en freista má ég þess“, segir hann.
Egill orti þá kvæðið „Sonar torrek" og fer
hér á eftir eitt erindi úr því.
Grimmt vörum hlið,
þats hrönn of braut
föðurmíns
á frændgarði.
Veitk ófullt
ogopitstanda
sonarskarð,
es mér sær of vann.
(Grimmilegt var mér það hlið, sem sjórinn
braut á frændgarð föður míns. Ég veit, að
sonarskarðið, er sjórinn braut fyrir mér,
stendur ófullt og opið.)
Egill hresstist við að yrkja kvæðið. Og
er hann hafði lokið við það, færði hann það
Asgerði konu sinni og Þorgerði dóttur þeirra
og settist síðan í öndvegi sitt.
Þegar Ketilríður, sem sagt er frá í Víg-
lundar sögu, fékk þá frétt, að bræðumir
Víglundur og Trausti hefðu farist, þá sé á
hana ómegin, og er hún raknaði við, leit
hún til sjávar og mælti þessa vísu.
Eigi má ek á ægi
ógrátandi líta,
síst er málvinir mínir
fyr marbakkann sukku.
Leiðr er mér sjóvar sorti
og súgandi bára.
Heldur gerði mér harðan
harm íunna farmi.
(Eigi má ég líta ógrátandi á hafíð, síðan
vinir mínir sukku í djúpið. Mér er hvimleiður
sjávarsortinn og hin súgandi bylgja. Bijóst
mitt er gripið djúpum harmi.)
í kvæðinu „Utsær“ segir Einar Benedikts-
son:
Til þín ermín heimþrá, eyðimörk ógna
ogdýrðar,
ásýnd af norðursins skapi í blíðu og stríðu.
Sum skáld yrkja um hina blíðu ásýnd
hafsins og dýrð þess, önnur um ógnir þess.
„Hafblá alda og himinskin hafa mig löng-
um átt að vin.“ Þannig farast Jónasi Hall-
grímssyni orð, og hann biður bárumar að
kyssa „bát á fiskimiðum". Jónas yrkir um
hina blíðu ásýnd hafsins.
Það er tærleiki og birta í kyrrlífsmynd
dr. Jakobs Jónssonar.
Lítillbátur
í logni björtu
þrýstir sér fast
í fjarðarins spegilflöt.
4