Lesbók Morgunblaðsins - 04.04.1987, Qupperneq 7

oft á sér stað er gamlir miklir menn eiga
í hlut, að þeim finnst að engir séu þess
umkomnir að setjast í sæti þeirra, er þeir
hverfa héðan úr heimi. Paasikivi bar mál í
þetta. Sibelíus hlustaði, en loks sagði hann:
„Vertu alveg óhræddur, Paasikivi, þú hefur
Kekkonen, sem keppt hafði verið við um
forsetaembættið, en ég hef Malmstén. Sá
maður var nú ekkert stórmenni á sviði tón-
listarinnar."
Þeim Jean og Aino Sibelius varð sex
dætra auðið. Ein þeirra dó í æsku. Dætum-
ar voru taldar með allra glæsilegustu konum
í Finnlandi og giftust háttsettum og kunnum
mönnum þar í landi. Engan son áttu þau
hjónin.
Góður gestur hjónanna hafði eitt sinn á
orði hvort þau söknuðu þess ekki að eiga
engan soninn. Sibelius kvað sig einkar án-
ægðan með dætumar, þær væm honum
nóg. En frú Aino svaraði: „Hvað eigum við
með stráka að gera. Ég held að sé nógur
strákurinn í honum Jean.“
Dálítið þótti húsbóndinn vandsetinn, þeg-
ar hann var að semja verk sín. Hann komst
í uppnám við minnsta hávaða, og því sendi
frúin dætumar oft út, er tónskáldinu reið
mest á þögninni.
Frú Aino var stórmerk kona og manni
sínum ómetanlegur fömnautur og gerði allt
sem í hennar valdi stóð til að hlúa að list-
gáfu hans og sköpun, enda mat Sibelius
hana mikils. Hún þótti mikil og stjómsöm
húsmóðir og garðræktarkona svo af bar.
Ber garðurinn umhverfis Ainola því gott
vitni og trén þar lofa hana. En garðurinn
er hennar verk.
Og þá er mál til komið að ganga inn í
húsið og virða fyrir sér safnið. Allt er með
sömu ummerkjum og það var meðan þau
hjón lifðu. Úr anddyri er gengið inní salinn.
Þar stendur flygill Sibeliusar. Á veggjum
hanga málverk hvert öðm fegurra. Em þau
gjafir til þeirra hjóna frá frægustu samtíma-
málumm Finna. 011 vekja þau mikla athygli:
Hrímskógur, sem Pekka Halonen gaf hús-
bóndanum á fimmtugsafmæli hans, Dauði
bams, gjöf til Ainola-hjóna eftir að þau
höfðu misst dóttur sína, sem þau treguðu
mjög. Myndir em af þeim hjónum, málaðar,
önnur af frú Aino, gerð af Eero, bróður
hennar, hin eftir Albert Edelfeldt, af Sibel-
iusi. Á homhillu er brjóstmynd af tónskáld-
inu, höggvin í stein.
Næst verður fyrir matstofa, stór og rúm-
góð, enda þurfti þess við, því jafnan var
gestkvæmt í Ainola, frændlið fjölmennt, auk
vina og aðdáenda tónsnillingsins sem oft
komu í heimsóknir. Af myndum á vegg
dvelja augun lengst við mynd Eeros málara
af móður þeirra Jamefelts-systkina, tigin
kona og eftirminnileg.
Þá tekur bókhlaðan við: Djúpur og fyrir-
ferðamikill hægindastóll húsbóndans. í
honum sat hann oft löngum stundum, eink-
um eftir að hann eltist. Reykti hann þá oft
stóra vindla, sem hann kunni vel að meta,
og hvarf inn í tónheim sinn. Bókasafn er
þar allstórt og vandað og vekur band margra
bókanna aðdáun. Leynir sér ekki, að hús-
bóndanum hefur þótt vænt um bækur sínar.
Fegurstu málverk prýða hér enn veggi,
m.a. eftir Akseli Gallen Kallela, jafnaldra
og vin Sibeliusar.
Gengið er upp stigann og litið inn í efri
hæð hússins. Þar er snyrtilegt eldhús, vinnu-
stofa og svefnherbergi. Lengst af vann
Sibelius uppi á loftinu og þar var svefn-
herbergi hjónanna. En á efri árum hélt
hann mest fyrir í bókasafninu, vann oft langt
fram á nætur og sofnaði í hægindastólnum
sínum. í vinnustofunni er kunnur uppdráttur
arkitektsins Elíel Saarinen af þinghúsinu í
Helsingfors, sem hann hlaut verðlaun fyrir,
þó að endanlega væri húsið ekki byggt eft-
ir honum.
í Ainola er allt ríkmannlegt og hlutum
vel og snyrtilega fyrir komið, af næmum
smekk húsmóðurinnar.
Jean Sibelius andaðist 20. sept. 1957 og
var þá níræður og einu ári betur. Heilsa
hans var í betra lagi allt til hins síðasta.'—
Skömmu fyrir dauða sinn sat hann á stól úti
í garðinum í fögru haustveðri. Stór trönu-
flokkur flaug í oddaflugi yfir Ainola og
kvakaði. Jean Sibelius var vinur alls lífs,
dýra og jurta. Við þessa sýn varð tónskáld-
inu að orði: „Trönurnar eru að kveðja mig
í hinzta sinn.“ Hann horfði á eftir þeim og
klökknaði.
Frú Aino lifði mann sinn í tólf ár, andað-
ist háöldruð og var þá 97 ára.
Leiði þeirra hjóna er í tijágarðinum,
skammt frá húsdyrum. Það er í skjóli blóm-
legs eplatrés og stórfuru. Á því er stór
grafhella úr rauðleitu graníti. Á henni stend-
ur aðeins: Jean Sibelius, með stóru letri og
neðar með smærra letri: Aino Sibelius. Ég
hefði kosið það stærra.
Höfundurinn er fyrrum prófastur í Saurbee á
Hvalfjarðarströnd.
Malara-
stúlkan
fagra
Gripið niður í ljóða-
flokk eftir Wilhelm
Miiller. Þýðing: Guð-
mundur Hansen
í dag verður fluttur í Austurbæjarbíói
á vegum Tónlistarfélagsins ljóðaflokk-
urinn Malarastúlkan fagra eftir
Wilhelm Muller. Tónlistin er eftir
Schubert. Það er barítónsöngvarinn
William Parker sem syngur við píanó-
undirleik Dalton Baldwins. Guðmundur
Hansen fyrrum skólastjóri í Kópavogi
hefur aðundanfömu unnið að þýðingu
þessa ljóðaflokks og í tilefni flutnings-
ins í dag birtir Lesbók tvo kafla úr
ljóðaflokknum.
2.
Hvert?
Það rennur lítill lækur
frá lind sem mér er kær
og dansar niður dalinn
svo dásamlega tær.
Ég eigi veit hvað olli
og ei hver ráð mér gaf
en þangað verð að þjóta
og þríf minn göngustaf.
Ég áfram geng alltaf lengra
og alltaf þeim læknum nær
sem alltaf nið sinn eykur
og alltaf rennur tær.
Hvert liggur til þín leiðin?
Ó, lækur, hvaða slóð?
Já, slóð - hvaða slóð?
Svo nemur eyrað niðinn
sem neistar eins og glóð.
En niður er það ekki
og ekkert villir sýn:
Á hafmeyjar ég hlusta
sem halda til í Rín.
Já, syngdu, vinur, syngdu
og sæktu glaður nær
þótt mylluhjólin marri
í myllulæknum fjær.
Já, syngdu, vinur, syngdu
og sæktu glaður nær.
6.
Hinn vorvitni
Ég spyr ei staka stjömu,
ei stijál á velli blóm.
Þar verða ei rúnirnar ráðnar
sem ríkir þögnin tóm.
Þótt himinljós ég líti
og laði blómin smá
ég lækinn fyrst vil fregna
hvort fölsk er hjartans spá?
Ó, lækur, kæri lækur,
of lygn mér sýnist þú.
Ef aðeins eitt þú vissir!
Eitt orð mig þrúgar nú.
Já — heitir orðið eina
þótt einnig gildi nei.
Svo margt þau bæði boða
og biðlund hef ég ei.
Ó, lækur, kæri lækur,
nú legg ég fast að þér.
Ef mátt þú satt mér segja,
ó, svara: Ann hún mér?
ERLENDAR BÆKUR
ELMORE LEONARD:
GLITZ.
Penguin Books 1986.
Hó! Elmore Leonard, einhver snarpasti
núlifandi reyfarahöfundur (í heimi? Já, við
skulum segja) í heimi, skrifar og skrifar og
svíkur ekki þá sem bitið hafa á hVassa öngla
hans í hafsjó afþreyingabókmenntanna. í
Glitz segir hann frá geggjuðum nauðgara
og morðingja, fómarlömbum hans og lögg-
unni Vincent Mora sem á að verða fómar-
lamb hans og verður. í sjálfu sér er plottið
ekkert stórfenglegt, en hvemig þessir gæjar
og þessar pæjur spjalla, maður lifandi, það
er engin hemja.
Leonard er ósmeykur við allt eins og
hetjur hans eða andhetjur og hjólin í sögum
hans snúast eins og hjól eiga að snúast í
almennilegum reyfurum.
JorgeLuisBorges
Selected Fbems 1923-1967
Editcd with an Introduction and Notes by
Norman Thomas di Giovanni
\
JORGE LUIS BORGES:
SELECTED POEMS 1923-1967.
Ritstjóri, höfundur inngangs og athuga-
semda: Norman Thomas di Giovanni.
Penguin Books 1986.
„Ritað mál sem lesið er eins og það sé
ætlað skynseminni er prósi; lesið einsog
fyrir ímyndunaraflið gæti verið kveðskapur.
Ég get ekki sagt til um það hvort verk mín
séu kveðskapur eður ei; það eitt get ég
sagt að ég geri kröfur til ímyndunarafls-
ins.“ Eitthvað á þessa leið stendur skrifað
í aðfaraorðum skáldsins Borges að þessu
ágæta ljóðasafni hans. í þeim fáu orðum
sem þar eru stendur heilmargt sem athygli
vekur. Borges er snillingur í því að glíma
við lesendur sína.
Það er strembnara en frá þarf að segja
að snúa ljóðum af einu máli á annað og í
þessu bindi, sem hefur ljóðaþýðingar einar
að geyma, hefur Borges haft hönd í bagga
með þýðendunum og þakkar þeim pent í lok
formálans fyrir að hafa ort ensk kvæði eft-
ir spænskum frumtextanum og þannig gefið
ljóðunum nýtt líf.
Borges er nokkuð kynntur á íslandi. Sög-
ur eftir hann hafa verið þýddar og nokkur
ljóð hans líka. Hann kom til íslands og
þekkti vel til íslenskra bómennta, einkum
að ég held þeirra almennilegu sem ritaðar
voru fyrir meira en hálfu árþúsundi.
GERALD NICOSIA:
A CRITICAL BIOGRAPHY OF JACK
KEROUAC.
Penguin Literary Biographies 1986.
Nú þegar tískan hefur um nokkurt skeið
notið góðs af þeim árum sem fylgdu í kjöl-
far síðari heimsStyrjaldarinnar og fram yfír
upphaf rokksins, er ekki órökrétt að rithöf-
undar þessara. ára séu dregnir fram í
sviðsljósið og öðlist sess meðal þeirra sem
einhvem áhuga hafa á bókmenntum með-
fram því að tolla í tískunni. Þegar hipparnir
spmttu fram á sjónarsviðið var ekki svo
auðveldlega umflúið að lesa Jack Kerouac,
Ginsberg og Burroughs, það var af því að
þeir töldust feður þessarar óskilgetnu kyn-
slóðar sem lág í taóisma með öðm en taó
mun til að mynda vera táfyla. Og nú þegar
hippamir sjást vart lenGur nema sem billeg-
ar eftirlíkingar og sjötti áratugurinn hátíska
les margt fólk og meðvitað Kerouac og fé-
laga til þess að vera nú alfarið í takt við
tíðina.
Jack Kerouac á betra skilið en vera tísku-
bóla sem blæs upp á tuttugu ára fresti.
Hann var góður rithöfundur og endaði líf
sitt í dómsdags fylleríi. Hann skrifaði rúmar
tuttugu bækur og kunnastar era On the
Road, The Dharma Bums sem var biblía
hippAkynslóðarinnar, og Lonesome Travel-
er. Þeir sem lesið hafa þessar bækur
Kerouacs hafa kynnst lífemi hans nokkuð
því allar skáldsögur hans em sjálfsævisögu-
legar hvað atburði snertir, þessir atburðir,
þessi lífsstíll hans öðlast annað og stórbætt
líf í textanum sjálfum.
Og hér er svo ævisaga hans og ættu all-
ir sannir aðdáendur Kerouacs að næla sér
í hana því hún er fyllri en til að mynda bók
Ann Charters um hann.
PATRICIA HIGHSMITH:
THE MYSTERIOUS MR. RIPLEY
The Talented Mr. Ripley.
Ripley Under Ground.
Ripley’s Game.
Penguin Books 1986.
Hver er leyndardómur þess að myrða?
Eða er eitthvað leyndardómsfullt við það?
Þegar verknaðinum er lokið er útilokað að
snúa við. Ekkert verður endurtekið. Patricia
Hightsmith hefur sagt að hún geti ekki með
nokkra móti skilið það að nokkur maður
skuli myrða annan og það er líkast til þess
vegna sem hún er svo magnaður reyfarahöf-
undur sem raun ber vitni. Hún hefur skrifað
ijöldann allan af stórfenglegum reyfurum
sem teljast til hinna bestu í þeirri grein
bókmenntanna og er Tom Ripley trúlega
áhrifaríkasta persónan sem hún hefur skap-
að. Tom Ripley er morðingi sem myrðir af
nauðsyn, af nauðsyn drepur hann einn til
að losna við að drepa fjóra eða kannski sex
að auki. Vitaskuld er Ripley geggjaður, en
ekki svo mjög að maður vilji að honum verði
komið á hæli, því þá væri útséð með að
Highsmith skrifaði fleiri bækur um hann.
Og þó!
Guðbrandur Siglaugsson tók saman.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 4. APRÍL 1987 7