Lesbók Morgunblaðsins - 09.09.1989, Qupperneq 10

i' &/ta'n isw.v r. jío "U^'131 •( i’).; ,■ nt').!.-: j hojiíUWBSí.I ww maiig «í t«Sl!$p ISMS ■ i; ; .•. ri i i i ' 11 c.t; u-v j;-r
Franska stjórnarbyltittgin VI grein
„A vargöld frelsaðra þýja,u
__ 0
Blóðbaðið í Tuileri-höll - Septembermorðin - Hrun konungdæmisins
Meðal þeirra sem gerðu innrásina í Tuileri-
höllina 20. júní voru hópar sem öskruðu:
„Hér eru síðbuxarar“. Mikill hluti þessara
„sans-culottes“ voru úr Saint Antoine hverf-
inu, en þar var ástandið ömurlegt, hungur
Eftir Siglaug Brynleifsson
og atvinnuleysi. Síðbuxarar voru „fjórða
stéttin", öreigar sem studdu róttækustu
byltingarmennina. Þátttaka fjórðu stéttar
eða öreiganna og tengsl þeirra við Marat,
Robespierre og Danton mótuðu þá atburða-
rás, sem hófst þessa júlídaga 1792, einkum
í París.
Lafayette kom til Parísar frá herstöðvun-
um seint í júní og skoraði á þingið að banna
Jakóbínaklúbbana. Einnig gerði hann til-
raun til þess að kveðja þjóðvarðliðið til liðs
við sig og fylgjendur stjómarskrárinnar.
Hvortveggja mistókst. Ræður voru haldnar
á þinginu þar sem þess var krafist, að kon-
ungur yrði sviptur völdum og ákærður fyrir
landráð og í París magnaðist stöðugt áróður-
inn gegn konungi og hirðinni og einnig
þeim, sem vildu hlýta stjómarskránni, þing-
bundinni konungsstjóm.
Lafayette sá ekki annað ráð en að hvetja
konung til flótta svo að hann gæti hafið
baráttuna gegn þeim, sem nú kröfðust lýð-
veldis * á Frakklandi. Lafayette undirbjó
flótta 12. og 15. júlí. Þessu var ekki sinnt.
María Antoinette hataði Lafayette og sagð-
ist heldur kjósa dauðann en aðstoð hans.
Það var svipuð afstaða og hún hafði haft
til Mirabeaus.
Fréttirnar frá vígstöðvunum voru hræði-
legar, undanhald og svik og- Parísarbúar
vom flemtri slegnir. Stjómin kvaddi 25
þúsund sambandsliða utan af landi til borg-
arinnar, en aðeins 4.500 komu.
Sambandsliðamir áttu að taka þátt í há-
tíðarhöldunum 14. júlí, þ.e. á 3ja ára af-
mæli Bastilludagsins. Hátíðin var haldin á
Marsvöllum. 83 tjöld vom reist, eitt fyrir
hveija sýslu eða umdæmi. Pallar höfðu ver-
ið gerðir fyrir konung og þing og fyrir borg-
arstjóm Parísar. Minnisvarði var reistur
milli pallanna um þá hermenn sem fallið
höfðu í styijöldinni og andstætt var stórt
tré, sem nefnt var „tré lénsskipulagsins“.
Þar hengu tákn aðalsins, titlar á stómm
borðum, krúnur, sverð, bláar silkiveifur
klerkamítur, lyklar St. Péturs. Einnig var
tréð þakið táknum konungsveldisins og
táknum páfastóls. Konungi var ætlað að
leggja eld að trénu.
Nú hófust skrúðgöngur hermanna og
sambandsliða, síðan tróðst mikill fjöldi
manna inn á völlinn, sem gengu arm í arm
og bám líkan af Bastillunni. Eftir þessar
göngur var konungi ætlað að sveija eið að
stjórnarskránni og hollustu við þjóðina.
Þetta fór fram við „altari þjóðarinnar", sem
Septembermorðin.
var komið fyrir á áberandi stað. Síðan var
honum fylgt að „tré lénsskipulagsins" og
kvaddur til að leggja eld í tréð. Hann þver-
neitaði og kvaddi hermenn úr fylgdarliðinu
að fylgja sér til Herskólans, sem var þarna
í grendinni. Hermennimir hrópuðu „Lifi
konungurinn" og nokkrir tóku undir.
Þann 17. júlí kreijast sambandsliðar í
París þess, að konungur verði settur af.
Ókyrrðin eykst og þegar yfirlýsing hertog-
ans af Braunschweig berst út í París, magn-
ast áhrif róttækustu aflanna. Hertoginn
hótar Parísarbúum hörðu, að París verði
hertekin og allir þeir sem vogi sér að ógna
konungi og fjölskyldu hans verði líflátnir.
Menn þóttust vita hver hefði átt framkvæð-
ið að þessari yfirlýsingu, sem var hirðin og
aristókratarnir. Andstæðumar milli vinstri
og hægri manna skerptust mjög, vinstri
terrorinn var orðinn slíkur í París, að það
var hættulegt að lýsa yfir stuðningi við þing-
bundna konungsstjórn og 29. júií heldur
Robespierre hina frægu ræðu í Jakóbína-
klúbbnum þar sem hann lýsir yfir því, að
hann styðji ekki stjómarskránna lengur og
að löglegar aðferðir, eða þingræðislegar
aðferðir til að bjarga föðurlandinu, séu þýð-
ingarlausar, þar sem meiri hluti þingmanna
séu svikarar. Þessi ræða vakti gífurlega
athygli og hafði þau áhrif að þjappa and-
stæðingum þingsins enn frekar saman. Rob-
espierre krafðist einnig kosninga, þar sem
kosningarréttur yrði ekki takmarkaður við
lágmarksskatt og að nýtt þing yrði kvatt
saman sem fyrst, „þjóðarnauðsyn krafðist
þess“.
Nú mátti segja, að „þing götunnar tæki
völdin“. Áróðursblöðin hvöttu alþýðu til að
vera á varðbergi gegn svikumm. Timi Rob-
espierres, Marats og Dantons var mnninn
upp og þeir stjórnuðu minna kunnum bylt-
ingamönnum. Yfirlýsing hertogans hafði
einnig þau áhrif, að íjölmargir bylginga-
menn, sem telja mátti til hægri armsins,
gátu ekki annað en stutt kröfur hinna rót-
tækari. Með hertöku Parísar væm eigna-
menn ekki síður í hættu en öreigamir og
þeir sáu einnig fram á að árangur byltingar-
innar, frelsi og eignarréttur, væri í hættu
ef lénsfyrirkomulaginu yrði komið á aftur
með aðstoð prússneskra og austurrískra
heija. Hægri öflin vom því skipt og síðasta
tilraunin til þess að halda í stjórnarskrána
og svipa vinstri menn áhrifum var gerð af
Lafayette eftir blóðbaðið í Tuilerí-höllinni.
Hann skipaði her sínum að halda til Parísar
14. ágúst, en þeirri skipun var ekki hlýtt
og 19. ágúst Ieitaði hann á náðir Austurrík-
ismanna.
Þriðja ágúst samþykkja 47 af 48 hverfa-
ráðum Parísar afsetningu konungs. Og að
kvöldi 9. ágúst kvaddi hverfaráðið í Saint
Antoine þijá fulltrúa frá hverju hverfaráði
Parísar til fundar í ráðhúsinu og stofnaði
byltinga-borgarstjóm. Þetta var heit nótt,
fólk var á ferli um alla borg og áróðurinn
geisaði, sambandsliðar utan af landsbyggð-
inni, sendiboðar sýslanna, þar sem Jakóbín-
ar og enn róttækari öfl höfðu náð undirtök-
unum og stjórnuðu með harðri hendi með
þjóðvarðliðið að bakhjarli, létu mikið að sér
kveða. Sögur gengu um að samsæri aristó-
krata væri í uppsiglingu og erlendir herir
væra að nálgast borgina. Áróðurspésum og
blöðum Marats og Hérberts var dreift
ókeypis, borgarstjómin studdi útgáfuna með
kaupum og blaðastyrkjum. Santerre öl-
bmggari hélt með skara síðbuxara úr
Saint-Antoine hverfínu um átta leytið um
morguninn þann 10. ágúst áleiðis til Tuileri-
hallar. Sambandsliðar frá Marseille voru á
leiðinni og síðan safnaðist þarna saman
mikill fjöldi. Sumar heimildir telja, að alls
hafí um 20.000 manns verið þarna saman-
komin. Til vamar vom svissneskir lífverðir
um 900 og 2000 þjóðvarðliðar, sem ekki
vom taldir tryggir. Konungurinn ætlaði að
kanna þjóðvarðliðið, en kveðjurnar ollu því,
að hann hvarf frá því. Enda kom í ljós, að
þjóðvarðliðið sameinaðist árásarliðinu fljót-
lega. Konungur ákvað því að leita á náðir
þingsins ásamt íjölskyldu sinni. Skotið var
frá höllinni og síðan voru svissnesku lífverð-
irnir hvattir til að leggja niður vopn. Þeir
þverneituðu, sögðust bíða fyrirmæla kon-
ungs og eftir nokkum tíma bámst skipanir
um að leggja niður vopn, en þá voru skot-
færi lífvarðanna á þrotum. Af árásarliðinu
vom þá fallnir tæplega 400. Þá hófust
morðin, um 800 lífverðir og aðalsmenn vom
myrtir. Lýðurinn óð um höllina myrðandi
og stelandi, eyðilagði það sem hann gat
ekki stolið og komið með. Napóleon var vitni
að þessum atburðum og sú sjón fyllti hann
hryllingi og viðbjóði á óðum myrðandi
skrílnum.
Konungur varð að hlusta á umræður þing-
manna um örlög sín þijá næstu daga. Hann
var sviptur völdum og fenginn samastaður
í Temple, sem greifinn af Artois átti eða
hafði átt.
Við þessa atburði var gjörbreyting í
París. Fulltrúar erlendra ríkja vom kallaðir
heim, salónarnir lokuðu og þeir aristó-
kratar, sem enn vora í borginni reyndu að
flýja. Margir þeirra vom handteknir við
borgarhliðin. Þingið ákvað kosningar til
þjóðþings með almennum kosningarétti
karla, sem vom 21 árs eða eldri. Löggjafar-
þingið hafði þar með lognast út af og hafði
litlu ráðið síðasta misserið. Ný stjóm var
skipuð og í henni var Danton dómsmálaráð-
herra.
Hippolye Taine, sem skrifaði sögu bylt-
ingarinnar á síðari hluta 19. aldar undir
áhrifum hryllingsins sem fylgdi Kommún-
inni 1871, dró upp heldur svakalegar mynd-
ir af því liði, sem hann áleit að hefði staðið
að terrornum i byltingunni 1789-1794.
Hann taldi það hafa verið „la derniérepiébe"
eða lágkúmlegasta sorplýð Parísar, en svo
var ekki. Vitaskuld var sorplýðurinn áber-
andi, en ekki síður lið sem fellur ekki undir
það hugtak. Meðal þeirra sem gerðu árásina
á Tuileri-höll 10. ágúst vom einstaklingar
af ýmsum stéttum, þar á meðal læknar,
lögfræðingar, kennarar og fjöldi smáborg-
ara og fólks úr þjónustustéttunum, iðnaðar-
menn, smákaupmenn, þjónustufólk og dag-
launamenn, slátrarar, bakarar og burðar-
karlar. Einnig var þarna skari kvenna og
það sem vakti einkum hrylling Napóleons á
aðförunum var hegðun þeirra efir að morð-
in vom afstaðin. Þær gengu um og bemðu
líkin og svívirtu. Einnig var nokkuð um að
höfuðin væru skorin af líkunum og fest á
stengur. Öreigar, smáborgarar og nokkur
hópur skrifstófumanna úr bönkum og ráðu-
neytum ásamt menntamönnum tóku þátt í
árásinni. Meðal þeirra sem féllu af árásar-
mönnum, var einn læknir, einn myndlistar-
kennari og einn arkitekt. Þetta var þver-
skurður af íbúum borgarinnar. Óttinn, áróð-
urinn og yfírvofandi árás erlendra heija og
sviksamlegt athæfí og ráðabmgg vom
kveikjan að árásinni og sameinaði mismun-
andi stéttir.
Óttinn og hatrið réð tiltektum árásarliðs-
ins og þó einkum hatrið og þetta hatur
beindist gegn aristókrötum og andófsklerk-
um. Þeir vom taldir óvinir þjóðarinnar,
menn sem ætluðu sér að eyðileggja bylting-
una og árangur hennar, sem var í hugum
manna frelsi, jafnrétti og bræðralag þeirra
sem töldust til þjóðarinnar. Þann 14. júlí
1789 björguðu öreigar og smáborgarar bylt-
ingunni og þjóðþinginu og nú átti að bjarga
þjóðinni. Nú var styijöld við harðstjóra
Prússlands og Austurríkis og Lúðvík XVI
var ber að því að ganga erinda þessara stétt-
arbræðra sinna, gegn frönsku þjóðinni. Og
þjóðin vissi hlutverk sitt — hún varð að vinna
sigur á erlendum og innlendum óvinum.
Fjöldi aðalsmanna og klerka hafði flúið land
eða verið rekinn í útlegð og þeir sem eftir
voru vom stimplaðir sem óvinir þjóðarinnar
þar sem áhrif áróðurs byltingamanna gætti
mest, eða í París og í þeim byggðarlögum,
þar sem Jakóbínaterrorinn ríkti. Efnahagur-
inn var, ef nokkuð var, enn hrikalegri en
áður. Verðbólga óx, brauðverð hækkaði og
verðbréf féllu í verði, svo að kjör öreiga og
bænda versnuðu og auk þess höfðu bændur
orðið lítið varir við þær umbætur sem þeim
hafði verið heitið haustið 1789. Eftir að
styijöldin braust út færðist mikið fjör í versl-
unina við herinn. Verktakar, sem unnu að
framleiðslu fyrir herinn og kaupmenn, sem
áttu að sjá honum fyrir matarbirgðum,
mökuðu krókinn. Þessu fylgdi verðbólgu-
brask meðal víxlara og óprúttinna kaup-
sýslumanna. Stjórnin hyglaði þeim mönnum,
sem voru í náð hennar og spillingin var
ekki síst augljós meðal stjórnmálamanna.
I