Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.1989, Qupperneq 11

fjj
Aður en við sogðúm skmð vfð Áustur-
Þýskaland kvöddum við fararstjóra okkar.
Þæ'r höfðu reynst okkur vel og verið hinir
bestu félagar.
1
ÍSLENDINGAR FÉFLETTIR
Við komum til Prag síðla kvölds og eftir
nokkurn rúnt um borgina fundum við stúd-
entagarðinn þar sem við áttum að gista.
Morguninn eftir var farið með okkur í skoð-
unarferð um borgina og helstu staðir skoð-
aðir. Miðborg Prag er falleg og hrein, bygg-
ingum augljóslega vel haldið við; á hvetju
horni blöstu við gömul, falleg hús. Mörg
þeirra eru þekkt fyrir byggingarstíl. Fyrir
utan miðborgina er hins vegar minna lagt
upp úr glæsileikanum.
I Austur-Evrópu borgar sig ekki að skipta
peningum hjá opinberum aðilum. Á götum
úti og á veitingastöðum er hægt að fá tvisv-
ar til þrisvar sinnum meira fyrir gjaldeyri
en í bönkum vegna ásóknar í hann. Prag
er þar engin undantekning. Hvarvetna
bauðst okkur að skipta. Einkum voru þar á
ferð spjátrungar, eins og sumir nefna þá.
Þeir eru vel klæddir og greinilega mun bet-
ur stæðir en aðrir borgarbúar. Yfirleitt eru
þetta menn á þrítugsaldri og buðu þeir allt-
af bestu kjörin. I bönkum fengust átta
tékkneskar krónur fyrir vestur-þýskt mark.
Þjónar á veitingastöðum gáfu yfirleitt tutt-
ugu en spjátrungarnir 23. Búið var að vara
okkur við því að skipta á götum úti vegna
þess að slík viðskipti gætu reynst varasöm.
Mönnum halda hins vegar engin bönd þegar
peningar eru í boði.
Nokkrir tóku tilboði ungu mannanna og
skiptu við þá, — oftast hundrað mörkum í
einu. Tékkarnir voru varir um sig, skimuðu
sífellt í kringum sig á meðan þeir töldu
peningana. í lófanum höfðu þeir alltaf tvo
seðlabunka. Þeir töldu einu sinni og aftur
ef þess var óskað og réttu síðan ferðamann-
inum annað búntið, snöggt og laumulega,
en stungu hinu á sig. Islendingarnir voru
þegar þar var komið sögu orðnir dálítið
taugaóstyrkir, látbragð Tékkans smitaði út
frá sér. Þeir tóku við peningunum, tróðu
þeim í vasann og héldu á brott. Tékkinn
var ávallt fljótur að láta sig hverfa, — enda
óheimilt að skipta við túrista. Þegar Islend-
ingarnir fóru svo að telja peningana kom í
ljós að í búntinu var minna en efni stóðu
til. Eftirtekjan var um íjórðungur af því sem
hún átti að vera.
Sama var hversu grannt menn fylgdust
með, spjátrungunum tókst alltaf að leika
saman leikinn. Varð þá einum að orði:
„Þetta eru miklir listamenn, — og fyrir list
borgar maður.“
Góðar Konur
Vegna þess að gengið er rangt skráð er
verð á ýmsum hlutum ótrúlega lágt í Prag.
Hægt var að fá ágætt selló á tvö þúsund-
islenskar krónur, banjó og mandólín fyrir
svipað verð og prýðis hatta fyrir 150 krón-
ur. Hagstæðast var þó að kaupa kristal. í
Prag kosta sex glös minna en eitt á ís-
landi. Það getur hins vegar verið erfitt að
nálgast þennan varning þar sem úrval er
mjög mismunandi í verslunum og oft langar
biðraðir fyrir utan, — af túristum.
I Prag hélt Dómkórinn síðustu tónleika
sína í ferðinni. Þeir voru í Klimentskirkj-
unni sem er frekar lítil mótmælendakirkja.
Fyrst söng kórinn við messu árla á sunnu-
dagsmórgni og síðan aftur seinni partinn.
Kirkjan var þéttsetin. Efnisskrá kórsins var
sú sama og í Meissen en orgelleik var sleppt.
Að venju söng kórinn fyrir utan kirkjuna
að athöfninni lokinni. Þar steig fram eldri
maður og þakkaði fyrir sönginn. Hann sagð-
ist hafa búið á íslandi fyrir nokkrum tugum
ára og leikið í sinfóníuhljómsveitinni hér.
Hann bað Martein fyrir kveðjur til fjölda
íslenskra hljóðfæraleikara. í kjölfar manns-
ins sigldu kvenmenn tveir með kröfur fullar
af smákökum og færðu kórnum. Voru menn
á einu máli um að þetta væru góðar konur.
Daginn eftir hélt hópurinn áleiðis til Lúx-
emborgar, ferðin var á enda.
Maður Kynnist Manni
Sagt er að Áustur-Þjóðveijar sæki tón-
leika vel en ekki óraði okkur fyrir því að
aðsóknin yrði sú sem raun varð á. Tékkar
létu ekki heldur sitt eftir liggja. Áhuginn
var ótrúlegur. Og allstaðar þar sem kórinn
kom fram mætti hann miklu þakklæti og
gestrisni.
Gildi ferða sem þessarar verður seint
metið. Í þeim er menning þjóðar kynnt og
t'ekið við öðrum straumum. Maður kynnist
manni.
Pétur er félagi í Dómkórnum í Reykjavík.
5———i-—
Guðbrandsbiblíunni
Biblía þessi var prentuð á Hólum í Hjaltadal
árið 1584. Guðbrandur biskup Þorláksson vann
það stórvirki að gefa út fyrstu prentun biblí-
unnar á íslenska tungu. Talið er að biblían
hafi verið prentuð í 500 eintökum. Gera má
eftir SÉRA RAGNAR
FJALAR LÁRUSSON
ráð fyrir að þetta eintak hafi verið. með
þeim síðustu sem til voru á Hólastað, ógef-
in eða óseld, en á það er ritað neðst á titil-
blaði: „Þessa bók gefur Halldóra Guðbrands
dóttir Gysla Magnussyni, óskandi honum
hér með eylífrar gleði lífs og sálar fyrir
Jesum Christum. Amen. Anno 1625. Sept-
ember.“ Þegar hér er komið sögu var Guð-
brandur biskup karlægur, hafði fengið slag
árið áður, en Halldóra dóttir hans og séra
Arngrímur Jónsson, lærði, stýrðu þá Hóla-
stað.
Halldóra Guðbrandsdóttir var fædd 1573
og dáin 1658. Hún var mikil kona og merk,
giftist ekki, og vildi aldrei skilja við föður
sinn. í júlímánuði 1624 hné Guðbrandur
niður og var magnlaus og mátti vart mæla.
Það kom fyrir ekki, að Halldóra leitaði ráða
hjá frægustu læknum í Þýskalandi og Dan-
mörku, og sendi jafnvel Þorlák Skúlason,
síðar biskup, utan þeirra erinda 1625. Lá
biskup rúmfastur síðan og andaðist 20. júlí
1627 og hafði þá verið biskup í 56 ár. Bók-
in er gefin Gísla Magnússyni, fjögurra ára
dreng, syni Magnúsar Björnssonar, lög-
manns, að Munkaþverá í Eyjafirði. Hann
var auðugastur maður á íslandi á sinni tíð,
enda ijárgæslumaður mikill, en þó höfðingi
og rausnarmaður, hann var og fræðimaður
og skáldmæltur. Hefir Halldóra fyrir hönd
Hólastóls eflaust viljað vingast við þetta
stórmenni.
Gísli Magnússon, síðar sýslumaður, sá
er bókina hlaut á bernskuskeiði, var fæddur
1621 að Munkaþverá, sonur Magnúsar
Björnssonar, lögmanns, sem fyrr segir og
konu hans, Guðrúnar Gísladóttur, lögmanns
Þórðarsonar. Hann nam í Hólaskóla, fór
síðan utan og var við nám í Danmörku,
Hollandi og Englandi. Hann varð sýslumað-
ur í Múlaþingi og fékk Rangárþing 1659
og bjó á Hlíðarenda í Fljótshlíð. Hann var
manna mestur höfðingi um sína daga á ís-
landi, enda stórauðugur, lærður vel og
margfróður í ýmsum greinum, veglyndur
og góðgerðarsamur enda nefndur ýmist
„Vísi Gísli“, „Lærði Gísli“ eða „Gjafa Gísli".
Hann hafði mikinn áhuga á viðreisn íslands
og vérklegum framkvæmdum, náttúru-
vísindum og búfræði, og gerði hann tilraun-
ir með kornrækt að Hlíðarenda. Kona hans
var Þrúður Þorleifsdóttir, sýslumanns á
Hlíðarenda, Magnússonar. Meðal barna
þeirra var Guðríður, sem átti Þórð biskup
Þorláksson í Skálholti, en þar andaðist Gísli
árið 1696. Hve lengi hann hefir átt bókina
er óvíst, en neðst á fremsta blaði sjálfrar
biblíunnar, eftir formála og yfirlit, stendur
skrifað: „Þessa bók hefi ég undirskrifuð
gefið mínum elsku syni, Magnúsi Jónssyni,
til fullkomlegrar eignar og iðkunar. Til
merkis mitt nafn, Reykhólum, þann 1. Jan-
uary árið 1680“. Hér vantar undirskrift, en
hún hefir líklega verið skorin burtu þegar
bókin var endurbundin. En hver var Magnús
Jónsson á Reykhólum? Því er auðsvarað.
Hann var lögmaður þar, fæddur 1642 og
látinn 1694. Foreldrar hans voru Jón sýslu-
maður Magnússon að Reykhólum og kona
hans Jórunn Magnúsdóttir, lögmanns að
Munkaþverá, Björnssonar, m.ö.o. systir
„Vísa Gísla", sem bókin var upphaflega
gefin. Hér hefir „Gjafa Gísli“ verið á ferð
og gefið systur sinni dýrgripinn og hún síðan
syni sínum. Magnús Jónsson nam erlendis
eins og frændur hans. Hann fékk Stranda-
sýslu 1675. Hann var skýr maður og gestris-
inn og höfðingslyndur, auðmaður mikill,
héraðsríkur og lagamaður góður. Hann var
kjörinn lögmaður á Alþingi 1679. Og enn
líður tíminn. Næst komum við að áletrun á
saurblaði bókarinnar, en þar stendur: „Bók
Ingibjargar Haldórsdóttur á Breiðabólstað
1766 Davíðssálmur 23. Drottinn er minn
Hyrðir, mig mun ekkert bresta". Og hver
var svo Ingibjörg Halldórsdóttir, sem bókina
átti á síðari hluta 18. aldar? Fullvíst má
telja, að Ingibjörg þessi hafi verið dóttir sr.
Halldórs Hallssonar prests á Breiðabólstað
í Vesturhópi, en á þeim stað var Guðbrand-
ur Þorláksson fyrst prestur 1567-8, og þar
var fyrsta prentverk á íslandi sett upp og
fyrst prentaðar bækur hér á landi. Harboe
biskup segir í skýrslum sínum um sr. Hall-
dór Hallsson, að hann sé ekki illa að sér.
Hann mun hafa verið hraustmenni, með
fríðustu mönnum, málsnjall og raddmaður
góður. Ingibjörg, sú er áritar bókina sem
sína eigin árið 1766, hafði það ár í ágúst-
mánuði gifst sr. Magnúsi Jónssyni, aðstoð-
arpresti föður síns, en þeirra samvistir urðu
ekki langar, því að sr. Magnús lést síðar á
sama ári. Hinn 28. desember 1766 ól hún
dóttur, sem skírð var Helga. Það má því
segja, að á því herrans ári 1766 hafi skipst
á skin og skúrir í lífi Ingibjargar, og því
ekki óeðlilegt að hún skrifaði upphafið á
23. Davíðssálmi: „Drottinn er minn hirðir,
mig mun ekkert bresta “ í biblíuna sína.
Nú týnum við slóð bókarinnar um aldar-
bil. Næst vitum við af henni í eigu sænsks
fræðimanns og bókasafnara Rolf Arpi, en
nafn hans er á öðru saurblaði bókarinnar.
Rolf Arpi var kunnur sem áhugamaður um
íslensk fræði og íslenskar bækur.
Frá Svíþjóð fékk Eiríkur Einarsson arki-
tekt bókina, en hann átti frábært safn gam-
alla íslenskra bóka. Bókin var síðast í eigu
konu hans, frú Helgu Helgadóttur.
Biblía þessi hefir jafnan gengið undir
nafninu „Halldóra“ innan Ijölskyldunnar og
er það gott nafn og hæfir bókinni vel.
Eflaust er þetta eina eintakið af Guðbrands-
bíblíu, sem Halldóra Guðbrandsdóttir hefir
áritað og varðveist hefir, og varla er önnur
bók með hennar nafni til. Hér ér mikil saga
á bak við mikla bók.
LESBÓK MORGIÍNBLAÐSINS 28. OKTÓBER 1989 1 1