Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.1990, Síða 2

A Geneviévehæð
íParís
egar við komum í fyrsta skipti til Parísar haust-
ið 1979 vorum við ákveðin í að skoða þekkt-
ustu kirkjuna þar, Notre Dame, og þá elstu,
St.-Germain des Prés. Þetta gerðum við auðvit-
að. En örlög réðu því að leið okkar lá að mig
EFTIR ÖNNU
MARÍU ÞÓRISDÓTTUR
minnir fjórum sinnum í kirkju sem við höfð-
um aldrei heyrt nefnda áður. Þetta er kirkj-
an St.-Étienne du Mont við Clovisgötu í
Latínuhverfinu.
Kirkjan er reyndar ein hin sérstæðasta í
París. Bygging hennar hófst 1492 og var
ekki lokið fyrr en 1622. Framhliðin er skrýt-
in blanda af gotneskum og endurreisn-
arstíl. Vinstra megin þegar horft er framan
á kirkjuna eru þijár gerðir turna, mishárra
og ber klukkuturninn hæst. Þetta veldur
því að mér finnst þessi elskulega kirkja allt-
af halla undir flatt. Já, ég segi elskuleg og
er þá með samanburð við báknið mikla,
Pantheon, í huga en það stendur þarna ör-
skammt frá.
Að innan er kirkjan mjög sérstök. Ber
þar helst að nefna milligerðina, jubé, úr
nokkurskonar steinvíravirki, ákaflega
fínlega tilhöggnu steinvirki með fögru
munstri og lágmyndum. Sveigðir, höggnir
steinstigar hringa sig um súlur sitthvoru
megin við milligerðina og liggja upp á loft-
svalir og eru riðin með samskonar munstri.
Predikunarstóllinn er úr fagurlega út-
skornum viði, skreyttur verum og englum
og er haldið uppi af útskornum risa sem
ber hann á höfði sér.
Við Maríualtarið eru ákaflega fagrar
myndir úr ævi Maríu eftir málarann Cenn-
aid.
Pascal og Racine eiga legstað í þessari
kirkju.
Þegar okkur bar aftur að garði þarna í
maí 1988 var verið að hreinsa margra alda
óhreinindi af súlum og steinverki og birti
allverulega í kirkjunni við þær aðgerðir.
Til hægri þegar gengið er inneftir kirkj-
unni er kapella og altari heilagrar Gene-
viéve. Þar eru jarðneskar leifar hennar í
skrautlegri kistu og yfir altarinu lítil stytta
af henni með lykla í hendi og engil og púka
á öxlunum. Stöðugt kveikir fólk á kertum
við helgiskrín hennar og ritar bænir sínar
í bók sem liggur þar frammi en bænirnar
eru síðan bornar fram í sérstökum messum
á hveijum fimmtudegi.
En hver var heilög Geneviéve?
Hún er hvorki meira né minna en vemdar-
dýrlingur sjálfrar Parísarborgar.
Allflestir kannast við heilaga Jóhönnu af
Örk sem leiddi landa sína í Hundraðárastríð-
inu. En færri hafa heyrt getið um heilaga
Genevíeve sem tíu öldum fyrr stappaði stál-
inu í samborgara sína þegar Atli Húnakon-
ungur réðst á París árið 451.
Geneviéve er talin hafa verið uppi frá 422
til um 500. Talin fædd í Nanterre í ná-
grenni Parísarborgar. Þegar hún var um
sjö ára gömul hvatti heilagur Germain bisk-
up í Auxerre hana til að helga sig trúarlífi
og þegar foreldrar hennar dóu, fluttist hún
til Parísar og varð brátt þekkt af góðgerðar-
starfi og grandvöru lífi. Hún er sögð hafa
séð fyrir innrás Húna og stappaði stálinu í
borgarbúa og fékk þá til að halda kyrru
fyrir og flýja ekki frá eyjunni.
Þarna er átt við Borgareyju, Ile de la
Cité, en þar hófst fyrsta byggð í París sem
í fyrstu hét reyndar Lutetia. Rómveijar
hertóku borgina 'arið 52 f.Kr. Talað var
um rómverska friðinn sem ríkti í borginni
í um 400 ár. Rómveijar settust að á syðri
(vinstri) bakka Signu og reistu þar mann-
virki sem enn sjást menjar um svo sem róm-
versku böðin í Cluny. Þeir reistu Merkúr
hof á hárri hæð norðan árinnar þar sem
nú heitir Montmartre (Mons Mercuri). En
451 sækir Atli Húnakonungur að borginni
og Rómveijar láta hana af hendi.
Þá er það sem Geneviéve kemur til sög-
unnar og ávítar landa sína sem hugðust
flýja til skógar. Karlmenn grípa til vopna
en kvenfólk safnast saman hjá Geneviéve í
kapellu sem reist hafði verið yfir fornt Júpít-
ershof og biðjast svo kröftuglega fyrir að
borgararnir fyllast sigui'vissu og Húnaher
hörfar frá og loks tókst frönskum höfð-
ingja, Merovée, að drepa Atla.
Borgin var í rústum eftir þessi átök nema
sá hlutinn sem Stóð á Borgareyju.
Clovis gerii' nú Gallíu að sínu ríki og
París að höfuðborg þess. Klóthildur kona
hans var kristin og fær konung til að skírast
með aðstoð Geneviéve sem fær hann til að
byggja klaustur sem helgað er postulunum
Pétri og Páli. Hún dregur sig síðan í hlé í
klaustrinu og deyr þar um áttrætt og er
grafin í klausturgarðinum. Seinna fara að
gerast kraftaverk við gröfina og Geneviéve
er tekin í helgra manna tölu. Klaustrið hlýt-
ur nafn hennar og sömuleiðis hæðin þar sem
það stendur. Helst það nafn enn í dag,
Mont St.-Geneviéve.
Það var María af Medici, kona Hinriks
IV, sem lagði hornsteininn að kirkju St.-Éti-
enne du Mont á 15. öld og átti kirkjan að
koma í stað gömlu klausturkirkjunnar í
klaustri heilagrar Geneviéve sem var orðin
allt of lítil fyrir söfnuðinn.
En þegar Loðvík XV veiktist af bólunni
St. Geneviéve horfír yfír París. Málverk
Chavannes.
1744 hét hann á heilaga Geneviéve sér til
bata og fól arkitektinum Soufflot að teikna
risastóra kirkju sem hýsa skyldi bein henn-
ar. Þetta var báknið mikla, Pantheon (í
nýklassískum stíl). Líkamsleifum dýrlings-
ins var komið þar fyrir í gullsleginni kistu
sem brædd vat' upp í byltingnnni 1789 og
leifarnar brenndar. Öskunni var safnað sam-
an og hún sett í litla kistu úr gylltum kop-
ar og það er hún sem nú stendur við altari
dýrlingsins í St.-Étienne-kirkjunni og virðist
hrakningum leifanna lokið með því og var
mál til komið.
Það er um Pantheon að segja að lengi
voru uppi deilur um hvert skyldi hlutverk
þess. I byltingunni var kirkjunni breytt í
„Hof frægðarinnar" (Le Temp'.e de la
Renommé) _en Napoleon gerði hana aftur
að kirkju. Á þvílíkum breytingum stóð til
skiptis til 1885 að ráðamenn sættust á að
byggingin skyldi vera „Aux grands homm-
es, la patrie reconnaissante" (sem þýða
mætti „Til mikilmenna frá þakklátu föður-
landi“ eða eitthvað í þá áttina) og standa
þessi orð gylltum stöfum yfír innganginum.
Mikilmenni hvíla nú þarna í kistum sínum
svo sem Victor Hugo, Emile Zola, Voltaire,
Carnot, Mirabaeau og sjálfur arkitekt bygg-
ingarinnar, Soufflot. Hægt er að skoða kist-
urnar gegnum rimla og undir einni súlunni
hvílit- heimspekingurinn Rousseau. Að öðru
leyti er byggingin tóm fyrir utan kalkmál-
verk eftii' Puvis de Chavannes sem sýna
sögu heilagrar Geneviéve og Parísarborgar,
máluð rétt fyrir síðustu aldamót.
Rétt við Pantheon er stóra bókasafnið
sem kennt er við heilaga Geneviéve og reist
var á árunum 1844-50 eftir teikningum
arkitektsins Labrouste. Bogamynduðu járn-
grindaþaki er haldið uppi af grönnum járn-
súlum en járn var þá nýjasta nýtt í bygg-
ingatækni og átti eftir að verða mjög
ríkjandi framyfir aldamótin 1900, t.d. í stgr-
um og glæsilegum járnbrautarstöðvum svo
sem Gare d’Orsay þar sem nú er listasafnið
nýja á vinstri bakka Signu.
í málverkabók um symbólista fann ég
mynd af heilagri Geneviéve (hluta af kalk-
málverkinu í Pantheon). Þetta er dulúðug
mynd. Fullt tungl speglast í Signu og blátt
rökkur umvefur norðurbakkann þar sem
aðeins sjást nokkrar byggingar á stangli.
Heilög Geneviéve stendur úti á svölum
(líklega í klaustri sínu) og styður annarri
hendi á riðið, hjúpuð hvítu sjali. Áhyggju-
fullur á svip vakir verndardýrlingurinn yfir
sofandi borginni.
Og enn eru kerti tendruð daglega við
helgiskrín hennar í litlu vinalegu kirkjunni
á hæðinni og menn skrá bænir sínar í bók-
ina sem þar liggur frammi.
Höfundur er húsmóðir i Reykjavík.
Heimildir:
Ebba Friis-Jespersen: Paris gennem 2000 ár
Giovanna Magi: Paris, Guide complet pour la
Visite de la Ville
Eneyclopædia Britannica, Vol. 10 1966
II.W. Janson: History of Art.