Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.1990, Blaðsíða 5

hér er Gullna musterið, miðstöð trúarinnar.
í það verða allir að koma og það er þangað
sem ég er að fara þegar ég stíg útfyrir
rammgert hlið gistihússins.
Öll trú sikka snýst í kringum þetta Gullna
musteri. Þetta er þeirra helgasta vé, hingað
koma þeir í pílagrímsferðir. Inn fyrir hliðið
kemst enginn fyrr en hann hefur tekið af
sér skóna og hulið hár sitt. Ég læt skóna
í geymslu, fæ númer og set upp kábojhatt-
inn minn. Fyrir innan blasir við musterið,
gyllt, eins og nafnið ber með sér, svo geisl-
ar af því í sólinni. Það lítur út eins og skip
þar sem það stendur umlukið tjörninni sem
Amritsar dregur nafn sitt af. Tjörn hins
helga drykkjar. Frá musterinu sjálfu berast
seiðandi tónar og rödd manns sem les úr
Granth Sahib, hinni helgu bók. Bókin var
skrifuð af gúrúunum sem framanaf voru
æðstu prestar sikkanna. Sá fyrsti þeirra,
Guru Nanak, lagði grunn að trúnni á ofan-
verðri 15. öld. Hann byggði sínar kenningar
að mörgu leyti á hindúatrúnni en hafnaði
Ijölgyðis- og hlutadýrkun. Það er aðeins
einn guð og hann er ósýnilegur skrifaði
gúrúinn með kenningar Múhameðs að leið-
arljósi.
Snemma á 16. öld hafði
trú sikka hlotið töluvert
fylgi í Punjab, landamær-
um hindúa- og múslima-
landa. En trúin var í al-
gerri óþökk múgalána sem
voru fylgismenn Múha-
meðs og réðu Indlandi á
þeim tíma. í lok sautjándu
aldarinnar voru sikkarnir
ofsóttir svo að þáverandi
gúrú, Góbind Síng, sá að
við svo búið mætti ekki
standa. Hann mælti svo
fyrir á sögulegri ráðstefnu
í Andaipur árið 1699 að
allir karlmenn ættu að taka
sér eftirnafnið Síng. Það
var táknrænt, Síng þýðir
ljón, og þaðan í frá skyldu
allir sikkar beijast sem ljón
gegn múgölunum. Sikk-
arnir fóru brátt að geta sér
gott orð sem hermenn og
skæruliðasveitir þeirra áttu
mikinn þátt í falli heims-
veldis múgalanna um miðja
18. öld.
Inní musterinu les prest-
ur uppúr hinni helgu bók.
Það er messa, tónlistin hef-
ur- hljóðnað og við sem er-
um þarna inni sitjum á
gólfinu með lappirnar í
kross umkringd gullinu
sem musterið dregur nafn
sitt af. Presturinn er gam-
all maður með sítt grátt
skegg og appelsínugulan
vefjarhött. Samkvæmt fyr-
irmælum Góbind Síng
mega karlmenn sikka ekki
skera á sér hárið og skulu
vefja það upp og setja und-
ir hött sem er kallaður
túrban. Til að votta Guði
virðingu sína sveipa konur
slæðu um hár sitt inní
musterinu. Ég er með
kábojhattinn.
Maðurinn sem les situr
í öndvegi og mér sýnist
hann vera einskonar æðsti-
prestur. Við fætur hans
sitja minni spámenn sem
þegja. Almúginn hefur
komið sér fyrir hér og hvar,
eins og það sé ekki gert
ráð fyrir þeim. Ég horfi
útum dyrnar og fylgist með
lokum dagsins, sólin hefur
gyllt vatnsflötinn svo hann
verður samlitur musterinu og fiskarnir leita
að yfirborðinu í súrefnisleit. Presturinn er
hættur að lesa, bytjaður á bæn. Öðru hveiju
taka hinir undir svo glymur í musterinu.
Ég fylgist með þessu fólki og minnist orða
gamla mannsins sem ég hitti í Egyptal-
andi. Hann tilheyrði kristna minnihlutanum
og ég spurði hann hvort það væri ekki er-
fitt að vera í minnihlutahópi. Hann sagði
ekkert strax, en leit svo á mig sínum þreytu-
legugi augum: „Er ekki alltaf erfitt að vera
í minnihluta?" Ég fer að skilja orð hans
betur þegar ég lít á fólkið i kringum mig.
Kröfum sikka um sjálfstætt Punjab suður
í Delhi hefur stjórnin daufheyrst við.
Punjabska er ekki viðurkennd sem opinbert
tungumál héraðsins, þó sikkarnir séu þar í
meirihluta. Sikkarnir líta á sig sem kúgaðan
minnihluta á Indlandi og árið 1984 réðust
svokallaðir öfgamenn sikka inní þetta must-
eri og hertóku það, kröfum sínum til stuðn-
ings. Þeir dagar eru liðnir og friðurinn hef-
ur snúið til baka. Almenningur hættir sér
aftur í musterið, rétt eins og fiskarnir í tjörn-
inni kemur fólkið hingað til að leita súrefn-
is, í skjóli frá anda óeirðanna sem sífellt
vofir yfir.
Klukkan hlýtur að hafa verið komin fram-
yfir miðnætti. Ég ligg í rúminu og reyni
að beina huganum frá þorstanum sem heij-
ar á mig. Það er ennþá vatnslaust, sama
hvað ég sparka í ryðgaða pípulögnina, og
ofurstinn er farinn að sofa. Ég verð að fá
vatn. Ég kem að rammgerðu hliði gistihúss-
ins. Klukkan er ekki nema níu en hliðinu
hefur verið læst. Ég fer að trúa öllum þess-
um sögum um Amritsar. Ofan á hliðinu er
brotið gler, þetta er eins og fangelsi. Senni-
lega gert með hag gestanna fyrir augum.
Um leið og ég lendi eftir að hafa stokkið
niður af hliðinu finn ég fyrir þögninni sem
ríkir í Amritsar. Gatan sem iðaði af lífi fyrr
um daginn er algerlega auð. Ég staldra við
um stund. Mér líður eins og fanga á flótta,
þarna nýstokkinn af rammgerðu hliðinu nið-
ur í þessa þrúgandi þögn. Uppá himinhvolf-
inu sýnist mér stjörnurnar vera skærari en
á öðrum stöðum en það er myrkrið sem
grúfir yfir sem glepur mér sýn. Karlsvagn-
inn situr neðst á norðurhimninum, pólstjarn-
an horfin og á suðurhimininn eru komin
teikn sem ég kannast ekki við. Ekki ský á
himni og meira að segja á milli húsanna í
þessari dimmu borg grillir í stjörnur. Myrk-
ur ogtómleiki. sikkarnir sem hertóku muste-
rið hafa verið hraktir á braut. Forsætisráð-
herrann galt fyrir með lífi sínu og íbúar
Amritsar hafa alla tíð síðan lifað við róstu-
ástand sem núna loksins virðist vera að
hverfa. En því er tekið með varúð hérna í
þessari borg, útgöngubannið er úr gildi fellt
en íbúarnir halda sig heima. Það er, þeir
sem eiga heima einhvers staðar á annað
borð. Aðrir liggja hér og þar, uppvið hús,
á gangstéttum, á hjólum sínum. Ég labba
framhjá þessu fólki, sumum sofandi, sumum
í hálfkæfðum samræðum. Það er sumar og
næturnar eru heitar, en það er ekki alltaf
sumar og næturnar eru ekki alltaf heitar.
Hvert skyldi þetta fólk fara á veturna?
Ekkert.
Bílhljóð. Ég hrekk uppúr hugsunum
mínum. Tvær bifreiðir æða í áttina að mér.
Ég horfi á ljós þeirra koma nær og rista
myrkrið í sundur. Þetta eru herbílar, fullir
af soldátum, mannaðar vélbyssur. Hér er
friður en hann er brothættur.
Svo kem ég að brautarstöðinni. Hér er
þó hjarta sem alltaf slær. Ég geng inní stöð-
ina og stika framhjá heimilislausum fátækl-
ingum sem vaka og sofa á brautarstöðinni
allan sólarhringinn. Lest rennur að brautar-
palli hinumegin í stöðinni og staðnæmist.
Það kemur enginn út og mér verður hugsað
til Niðurlestarinnar frá Lahore. Svo stígur
syfjaður vörður úr lestinni, lítur í kringum
sig og geispar. Ég labba í átt að sjoppunni
en hrollurinn situr í mér. Vatn? Ekki til.
Límonaði? Þijár flöskur. Absúrd. Fólkið í
kringum mig starir á mig. Utlendingur á
ferð um niðdimma nóttina að kaupa límon-
aðk
Á leiðinni til baka greikka ég sporið.
Herjepparnir snúa aftur en einhvern veginn
veita þeir mér ekki það öryggi sem þeir
eiga að gera. Menn með vopn gera það aldr-
ei.
Morguninn eftir er vatnið komið á aftur.
Strákurinn tilkynnir mér þetta brosandi, en
hann er líka alltaf brosandi, sama hvort
vatnið kemur eða fer. Gamli ofurstinn segir
mér að hitinn í gær hafí komist í 46 stig.
Nokkrir túristar koma innum hliðið með
bakpoka á öxlunum. ,l,Núna fer að rætast
úr þessu hjá þér,“ segi ég við ofurstann.
Hann horfir á mig eins og ég hafi sagt eitt-
hvað heimskulegt. Tuldrar svo eitthvað sem
gæti hafa verið ,já“.
Heimildir:
Dictionary of Living Religions, Ed: John R. Hinn-
ells. Freedom at Midnight. Larry Colluns & Dom-
inique Lapierre. Handbook of Living Religions,
The. Ed: John R. Hinnells. India. A Travel Surviv-
ai Kit. Geoff Crowther.
PÁLMIÖRN
GUÐMUNDSSON
iltan
hringsins
/ tímans þunglyndu rás
lét hann hart mæta hörðu
menningin skipti hann
engu máli dagarnir drukknuðu
í víni
vaxinn einsog geðklofi
gekk hann blindur
veginn án sjáanlegs trega
fullur af innri gleði
ranghugmyndaheimsins
synti gegn straumnum
tók sér stökk einsog laxinn
en varð of skakkur á fluginu
og lenti því utan við lífið
reyndi að ryðja úr vegi
þeirri tregðu sem einkenndi hann
er stökkin voru stór
þá var tilveran of skökk
til að hann lenti á réttum stað
hann gekk utan hringsins
einsog blindur maður
með tónlistina á fullu
í biluðu höfðinu henti
hann sér niður og hann
er ennþá á leiðinni
Höfundur er ungur Reykvíkingur.
Bólu-Hjálmar
og Sigurður
Breiöfjörö
Athugasemd
í Lesbók Morgunblaðsins 15. tbl. 21. apríl
1990 eru eftirmæli Hjálmars frá Bólu eftir
Sigurð Breiðfjörð, og neðan við þau er smá-
letursklausa, sem ég tel að sé byggð á röng-
um eða ónógum upplýsingum. Einhvem
veginn hefur þetta ásótt mig, því ég þóttist
hafa haldbetri upplýsingar um málið. Nú
er það svo að vísurnar eru tvær, sín eftir
hvorn þeirra félaga, og urðu þær til, fyrir
hreina tilviljun, þegar þeir skildu við Hrúta-
fjarðará. í litlu kveri eftir Ingibjörgu Lárus-
dóttur sem heitir „Úr síðustu leit“ endur-
minningar og sagnir, gefið út af Bókaútg-
áfu Pálma Jónssonar á Akureyri og prentað
í Prentsmiðju Björns Jónssonar hf. á Akur-
eyri 1944, er að finna frásögn um þetta
atvik og haft eftir einhveijum presti, séra
Jóhanni Þorsteinssyni. Honum segist svo
frá: Þeir höfðu haust eitt hist af tilviljun
norður í Húnavatnssýslu Hjálmar og Sigurð-
ur. Sigurður var á suðurleið og fylgdi Hjálm-
ar honum vestur í Hrútafjörð. Þar tóku
þeir báðir gistingu á einhveijum bæ austan
Hrútafjarðarár. Morguninn eftir fylgir
Hjálmar Sigurði að ánni, að vaði sem þar
var, og þar kveðjast þeir. Sigurður fer á
bak og út í ána og er næstum kominn yfir
um þegar hann lítur um öxl og segir:
Sú er bónin eftir ein
ei skal hana leyna
ofan yfir Breiðfjörðs bein
breiddu stöku eina.
Hjálmar sagði svo sjálfur frá, að sér hefði
viljað það til, að ekkert hefði staðið á svar-
inu „svo að ég kallaði viðstöðulaust yfir um
til Sigurðar:"
Ef ég stend á eyri vaðs
ofar fjörs á línu
skal eg kögglum kaplataðs
kasta’ að leiði þínu.
Hjálmar stóð þarnaa á grasivaxinni eyr-
inni við ána, þar hefur að líkindum verið
uppþornað hrossatað og þarna á eyrinni
fann hann efnið í vísuna. Síra Jóhann segir
svo frá: „Jóhannes Guðmundsson frá Gunn-
steinsstöðum í Laugadal, greindur maður
og bókvís, lánaði mér einu sinni, þegar ég
var drengur í uppvexti fyrir norðan, eigin-
handarkvæðasyrpu Hjálmars. Þar voru eft-
irmæli Hjálmars um Sigurð og í neðanmáls-
grein við eftirmælin, frásögn af samfundi
þeirra Sigurðar og það hvernig vísan varð
til á þá leið sem nú er frá sagt.“
Kristmundur Georgsson, Hafnarfirði
Kýr eru heilagar á Indlandi eins og flestir vita. Matarskorturinn er jafn mikill hjá þeim og
mannfólkinu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS -6. OKTÓBER 1990 5