Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.1990, Page 9

um elt af krökkum sem hrópuðu að henni
ókvæðisorð. Hin hét Þórunn Káradóttir og
var kölluð Katta-Tóta af því að hún hélt
ketti marga og var því ekki alltaf sem best
lyktin í kjallaranum hjá þeim stallsystrum.
Nú um langt skeið hafa búið í þessu fallega
húsi hjónin Kjartan Skúlason og Valgerður
Hjörleifsdóttir, foreldrar Helga Skúla Kjart-
anssonar sagnfræðings.
Á Grundarstíg 7 er tvílyft funkishús sem
Högni Finnsson trésmiður reisti og bjó í
ásamt Þórunni Jóhannesdóttur konu sinni.
Hún lifði mann sinn og bjó þarna um ára-
bil sem ekkja ásamt börnum sínum, Birni
og Þórunni. Að húsabaki er einn sérkenni-
legasti, frumlegasti og fallegasti tijá- og
blómagarður Reykjavíkur.
Listamenn á Nr. 8
Á Grundarstíg 8 er tvílyft myndarlegt
steinhús frá um 1920. Þar bjuggu frá 1921
Einar Markússon ríkisbókai'i og kona hans
Kristín Árnadóttir ásamt sjö börnum og
nokkrum fósturbörnum. Börnin urðu kunn
fyrir söngmennt sína en þau tóku sér flest
ættarnafnið Markan. Þau voru Helga, Mark-
ús, Sigi'íður, Elísabét, Sigurður, Einar og
María Markan. Þegar Guðmunda Elíasdóttir
söngkona kom fyrst til Reykjavíkur frá
Bolungarvík, 10 ára gömul, vildi svo til að
Olga systir hennar bjó í þessu húsi. Við
skulum heyra hvað Guðmunda segir í ævi-
minningum sínum, Lífsjátningu:
„Ég er tíu ára og sit á steintröppunum
fyrir utan húsið á Grundarstíg, nýkomin úr
háskalegri könnunarferð um borgina. En
hvað er þetta? Einhver undarleg tónaröð
úr mannsbarka streymir út um gluggana.
Er þetta söngur? Ég legg við hlustir. Þetta
hlýtur að vera konan sem býr á neðri hæð-
inni. En hvað er hún að gera? Nú heyri ég
píanóleik en þetta er ekki undirleikur, það
er þeyst upp og niður á hljóðfærinu og konu-
röddin fylgir hverjum tón í samraddaðri
nákvæmni. Svona söng hef ég aldrei heyrt
fyrr, þetta eru ekki sönglög heldur flæðandi
tónaröð, án upphafs og endis.
Ég er heltekin og agndofa af undrun og
hrifningu. Um kvöldið sagði ég Olgu systur
frá þessum fyrirburði.
Jæja, sagði hún. Þú hefur þá verið að
hlusta á hana Maríu Markan óperusöng-
konu. Ég hafði í fyrsta sinn heyrt söngkonu
æfa sig.“
Já, kannski hefur litla telpan úr fiski-
mannaþorpinu að vestan orðið fyrir slíkum
áhrifum þar sem hún sat tíu ára gömul á
steintröppunum á Grundarstíg 8 og hlustaði
á Maríu Markan að framtíð hennar sem
óperusöngkona var þar með ráðin.
Elías MarOg
Fjölskyldan Mehe
Um þetta leyti bjó gömul kona í litlu
kvistherbergi á Grundarstíg 8 og hafði eld-
unaraðstöðu frammi á gangi. Hún bjó þarna
með dóttursyni sínum sem hafði misst móð-
ur sína kornungur. Þau bjuggu þarna í sátt
og samlyndi gamla konan og litli auga-
steinninn hennar sem horfði galopnum for-
yitnisaugum á umhverfið. Þessi drengur hét
Elías Mar og varð seinna frægur rithöfund-
ur. Minnisstæð voru honum dönsk hjón sem
bjuggu á sama tíma í húsinu eða rétt fyrir
1930. Hann sagði í viðtali að þetta hefðu
verið miðaldra eða roskin hjón með dóttur
sína á þrítugsaldri og hefðu verið afar skrýt-
in:
„Það kom hingað til að halda annaðhvort
■sirkus eða vísi að dýragarði og kom með
einhver dýr, sem það hafði í girðingu inni
við Elliðaár — ef ég man rétt — en ég held
að þetta hafi misheppnast mikið. Dýrin dóu
eða voru eitthvað lasin vegna þess að þau
þoldu ekki loftslagið. Eftir því sem ég
heyrði var ijölskyldan kölluð ij'ölskyldan
Mehe, hvernig sem það nú hefur verið skrif-
að. Það var framborið af allri alþýðu Me-
he. Karlinn var skeggjaður og dökkur, nokk-
uð rosalegur, en þau voru ósköp almenni-
leg. Ég man að einhvern tíma gaf konan
mér appelsínu, lét hana rúlla til mín frammi
á ganginum út um gættina. Kona þessi mun
hafa verið systir danska leikarans sem lék
Bivognen eða þann litla í kvikmyndunum
um Litla og Stóra. Sagt var að þau hefðu
leðurblökur eða broddgelti inni hjá sér, en
vel getur verið að það hafi bara verið sagt
til að hræða mann. En ísabella, dóttir þeirra,
var sérkennileg að því leyti að hún var svona
hressileg stúlka, gekk á síðbuxum og var á
mótorhjóli... mig minnir að hún hafi verið
lagleg og dálítið sígaunaleg. . . ég man vel
eftir henni; hvað við krakkarnir störðum á
hana þegar hún var að bruna á mótorhjólinu
eftir Grundarstígnum - ísabella Mehe.“
Á Grundarstíg 9 var myndarlegt timbur-
hús á horni Bjargarstígs. Það var reist af
Högna Finnssyni árið 1903 en árið 1907
Grundarhúsið á nr. 5a er elsta húsið við Grundarstíg, reist 1883. Það tilheyrði
Grundarbæjununi sem gatan ber nafn af. Inn afhúsinu og trénu er eitt af hinuni
friðsælu bakhúsum, sem víða finnast í hverfinu og standa hvergi nærri götu.
steinhús með bláum gluggum í júgendstíl
og bláu sérkennilegu brotnu þaki. Greinilega
hefur verið mikið í þetta hús borið enda
byggði það enginn annar en Hannes Haf-
stein skáld og fyrrverandi ráðherra árið
1915. Hér bjó hann síðustu ár ævi sinnar og
í þessu húsi dó hann að morgni 13. desem-
ber 1922. Kristján Albertsson skrifar svo
um ævikvöld þessa stórbrotna skálds og
stjórnmálaskörungs á Grundarstíg 10:
„Nú hefur hann ekki framar skap í sér
til að íjúfa kyrrð hússins með glaumi og
gáska dansandi æsku. Hann hjalar við dæt-
ur sínar á kvöldin, eða spilar við þær; kenn-
ir þeim treikort, flókið og fyndið spil, sem
hann hafði lært í æsku — og finnur upp á
ýmis konar dundi til afþreyingar og hugar-
hægðar. Handa yngstu dætrunum býr hann
til hálsfestar úr þurrkuðum melónukjörnum
og appelsínukjörnum, sem hann litar með
rauðu bleki, svo þeir verða eins og kórallar.
Annars eru kvöldin stundum lengi að líða.
Hann mun aldrei hafa fengið fulla bót á
þeirri blindu á öðru auga, sem orsakaðist
af heilablæðingunni haustið 1914, og þreyt-
ist fljótt við lestur. Hann fer að bjóða til
sín gestum, kvöld og kvöld og þiggja heim-
boð. Oft er hringt til hans af sumum heimil-
um, þegar menn gera sér dagamun, og
hann beðinn að koma. Banniögin eru geng-
in í gildi, en margir hafa birgt sig upp,
enginn hörgull á vínföngum. Smámsaman
Grundarstígur 8 og 6. í fyrrnefnda húsinu heyrði Guðmunda Elíasdóttir, 10 ára gömul, Maríu Markan syngja og beið
þess aldrei bætur. Uppi í risinu bjó Ijölskyldan Me-he og Elías Mar, ungur drengur með ömmu sinni. Timburhúsið er
með glugga í jungendstíl.
Að baki hússins nr. 7 er einn sérkennilegasti, frumlegasti og fallegasti garðurinn
í Reykjavík.
keypti Árni Jóhannesson frá Seyðisfirði
húsið og skírði það Bjarka eftir húsi sem
hann hafði átt á Seyðisfirði. Árið 1913
keypti svo Guðmundur Böðvarsson heildsali
þetta hús og enn er það í eigu afkomenda
hans. Þar býr Sigijður dóttir hans og ída
Daníelsdóttir, dótturdóttir hans.
Ráðherrahúsið
Á Grundarstíg 10 er myndarlegt hvítt
er gert orð á því, að Hannes Hafstein sitji
nú oftar að drykkjum og lengur, en vani
hans hafði verið.“
Og um Grundarstíginn leggja leið sína
borðum slegnir yfirmenn af dönskum og
frönskum herskipum með korða sér við hlið
svo að börnin í götunni gleyma leik sínum
um stund í göturykinu. Þeir eru að votta
Hannesi Hafstein virðingu sína.
Eftir að Hannes var allur bjuggu ýmsir
þekktir menn í húsinu á Grundarstíg 10
t.d. Magnús Pétursson bæjarlæknir og Ein-
ar Einarsson skipherra hjá Landhelgisgæsl-
unni, sá sem var svo duglegur að ná land-
helgisbrjótum að hann var látinn hætta.
Hann var sonur Einars Markússonar ríkis-
bókara á númer 8 og hálfbróðir Markan-
systkina. Nú býr í húsinu Helgi Guðbergs-
son læknir en móðurfjölskylda hans hefur
átt þetta virðulega hús, sem talið er líklegt
að Rögnvaldur Ólafsson, fyrsti íslenski arki-
tektinn, hafi teiknað, um áratugaskeið.
Áður en hús Hannesar Hafstein reis árið
1915 var bær á þessari lóð sem kallaðui'
var Syðstibær, Halldórsbær eða einfaldlega
Bær. Sá sem reisti hann upphaflega var
Arnljótur nokkur Jónsson. Dóttir hans var
Margrét dvergur. Hún varð ólétt og gerði
Jón Hjaltalín landlæknir keisaraskurð á
henni, hinn fyrsta hér á landi. Rétt fyrir
sunnan Halldórsbæ, nokkurn veginn þar
sem Skálholtsstígur er núna var svo Garð-
bær, lítið kot.
Meira um Grundarstíg 20. október.
Höfundur er sagnfræðingur.
II
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 6. OKTÓBER 1990 9