Lesbók Morgunblaðsins - 10.11.1990, Qupperneq 6

íslendingar
á síðum
Sænska samvinnusambandið, Kooperativa förbund-
et, hefur í marga áratugi gefið út tímaritið vi,
hliðstæðu Samvinnunnar, sem SÍS gaf út á ís-
landi. Nú kemur Samvinnan ekki út lengur, en
vi er í fullu fjöri og nýtur góðs álits í Svíþjóð
„Þótt margar bóka hans
(Strindbergs) væru
þykkir doðrantar, þóttu
mér þær alltaf
áhugaverðar. Og þær sem
ég hélt að væru
leiðinlegar, reyndust vera
enn skemmtilegri en þær
sem áttu að vera
skemmtilegar.“
Úr samtali við
Halldór Laxness.
sem vandað menningartímarit. Meðal þeirra
sem öðru hvoru leggjav/ til efni er íslending-
urinn Unnur Guðjónsdóttir balletdansari.
Hún hefur um tveggja áratuga skeið búið
í Svíþjóð eins og fram kom í viðtali við hana
í Lesbók fyrir nokkrum árum. Raunar er
Unnur hætt að dansa ballet, enda er sá tími
skammur sem balletdansarar geta notið
þess að vera í sínu allra besta formi.
Uppá síðkastið hefur Unnur ferðast mik-
ið, m.a. um Indland og í Svíþjóð hefur hún
haft atvinnu af því að halda fyrirlestra um
Indland og sýnir þá indverska dansa. Hún
heldur raunar fyrirlestra um ísland einnig
og er óþreytandi í landkynningu á föður-
landi sínu. Á hverju ári kemur Unnur til
íslands og hefur á vegum félagsmálastofn-
unar í Reykjavík haldið fyrirlestra fyrir aldr-
aða borgara um Indland og sýnt dansa það-
an.
Unnur hefur einnig fengizt við blaða-
mennsku og má í því sambandi benda á
viðtal hennar við sænska skáldið Ivar Lo
Johansson, sem birtist í Lesbók. Unnur hef-
ur líka. haft augun opin í íslandsferðum
sínum, en ekki þýðir að bjóða sænsku blöð-
unum viðtöl eða frásagnir af einhveijum
Meðaljónum. Hinsvegar vita allir Svíar um
Vígdísi forseta og Halldór Laxness þekkja
þeir einnig. Unnur hitti Halldór þegar hún
var hér sumarið 1988 og átti þá samtal við
hann á Gljúfrasteini, sem tímaritið vi birti
undir fyrirsögninni „Nóbelsskáld með
glampa í auga“.Síðan hefur Halldór lítið eða
nánast ekki tekið þátt í blaðaviðtölum.
Unnur rifjar m.a. upp fyrstu kynni þeirra
Halldórs, sem urðu við æfingar a Stromp-
leiknum 1961, þar sem hún og önnur stall-
systir hennar dönsuðu og áttu að vera
„showgirls" eins og það hét. Meðal annars
áttu þær að dansa í samkvæmi, sem fiskút-
flytjandi hélt á lagernum hjá sér. Þegar sú
gleði stóð sem hæst kom löggan til þess
að stinga á fiskumbúðum og leiða í ljós
svindlið hjá fískkaupmanninum. Halldór
kom þá með þá tillögu, segir Unnur, að þær
dansmeyjamar væru með munninn fullan
af mjólk, sem síðan átti að gompast út úr
þeim vegna hinnar skelfilegu lyktar af fisk-
inum. En því miður; þær áttu að vera bún-
ar að dansa svo ákaflega með gífurlegum
fettum og brettum þegar að þessu atriði
kom, að mjólkin hefði annaðhvort verið
komin ofan í þær eða út um allt.
í framhaldi af þessu segir Unnur eftir
Halldóri, að hann sé óánægður með þann
áhuga, eða öllu heldur áhugaleysi, sem
íslenzk leikhús sýni leikritum hans. Hann
bendir líka á í samtalinu, að Svíar hafí sýnt
því áhuga að breyta bókum hans í leikrits-
form og það hafi leikstjórinn Hans Alfreds-
son á Dramaten í Stokkhólmi gert. Atóm-
stöðin varð fyrir valinu og leiksýningin var
kölluð „En liten ö i havet“. Halldór kveðst
hafa séð sýninguna, þegar Dramaten lék
gestaleik í Reykjavík og var eigi skemmt.
Það voru mestanpart einhver ógnarleg læti
líkt og væri þetta revía, „og leikstjórinn
hafði greinilega ekki skilið agnarögn af því
sem ég vildi segja með sögunni".
Halldór kveðst í viðtalinu mjög ósáttur
með það, hvernig stundum sé farið með
verk sín og þau tætt og snúin „eftir be-
hag“. Og ennfremur: „Sama er að segja um
kvikmyndun eftir bókum mínum; þeirri
starfsem i vil ég ekki koma nærri.“ Reynd-
ar talar hann lofsamlega um kvikmyndunina
á Kristnihaidi undir Jökli og er stoltur yfir
verki dóttur sinnar, sem var leikstjóri.
Mig minnir að Halldór hafí einhverntíma
riijað upp aðdáun sína á Hamsun. En þegar
Unnur spyr hann um norrænan eftirlætis
rithöfund, þá segir Halldór:
„August Strindberg. Eg hef haft geysileg-
ar mætur á honum. Þegar ég hélt utan í
fyrsta sinn, þá 17 ára, settist ég að í Kaup-
mannahöfn. Eg las þá einhver ókjör, las
allt sem ég komst yfír, meðal annars nokkr-
ar bækur Strindbergs í danskri þýðingu.
Ég hreifst þá strax mjög af honum og ák-
vað að lesa bækur hans á frummálinu. Og
ég flutti til Malmö; fékk inni á litlu pensjón-
ati í nokkra mánuði og las allt sem Strind-
berg hafði skrifað - og um leið lærði ég
sænsku. Þótt margar bóka hans væru þykk-
ir doðrantar, þóttu mér þær alltaf áhuga-
verðar. Og þær sem ég hélt að væru leiðin-
legar, reyndust vera enn skemmtilegri en
þær sem áttu að vera skemmtilegar. Það
var vegna þess að í leiðinlegu bóknum voru
heimspekilegar vangaveltur, sem gáfu mér
mikið. Strindberg hefur haft mikla þýðingu
fyrir mig sem rithöfund; kannski meiri en
ég véit sjálfur ’um.“
„President með temperament" er fyrir-
sögnin á viðtali Unnar við Vigdísi Finnboga-
dóttur, sem birtist í vi í ágúst 1990. Mynd
af Vigdísi prýðir forsíðuna og raunar var
einnig mynd af Halldóri Laxness á for-
síðunni, þegar viðtalið við hann birtist. vi
gerir íslenzku bókasýninguna, sem fram fór
í Gautaborg í september, að tilefni viðtalsins
við forsetann. I undirfyrirsögn segir: „ Vigdís
om kvinnor, kultur og valfangstÞar höfum
við umræðuefnin: Konur, menningarmál og
hvalveiðar. Það eru ekki sízt menningarmál-
in, sem eru Vigdísi kært umræðuefni og
hún kveðst í samtalinu við Unni líta á sig
sem fulltrúa fyrir íslenzka menningu, þegar
hún er í opinberum ferðum til annarra landa.
En Unnur vill fá álit hennar á hvalamálinu
og býst þá líklega við því að sænskir lesend-
ur vilji • sjá hvað Vigdís hefur um það að
segja.
„Hennes ljuva ansiktsuttryk förvandlas,
det kommer nogot mörkt i hennes ögon och
rösten gr halva vágen upp i falsett", ser
Unnur, þegar talið barst að hvalveiðunum.(
Ljúfir andlitsdrættir hennar breyttust, aug-
un dökknuðu og röddin hækkaði) Síðan kom
að vonum áhrifamikil ræða um það, hvernig
við stöndum að hvalveiðum og hún spyr,
hvernig í ósköpunum útlent fólk eigi að
geta skilið þetta; fólk sem hafi aldrei stigið
fæti á land hér. Og ennfremur segir Vig-
dís: „væru hvalastofnarnir í raunverulegri
hættu, yrðu íslendingar fyrstir til að hrópa
til umheimsins: Hingað og ekki lengra. Ál-
veg eins og þeir gerðu þegar landhelgin var
færð út í 200 mílur, sem bjargaði stórum
hluta fiskistofnanna.“
Hluti af samtalinu er um konur í nútíma
samfélagi. Vigdís segir þar m.a.: „Alltof
margar konur þjást af minnimáttarkennd.
Reyndar er mér dálítið skemmt þegar blaða-
menn spyija mig, hvernig sé að vera kona
og forseti. Því get ég aúðvitað ekki svarað,
því aldrei hef ég verið karlmaður."
Og ennfremur þetta: „Við skulum hafa á
hreinu, að íslendingar eru eyjarskeggjar og
að eyjarskeggjar eru alltaf sjómenn, sem
hefur í för með sér að konumar eru sterk-
ar. Þær verða sterkar þegar eiginmenn
þeirra eru ijarverandi og þær taka þá ábyrgð
á húsi og heimili."
Og síðast um konur: „Þegar við konur
náum stöðu í samfélaginu, eigum við alls
ekki að vera í henni eins og karlmenn. Vissu-
lega er búist við því af okkur, þar sem karl-
ar mega sín svo mikils á hinum pólitíska
vettvangi. Þessvegna setjum við okkur
ósjálfrátt í samskonar hlutverk og þeir og
ómeðvitað förum við að eins og þeir. Ég
álít að þetta sé fráleitt, þar sem ég trúi því
að konur og karlar gegni sínum hlutverkum
vel saman, einmitt vegna þess að þau eru
ólík. Það leiðir til þess að ólík sjónarmið
koma fram og árangurinn verður betri en
yrði, þegar persónur af sama kyni eiga í
hlut.“.
Gísli Sigurðsson tók saman.
Forsíðumynd á tímaritinu vi af Halldóri Laxness 7. septem- Forsíðumynd á tímaritinu vi af Vigdísi Finnbogadóttur.
ber, 1989. Báðar myndirnar tók Unnur Guðjónsdóttir.