Lesbók Morgunblaðsins - 02.02.1991, Side 9

efur hvað mestan metnað í að hlúa að
ngarlist á síðustu árum er ÁTVR. Um
%a vínbúð í Mjóddinni í Breiðholti, sem
mundssyni arkitekt. Verslunin er í senn
iölu og vitnisburður um hverju má fá
óð hönnun, fágað handverk og víðsýni
ættu margir taka sér stjórnendur ÁTVR
um. (Ljósm. Páll Stefánsson.)
Guðmundar Jónssonar arkitekts, sem búsett-
ur er í Norégi, en hefur getið sér gott orð í
samkeppnum hér heima.
Af raðhúsunum fimm vakti hið íslenska
mikla athygli sýningargesta, og nú nýverið
birtust um það mjög lofsamlegir dómar í
dönskum og þýskum fagtímaritum. Lof er
borið á húsið fyrir einfalda en sterka grunn-
hugmynd og „ljóðrænar" útfærslur. Upp-
bygging íslenska hússins minnti um margt á
forna húsagerð, tveir samsíða langveggir og
á milli þeirra bogmynduð þakhvelfing og
milliloft, sem haldið var uppi af léttri burðar-
grind. í gegn um húsið endilangt lagði sig
langur bogi, er kallaði fram fjölbreytni og
spennu í annars regluföstu rýminu.
Það er miður, hversu fáir héðan áttu þess
kost að skoða raðhúsin fimm, því sá saman-
burður sem þar gaf að líta var einkar upplýs-
andi. Finnska húsið einkenndist af mjög fijáls-
legri formsköpun og hugmyndaauðgi, eins
konar „vitundarstraumur" í byggðri mynd. í
skandinavísku húsunum var mikið kapp lagt
á að fá sem ailra mesta nýtingu út úr sem
minnstum gmnnfleti, þannig að íbúðin varð
að þriggja hæða turni. Þegar vistarverur íbúð-
ar dreifast á þijár hæðir skiptir miklu máli
að stiginn sem tengir hæðirnar sé rúmur og
þægilegur. Fyrir þessu var ekki nægilega vel
hugsað í sænska og danska húsinu, og í því
norska hefði stiginn getað tengst stofurýminu
á mun skemmtilegri hátt en raun varð á.
Islenska húsið, sem aðeins var á tveimur
hæðum, var bæði rýmra og opnara en hin
húsin, auk þess sem meira var lagt upp úr
úr fágaðri efnisnotkun en í nokkru hinna
húsanna. Það að við skyldum ná því að standa
jafnfætis þjóð sem leggur allt stolt sitt í góða
byggingarlist er afrek út af fyrir sig. I fram-
haldi vaknar sú spurning, að hve miklu leyti-
íslendingar sem þjóð geta eignað sér heiður-
inn af því hversu vel tókst til í Malmö. Þó
raðhúsið sé t.d. hugverk Islendings með ræt-
ur í íslenskri hefð, þá hefur höfundur þess,
líkt og flestir íslenskir arkitektar, orðið að
sækja bæði menntun sína og faglegt uppeldi
til annarra landa. Ef ekki hefði komið til
óbilandi metnaður hans og þrautseigja í því
að fylgja hugmynd sinni eftir allt til enda,
er alls óvíst hvort svo vel hefði tekist til.
Óskir um stuðning vegna byggingar íslenska
raðhússins mættu takmörkuðum skilningi hér
heima, ef undan eru skilin fyrirtækin Brúnás
innréttingar og GKS. Ljóst er að nýta hefði
mátt þetta tækifæri mun betur en gert var

í heimi nútíma-viðskipta er mikilvægt að fyrirtæki ávinni sér jákvæða ímynd í
huga almennings. I því sambandi geta vel hönnuð og aðlaðandi húsakynni ekki
síður haft mikið að segja en auglýsingar í fjölmiðlum. Mörg íslensk fyrirtæki
hafa þegar gert sér grein fyrir þessu og hafa nokkur lagt metnað í að leita til
ungra, íslenskra arkitekta, fremur en að kaupa tilbúnar innréttingar erlendis. í
þeim hópi er Féfang hf. í Hafnarstræti, en skrifstofur þess hafa vakið athygli
fyrir glæsilegt svipmót og listræna hönnun. Höfundur innréttingarinnar er
Tryggvi Tryggvason arkitekt.
til þess að koma íslenskri húsgagna- og inn-
réttingaframleiðslu á framfæri.
Samkeppni í Wiesbaden
Sumarið 1989 var efnt til all-óvenjuiegrar
samkeppni í V-Þýskalandi. Forgöngumaður
hennar vai' eigandi Z.B. gallerísins í Frank-
furt, er sérhæfir sig í byggingarlist. Til þátt-
töku var boðið 53 ungum arkitektum, sem
tilnefndir höfðu verið af 15 þekktum starfs-
bræðrum þeirra frá ýmsum löndum. Viðfangs-
efnið fólst í því að hanna einbýlishús fyrir 4
manna fjölskylöu á þríhyrndri hornlóð í út-
jaðri einbýlishúsahverfis í Wiesbaden. Vænt-
anlegir byggjendur hússins settu fram óskir
sínar í nákvæmri lýsingu, en endanlegt val
tillögunnar sem byggja skyldi eftir var í hönd-
um dómnefndar, skipaðrar valinkunnum fag-
mönnum frá Englandi, Þýskalandi og Aust-
urríki. Auk hefðbundinnaf forsagnar var
keppendum vísað á forna ítalska skáldsögn,
„Hypnerotomachia Poliphili" eftir Francesco
Colonna, er gefin var út árið 1467. Var þeim
fijálst að leggja út af efni hennai' og túlka
í tillögum sínum á þann hátt er andinn blés
þeim í bijóst.
I hópi þátttakenda í samkeppninni var
íslensk teiknistofa, Studio Granda, sem um
skeið hefur unnið að hönnun Ráðhúss
Reykjavíkur. Er skemmst frá því að segja
að tillaga þeirra hlaut fyrstu verðlaun, sem
telja verður mjög góðan árangur í svo harðri
keppni. Framkvæmdir við byggingu hússins
hófust í nóvembermánuði sl. og er stefnt að
því að það verði fullbúið í lok þessa árs.
Nýsköpun á Heimavelli
Aukin fjöldaframleiðsla í íbúðarbygging-
um, samdráttur í opinberum nýbyggingar-
framkvæmdum og offramboð á verslunar- og
iðnaðarhúsnæði á síðustu árum veldur því að
vaxandi hluti af vinnu arkitekta felst í því
að gera tillögur að breytingum og endurbótum
á eldra húsnæði. Teiknistofur hér eru marg-
ar, en smáar, og flestar þeirra hafa takmark-
að boimagn til að hafa marga launþega í vinnu
að staðaldri. A tímum samdráttar í fram-
kvæmdum og vaxandi atvinnuleysis er ekki
um ýkja auðugan garð að gresja fyrir unga
arkitekta, sem vilja afla sér starfsreynslu á
íslandi. Aðstæður hér á landi bjóða þó upp á
ýmsa kosti fyrir þá sem kjósa að starfa sjálf-
stætt, t.a.m. eru lög og reglugerðir um bygg-
ingarmál ekki orðnar að því skrifræðisbákni
sem þekkist víða erlendis. Smæð markaðarins
veldur því að stöðlun í byggingariðnaði hefur
ekki náð að ganga út í öfgar, þannig að enn
er svigrúm fyrir sérhannaðar lausnir.
A síðustu árum hafa nokkrir arkitektar
einbeitt sér að sérhönnun innréttinga, en í
slíkum verkefnum gefst hönnuðinum oft
meira svigrúm til nýsköpunar og tilrauna en
í stærri og dýrari mannvirkjum. Segja má
að einn öflugasti vaxtarbroddurinn í bygging-
arlistinni hér á landi hafi einmitt verið á þessu
sviði. Þar sem best hefur tekist til, hefur
náin samvinna arkitektsins við handverks-
menn í tré- og málmsmíði fætt af sér snjallar
lausnir, sem ólíklegt er að litið hefðu dagsins
ljós á teikniborðinu einu og sér. Góð dæmi
um þetta eru m.a. skrifstofuhúsnæði Féfangs
hf., verslun Egils Arnásonar, Parketval við
Ármúla eftir Tiyggva Tryggvason arkitekt
og útsölustaðir ATVR í Mjódd og við Eiðis-
torg eftir Pálmar Kristmundsson arkitekt.
Það er umhugsunarefni, að kostnaður við
gerð slíkra innréttinga, sem hannaðar eru og
sérsmíðaðar innanlands, hefur oftar en ekki
reynst mun lægri en ef keyptar hefðu verið
tilbúnar, staðlaðar lausnir frá útlöndum.
Heimssýningin í Sevilla
Nú á haustmánuðum komust íslensk stjórn-
völd að þeirri niðurstöðu, að því fé, sem lagt
hafði verið til hliðar vegna þátttöku í Heims-
sýningunni í Sevilla árið 1992, væri betur
varið til „annarra landkynningai’verkefna" (í
skriffinnsku og ráðstefnuhald?).
Það er vægt til orða tekið þó sagt sé að
framganga útflutningsyfii-valda í þessu máli
hafi verið með miklum endemum. Mikilvæg
ákvarðanataka dróst mánuðum saman og þar
með var sóað dýrmætum tíma, sem nýta hefði
mátt á markvissan hátt til undirbúnings.
Auðvitað er það álitamál hvort að lítil smáríki
eiga að veija miklu fé vegna þátttöku í slíkri
sýningu, þar sem stórþjóðirnar slá um sig
með íburði og glæsileik. En þá er það sem
liugvit og smekkvísi koma til sögunnar. Far-
sælasta leiðin hefði vafalítið verið sú, að efna
til öpinnai' samkeppni um hvernig best nýta
mætti Ióðina í Sevilla til landkynningar, án
þess að framkvæmdakostnaður yrði óhófleg-
ur. Mikilvægt hefði verið að semja samkeppn-
isskilmála sem ýtt hefðu undir óvenjulegar
og frumlegar lausnir.
Þegar ljóst varð að undirbúningstíminn var
orðinn of skammur, var gripið til þess mála-
myndaúrræðis að halda lokaða samkeppni
þriggja teiknistofa um sýningarskálann. Ut-
flutningsráð valdi hugmynd Guðmundar Jóns-
sonar arkitekts sem bestu lausnina. Tillagan
fór nokkuð fram úr þeim kostnaðartölum, sem
miðað hafði verið við (50 milljónir), og virðist
það hafa ráðið mestu um að hætt var við
þátttöku í sýningunni. Svo virðist sem engra
annarra úrræða hafi verið leitað, en bæði
hefði mátt spara í sjálfri byggingunni og afla
þess ijár sem á vantaði með öðrum hætti,
s.s. með framlögum fyrirtækja og stofnana.
Þess má geta að sýningarskáli Noregs og
margra annarra landa eru fjármagnaðir að
hluta til á þennan hátt.
Á kreppuárunum ákváðu Islendingar að
vera með í Heimssýningunni í New York árið
1939. Samtímaheimildir greina frá því að þó
að íslenska sýningin hafi ekki verið „sambæri-
leg við sýningar stórþjóðanna hvað snerti
stærð og íburð, þá vakti hún sérstaka at-
hygli sakir smekkvísi og ágæts fyrirkomu-
Iags“ (Öldin okkar II, bls. 119). Kostnaður
við þátttökuna var að þávirði kr. 300.000,
og var fjárins aflað með framlagi frá ríkis-
sjóði, Reykjavíkurbæ og stofnunum og fyrir-
tækjum. Hið sama var upp á teningnum á
EXPO-sýningunni 1967 í Montreal í Kanada,
en þar var m.a. íslenskur arkitekt, Skarphéð-
inn Jóhannsson, einn af höfundum samnor-
ræns sýningarskála.
Eftir stendur, að dýrmætu tækifæri, sem
nýta hefði mátt sem lyftistöng fyrir íslenska
hönnun, hefur verið sóað tii einskis vegna
skammsýni og seinagangs. Ekki er hægt að
afsaka sig með því, að íslenskir hönnuðir séu
ekki færir um að leysa þetta verkefni með
sóma. I því sambandi vitna ég í dæmin sem
fjallað hefur verið um í þessari grein, sem
sýna, svo ekki verður um villst, að íslending-
ar gætu, ef þeir vildu, verið forystuþjóð í
byggingarlist. Hæfíleikarnir eru fyrir hendi,
en fáir hirða um að nýta þessa auðlind.
Það er því miður svo, að Sevilla-málið er
alls ekkert einsdæmi. Nefna má, að fyrr á
þessari öld voni tveir íslenskir arkitektar til-
nefndir í vinnuhóp um hönnun aðalbækistöðva
Sameinuðu þjóðanna í New York, en ekkert
varð úr því að þeirfæru, vegna þess að mál-
ið hafði „týnst“ í meðförum íslenskra embætt-
ismanna.
Ef til vill er það við hæfi, að lóðin í Sev-
illa standi auð árið 1992, sem dálítill minnis-
varði um metnað og framsýni í íslenskri
stjórnsýslu. Yrðu þau þá tvö, Evrópulöndin,
ísland og Albanía, sem ekki yrðu með í þess-
ari heimssýningu, en nýjustu spár mætra
hagfræðinga um framþróun íslensks efna-
hagslífs benda reyndar til þess að þessar þjóð-
ir muni eiga ýmislegt fleira sameiginlegt í
náinni framtíð.
Höfundur er arkitekt.
/ tilefni NordForm-sýningarinnar var óskað eftir tillögum
frá hveiju Norðurlandanna um þrenns konar götugögn: bekk,
ruslafötu og drykkjarbrunn. Gögnin skyldi síðan nota á sýn-
ingarsvæðinu. Héðan var valin tillaga arkitektanna Dagnýjar
Helgadóttur og Guðna B. Pálssonar, og var íslenska ruslafat-
an notuð yfir allt sýningarsvæðið. Ætlunin var að hvert land
annaðist framleiðslu á sínum hlutum, en hérlendis mætti
málið litlum skilningi. Ef bæjaryfirvöld í Malmö hefðu ekki
Jdaupið undir bagga, hefðu þessir islensku nytjahlutir aldrei
verið framleiddir. Líkt og ráðhúsið, þá vöktu bekkurinn,
ruslafatan og brunnurinn verðskuldaða athygli á sýning-
unni. Nýverið liafa fyrirspurnir borist frá aðilum í Þýska-
landi og Japan, og er verið að kanna möguleika á framleiðslu.

#
»

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 2. FEBRÚAR 1991 9