Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.1991, Blaðsíða 7

Mynd eftir Cy Twombly - hvað á hann sameiginlegt með veggjakroti „iáglistarinnar"?
Það þykir í samræmi við einkennilega söguskoðiin þeirra sem stóðu að sýningunni í MoMA, að graffítimálararnir úr fá-
tækrahverfunum fá ekki að vera með.
arerindis, sem var álíka maðkétið og mjöl
Hansakaupmannanna og töldu fólki trú um
að með því að taka skírn myndi þjóðin öðl-
ast listrænt frelsi. En þegar litið er til baka
virðast menn hafa gert lítið annað en að
apa sömu andleysuna hver eftir öðrum, inn-
antómar stílæfingar sem eru ámóta þjóðholl-
ar og kók og prins póló. Mættu hinir eldri
listamenn gjarnan hafa þetta bakvið eyrað
þegar þeir núa sínum ungu samstarfsmönn-
um því um nasir, að list þeirra sé algjörlega
samdauna erlendum straumum.
„Láglistin“, samkvæmt almennri skil-
greiningu, er barnaleg, skemmtileg, auðskil-
in, ljót, dónaleg, kvensærandi, fordómafull
og siðferðislega og pólitískt blind á báðum
augum, en „hálistin" peninga- og hástéttar-
holl, inntakslega óskýr, þungmelt, ópólitísk,
hvít og karlkyns. „Hálistin" er hengd á
veggi og komið snyrtilega fyrir í sýningar-
sölum og galleríum. „Láglistin“ er sveigjan-
leg, ísmeygin, gróðagráðug, alls staðar ná-
læg og getur umbreytt sér í hunds-og katt-
arlíki ef hún þarf á því að halda; hún umlyk-
ur okkur eins og ósýnilegur veggur og er
óaðskiljanlegur hluti af skynreynsluheimi
samtímans. Hún bæði endurspeglar og skap-
ar væntingar okkar og þrár og spinnur sinn
draumavef saman við raunveruleikann með
svo lymskulegum hætti að menn eru næst-
um hættir að sjá muninn. í landi „láglistar-
innar“ er yfirborð hlutanna það eina sem
skiptir máli og allar lausnir eru einfaldar
lausnir; þar býr þátíð og framtíð í núinu,
þar gera allir það gott og þar eru allir
menn alsælir.
"'Það má heita hlálegt að MoMA skuli
hafa ætlað sér að afgreiða jafn flókið fyrir-
bæri og „láglistina“ á einni sýningu og pakk-
að því saman í bók. Þá er þessi risaeðla
módemismans líka sérlega illa í stakk búin
að fást við þetta vandasama efni vegna hins
stofnunarfræðilega ramma safnsins, sem
gengur út á það að hólfa þurfi allar listir
kyrfilega niður, en eins og mönnum ætti
vonandi að vera orðið ljóst er ógjörningur
að draga „láglistina" í einfalda dilka. Svo
illa blandast þessi hristingur saman, að jafn-
vel vinalegir og glettnir tauskúlptúrar („soft
sculpture") skallapopparans Claes Olden-
burgs líta hálf kjánalega út í hinum
hvítþvegnu sölum MoMA. Það er því spurn-
ing hvort að söfnin geti haldið áfram að
þjóna hinum póstmódernísku listum ef ekki
verður einhvers konar kerfisbreyting á starf-
semi þeirra. Fátt bendir þó til að svo ætli
að verða. í stað þess að einbeita sér að því
að kljúfa verkefnin vandlega niður í fræði-
lega þætti hafa stofnanir á borð við MoMA
haldið áfram að útbúa fleiri, stærri og íburð-
armeiri sýningar en nokkurn tíma áður, ælt
út úr sér glansmyndakenndum sýningar-
skrám í tonnatali og stórlega fært út rekst-
urinn ef það mætti verða til þess að auka
aðsóknina. Mikla írónían í þessu öllu saman
er sú, að á síðasta áratug breyttust söfnin
hálfpartinn í verslunarmiðstöðvar og urðu
þar með „markaðslistinni“ eiginlega að bráð,
þróun sem við heima höfum ekki alveg far-
ið varhluta af. Myndlistin er bara ein deildin
í búðinni, því að í dag eru söfnin allt í senn
ferðamannastaðir, kaffihús, gjafavöruversl-
anir, bókabúðir, bíó og leikvellir; í einu orði
sagt, sannkölluð skemmtanahöll fyrir alla
fjölskylduna. Það er þess vegna kannski
ekki nema von að MoMA hafi ekki getað
komið auga á eðli „markaðslistarinnar" þar
sem það er upp fyrir haus í henni sjálft.
Sýningunni í New York lauk þann 15.
janúar síðastliðinn, en þaðan hélt hún til
Art Institute í Chicago (20. febr.-12. maí)
og Museum of Contemporary Art í Los
Angeles (21. júní-15. sept.).
arnir gera ekki minnstu tilraun til að varpa
fram bindandi kenningu um samneyti þess-
ara tveggja breiðfylkinga í listinni. Ekki það
að slíkt lögmál þurfi endilega að fýrir-
finnast, en það sakar vissulega ekki að
reyna; heiður sjálfrar „hálistarinnar" gæti
verið í veði. í sýningarskránni er enn verið
að næla medalíum í barminn á Duchamp
fyrir að hafa dregið „hálistina" út úr Louvre-
safninu á asnaeyrunum í verkinu
„L.H.O.O.Q." (skammstöfun fyrir „Elle a
chaud au cul“, sem útleggst „henni er heitt
á rassinum“) frá 1919. Myndin er eftirprent-
un af Monu Lisu, sem Duchamp krotaði á
yfirvararskegg og hökutopp í götustráka-
stíl. Sannleikur málsins er hins vegar sá
að Mona Lisa hafði löngu áður, myndrænt
séð, labbað út úr safninu. Árið 1911 stal
starfsmaður Louvere, Pierre nokkur að
nafni, málverkinu ómetanlega og geymdi
það á heimili sínu í rúmleg tvö og hálft ár.
Skömmu á eftir varð stúlkan, og hennar
„dularfull" bros, að því óskráða vörumerki
sem hún er enn í dag. Lisa naut síns ný-
fundna frelsis í botn, auglýsti sígarettur
fyrir utan Louvre-safnið og nærfatnað
handa hinum fínni frúm Parísarborgar í
verðlistum og dagblöðum, svo eitthvað sé
nefnt. Lærdómur þessarar dæmisögu er
ekki fyrst og fremst sá að „láglistin“ hafi
verið á undan Duchamp að gera sér mat
úr hinu goðsögulega málverki Leonardos;
fremur hitt, að Lisa var farin að lifa tvö-
földu lífi og kom annar hluti þess frummynd-
inni ekkert við.
Nýlegra vandamál, sem herjar á sýning-
una og höfundarnir neita að leita svara við
vegna þess að það myndi líklega leiða þá út
í ógöngurökfærslur, er hið tvíræða »ættar-
mót sem er að finna í verkum listamannsins
og auglýsingateiknarans Andy Warhols,
poppmógúlsins, sem hafði það að kjörorði
að „góður bisness [væri] besta listin“. Það
er vitað mál að Warhol hélt áfram að gera
auglýsingar allan sinn feril og þá vakna
náttúrulega ýmsar spurningar; teljast aug-
lýsingarnar sem hann framleiddi eftir að
hann varð alvöru listamaður til „hálistar"
eða „láglistar", er hægt að gera greinarmun
á góðum og vondum Warhol, og hvernig
geta verk hans eiginlega talist gagnrýni á
hið síðkapítalíska þjóðfélag?
Svipaða vandamálasögu er að segja um
konsept-listakonuna Barböru Kruger, sem
drepið var á í upphafi. Á síðasta áratug
skaust hún upp á stjörnuhimininn með
grípandi antíauglýsingum, er eiga að fá
fólk til að hugleiða takmarkanir síns
póstmóderníska skynjunarheims, eins og
það hefði aldrei hvarflað að mönnum áður.
I einu verkinu svo dæmi sé gefið hefur hún
umorðað hin fleygu orð franska heimspek-
ingsins René Descartes, „Cogito, ergo sum“
„(Eg hugsa, þess vegna er ég til“), og
breytt þeim í „Ég versla, þess vegna er ég
til“ (1987). Merking ljósmyndarinnar sém
sýnir hendi með spjald þar sem á er rituð
niðurstaða hinnar nýju lífsspeki, er ámóta
auðskilin og búðarskilti, enda nýtur Kruger
þess að hafa starfað um langt árabil við
hönnun prentefnis (,,layout“) áður en hún
varð opinberlega listakona. Verkin hennar
eru einföld, stílhrein, ópersónuleg, spottandi
og kjarnyrt og falla vel í kramið hjá þeim
markaðshóp sem Kruger hefur áhuga á að
ná til, mennta-elítunnar sem telur sig fá
ferskt innsæi inn í heim „láglistarinnar".
En „láglistin" með allri sinni skrumstælingu
og lágkúruhætti lætur ekki að sér hæða.
Auglýsingaframleiðendur uppgötvuðu fljót-
lega að þau áhrifameðöl sem listakonan
beitti gætu komið þeim sjálfum að góðu
gagni og aukið söluna, og hófu þess vegna
að útbúa auglýsingar í Kruger-stíl. Þekkt-
asta „Kruger-auglýsingin“ í Bandaríkjun-
um, sem kemur frá íþróttafatafyrirtækinu
Nike, kom á markaðinn í fyrra og hefur
farið eins og eldur í sinu um fjölmiðlana.
Sýnir hún frægar íþróttastjörnur við púlæf-
ingar, en undir myndinni stendur letrað feit-
um stöfum: „Just do it“ („Gerðu það bara“).
„Hálistin“ og „láglistin" elta hér skottið á
hver annarri í órofa hring svo vart verður
gerður greinarmunur þeirra á milli.
Þá sakar kannski ekki að minnast á það
í þessu samhengi að á meðan geometríska
abstraktlistin ætlaði allt lifandi að drepa á
íslandi í um það bil tvo áratugi (segjum frá
fyrstu sýningu Septemberhópsins árið 1947
til stofnunar SÚM árið 1965) vegna fas-
ískra listskoðanna vissra manna, seldust
slík geometrísk „munstur“ á bollum, disk-
um, servíettum, stólum, borðum og öðrum
varningi grimmt út um allan heim. Einokun
landslagsmálverksins, sem þreifst á ein-
angrun okkar miðstýrða bændaþjóðfélags,
var afnumin með tilkomu borgarastéttarinn-
ar og mönnum skellt í nýja stílánauð. For-
sprakkar módernismans heima börðust með
klóm og kjafti fyrir útbreiðslu þes^a fagnað-
ÞÓRDÍS
RÖGNVALDSDÓTTIR
DNA á Þorra
Þegar húmar
sest páfagaukurinn minn
á lampann við gluggann í vestri
og syngur.
Hann lofar daginn sem er að kveðja
trúr sínum skapara.
Ég gleymi um stund
norðanéljum á þorra
sál mín baðar sig
í suðrænni sól sem hnígur að viði
skógurinn andar rökkri
hjarta mitt slær ögn hraðar.
Höfundur er myndlistarmaður.
SIGURLAUG
HALLDÓRSDÓTTIR
Válynd
veður
Ég horfi á hafið
úfið eins og tilfinningar mínar
sem rótast upp með undiröldunni.
Þærhafa legið á botninum svo lengi.
Ég hlusta á vindinn
ógnandi eins og ástríðurnar
sem bála í brjósti mér.
Þær hrífa mig með sér í stærstu
hviðunum.
Ég skynja regnið
svo tært eins og ást mín
sem kom svo óvænt og svo hljótt
og fyllti loftið.
Líttu ekki svo langt
sjáðu heldur regndropana
sem mynda útlínur okkar á leið sinni
niður rúðuna.
Höfundur er sporðdreki.
Höfundur er listfræðingur og starfar í New
York.
ÞÓRA BJÖRK
BENEDIKTSDÓTTIR
Sunnudags-
morgunn
Árla að morgni ég vaknaði við
að veröldin brosti af gleði.
Fagnandi heyrði ég fuglanna klið,
ég fann mér létti í geði.
Sólgyðjan heilsaði sofandi borg
hún sendi geislana björtu,
að þerra burtu þreytu og sorg,
er þjáð hafa mannleg hjöitu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. FEBRÚAR 1991 7