Lesbók Morgunblaðsins - 20.04.1991, Blaðsíða 2

KRISTJÁN JÓHANNSSON
Norður af
Nýjadal
Við stöndum fjögur
á öldu
norður af Nýjadal
yfír stjarnkaldur
himinn
bjartari og dýpri
en í byggðum
Við horfum lengi
á himin
ó er sá ég í bernsku
en bliknar við
borgarljós.
— öræfahimin
alþaktan blikandi
vín viðarþrúgum
Blys þeirra hrapa
við og við
yfir víðáttur sanda
og hárra
heiðbjaitra jökla
I áfanga
Nóttin róar
titrandi taugar
bílsins
er drúpir múla
að melnum niður.
Augun þreyttu
eru lokuð
en lýstu í kvöld
með leifturhraða
upp langvegu stranda
og dimmra dala.
Tvö tákn
— Eldkross um fjallið
í Flóastríðsbyrjun
Vikum síðar
í niðamyrkri
slær um nóttina bjarma.
Enn blæðir heimi
heitum dreyra
um síðusár Heklu.
Höfundur er kennari og rithöfundur í
Reykjavík.
EGGERT E. LAXDAL
Bláir fingur
Fingur mínir eru bláir,
af handtaki vetrarins,
sem kom sem gestur,
inn í híbýli náttúrunnar,
og færðu henni slæður,
hvítar fyrir gluggana.
Á götunni,
hleypur hann á meðal barnanna,
og málar nef þeirra rauð,
strýkur síðan úr penslinum,
á bústnar kinnar þeirra,
hlæjandi.
Bláir fingur,
bíða þess að hann sleppi takinu.
Höfundur býr í Hveragerði. Ljóðið er úr
nýrri Ijóöabók hans, sem heitír „Lifandi
vatn".
Alsnjóa. Handrit Jónasar Hallgrímssonar undirprentun (nú í JS. 129, fol.). Skrifað í Sórey, að líkindum ífebrúarlok 1844.
„Er“ eða „er“ ekki
Kæri frændi. Ég las í dag Jónasar-
grein þína í Lesbók, „Eilífur
snjór“. Ekki tek ég undir hvað-
eina sem þar stendur, en ætla
ekki að fara út í nema tvennt, m.a. vegna
þess að ég þykist þurfa að skrifa um Alsnjóa
eftir Jónas Hallgrímsson, eins og allir hinir.
Bréf til Helga
Hálfdanarsonar frá
Hannesi Péturssyni
Það eru annars meiri ósköpin sem menn
hafa skrifað um það kvæði, og er sumt með
endemum. Þó hlýt ég að nefna, að ég skil
ekki hvernig þér dettur í hug að hinn „eilífi
snjór“ í 1. línu hafi í huga Jónasar merkt
snjó sem er til um allan aldúr, þannig að
„eilífur" vísi til dauða sem „er alger og
ævarandi". Það liggur í augum uppi að
„eilífur snjór“ merkir hér: snjór í allar átt-
ir, hvert sem litið er, enda tekur skáldið
af allan vafa um það í næstu línum. Engin
óhlutbundin merking er komin til sögu þarna
að kvæðisupphafi.
En nú vík ég að sjálfu erindinu:
Mér þykir afar tormelt, að „er“ undir lok
fyrstu línu annarrar vísu Alsnjóa í handrit-
inu JS. 129, foL.geti verið pennaglöp. Það
jafngilti því þá eiginlega, að Jónas hefði
aldrei rennt augum yfir þetta hreinrit sitt
eftir að það kom úr penna hans.„En nú er
einmitt ekki svo. Hann las smáörkina í JS.
129, fol., sem á eru skrifuð kvæðin þrjú,
Illur lækur, Kossavísa og Alsnjóa, gaum-
gæfilega yfir áður en hann sendi hana
Brynjólfi Péturssyni til birtingar í Fjölni.
Þetta sést á því, að hann víkur við orðalagi
í öllum kvæðunum þremur, strikar meira
að segja yfir orð í Alsnjóa (breytir út í inn).
Hvað lá þá nær en strika líka út þetta „er“,
ef það átti alls ekki heima í ljóðinu, eins
og Jónas gekk frá því til prentunar? Það
er með öliu út í hött, að hann hafi ef til
vill látið að vilja Konráðs og Brynjólfs og
skotið þessu „er“ inn í ljóðlínuna til að þókn-
ast þeim, því að þeir kynntust ekki kvæðinu
fyrr en í smáörkinni sem nú er merkt JS.
129, fol. Eldri gerðin „er“-lausa lá í þeim
handritum sem Konráð tók til sín að Jónasi
látnum.
Brynjólfur skrifaði upp Illan læk og
Kossavísu, las kvæðin á fundi Pjölnis-
manna, síðan voru þau prentuð í Fjölni
1844. Hin endanlega uppskrift Jónasar af
Alsnjóa virðist aftur á móti hafa lent milli
þils og veggjar um sinn hjá Brynjólfi, því
að þeir Konráð gefa kvæðið út 1847 eftir
eldri uppskriftinni einni saman. Þetta má
ráða af því, að þeir halda ekki til haga
auðlesinni lagfæringu Jónasar, þ.e. inn í
staðinn fyrir út (sú breyting í handriti getur
náttúrlega ekki verið með þeirra hendi, því
að þá hefði hún komið fram í útgáfunni ’47).
Þegar á allt þetta mál er litið, þykir mér
ákaflega ósennilegt að Jónasi hafí orðið á
pennaglöp. Eðlilegri pennaglöp væru að
smáorð félli niður en því sé aukið í línu,
allra sízt í bráðgóðri hreinskrift eins og
þeirri sem hér ræðir um — sem svo ofan á
allt annað var lesin yfir af kostgæfni áður
en hún fór lengra.
Hitt sem ég vildi nefna er þetta:
Rök þín fyrir því, að orðalagið „fljúga
suður heiði“ í stað „fljúga austur heiði“ í
Álfareiðinni hljóti að vera frá Jónasi runn-
ið, m.a. vegna hljóðgaps í seinna orðalag-
inu, bitu ekki á mig. Hafa ber í huga, að
þýðingin er ekkert byrjandaverk, heldur
birtist hún í Pjölni 1843 (eiginhandarrit
ekki til), þegar Jónas hafði fyrir löngu lært
alla þá bragfræði sem hann kunni, vissi
allt um hljóðgap o.s.frv. — hefur því tæp-
lega haft „austur“ þarna upp úr þurru (all-
ar hinar áttirnar: norður, suður, vestur gátu
komið í veg fyrir hljóðgapið!). Lesendur
núna sakna vitaskuld orðanna „suður heiði“,
sem þjóðin er búin að syngja kynslóðum
saman, en það er bara ekki nóg, ef verið
er að gefa út texta sem sannanlega er eft-
ir Jónas Hallgrímsson. Hver veit nema
„austur heiði“ hafí búið í huga hans yfir
tilfinningagildi sem vó þyngra hljóðgöpum
og þess háttar (leiða mætti iíkur að því),
enda bregður hann víðar í ljóðinu en þarna
út af ströngustu bragvenjum. En sleppum
því; hann tók sér sannanlega í munn orðin
„fljúga austur heiði“, iét prenta þau form-
lega og varla í neinu skjótræði fremur en
annað sem kom út eftir hann í Fjölni.
Kannski breytti Jónas þessu síðar, það veit
enginn maður með neinni vissu.
Ekki væri það Konráði og Brynjólfi til
hnjóðs, þótt þeir hefðu á stöku stað í út-
gáfu sinni ’47 gengið ögn lengra í því að
víkja við orðum Jónasar en þeir kváðust
muna að svaraði til óska hans, því slíkt
vinnulag — í góðu skyni — var hefðgróið
meðal Fjöinismanna. Þannig orðuðu Jónas
og Konráð mjög margt upp á nýtt í ritgerð-
um Tómasar Sæmundssonar að honum forn-
spurðum, já mun fleira en hann vildi sjáfur
(sbr. sendibréf hans).
Hér læt ég staðar numið, frændi. Ég
þakka þér auðvitað góða lesningu, þótt ég
geti með engu móti goldið jáyrði við öllum
ályktunum þínum þar.
6. 4. 1991
Þinn Hannes
2