Lesbók Morgunblaðsins - 20.04.1991, Blaðsíða 4

Hinn sanni
byltingarmaður
Um Sergei Nechaev, sem gerðist mannleg ófreskja samkvæmt formúlu
H
emám Mongóla á hinum endalausu sléttum
og íbúum þeirra mótaði sögu Rússlands æ
síðan. Mongólar réðu þessu víðlenda svæði í
250 ár. Stjórntækni þeirra var tekin upp af
þeim zar, sem tókst að móta hið algjöra
Nechaev og Bakunin
sömdu nú hið fræga
„Byltingarkver“, sem
vakti hrylling og blinda
áðdáun. í þessu kveri er
öllu hugsjónablaðri
sleppt og innsti kjarni
hins sanna
byltingarmanns
útlistaður og aðferðir
byltingarmanna
tíundaðar í aðalatriðum.
Þar segir m.a. svo:
Byltingarmaðurinn er
glataður maður. Hann
sjálfur skiptir engu máli,
tilfinningar hans,
smekkur og tengsl við
aðra.
ríkisvald frá Moskvu, Ivani grimma. Tilraun-
ir til þess að koma á vestrænum stjómarhátt-
um mistókust allar þegar kemur fram á 19.
öld. Alexander II reið á vaðið með því að
létta bændaánauðinni og hann gerði einnig
tilraunir til að koma á réttarríki, efldi skóla-
kerfíð og var umbótasinnaður. Fyrir þessar
tilraunir hlaut hann hatur þeirra manna, sem
hugðust frelsa Rússa undan zarveldinu með
byltingu. Umbætumar töfðu fyrir bylting-
unni. Fyrstu byltingarmennimir litu til vest-
urs. Þar var fyrirmyndin, Desembristaarnir
og Herzen. Þeir sem síðar komu hölluðust
að kenningum sósíalista og síðar marxista.
Róttækni nihilistanna vakti andúð allra
helstu rithöfunda Rússa á 19. öld, en hluti
hinnar svonefndu intelligensíu studdi þá.
Einn frægasti byltingarmaður af sósíalísk-
um toga var Chernyshevsky. Rit hans „Hvað
ber að gera“, sem kom út á sjöunda ára-
tugl9. aldar (skrifað í fangelsi 1863), hafði
gífurleg áhrif. Þetta er mjög leiðinleg skáld-
saga um „þá nýju menn“ byltingarmenn
framtíðarinnar. Fyrir vestrænan smekk em
persónur sögunnar sneiddar öllum húmor,
drýldnir og sjálfumglaðir fanatíkerar. Rúss-
nesk æska hafði aðra skoðun, leit á þá sem
fyrirmynd ósérhlífinna og fórnfúsra hugsjón-
amanna, sem fórnuðu öllu fyrir málstaðinn.
Þegar talað er um rússneska æsku, er talað
um þá sem áttu kost á skólagöngu og há-
skólanámi, en það var ekki nema brot þjóðar-
innar. Hinir „nýju' menn“ áttu að stjórna
byltingaraðgerðum og síðan skyldu þeir taka
völdin með hagsmuni almennings fyrir aug-
um.
Þann 19. febrúar 1861 skrifaði Alexander
II undir lögin um afléttingu ánauðar 23
milljóna bænda. Eftir það voru þeir þegnar
ríkisins með fullum mannréttindum. Þetta
vakti heift og hatur í röðum byltingar-
manna, eins og áður segir, og 4. apríl 1866
var gerð tilraun til þess að ráða Zarinn af
dögum. Morðið átti að vera upphaf allsherj-
ar byltingar í Rússlandi. Nihilistar stóðu að
tilræðinu. Tilræðið var upphaf nýrra baráttu-
aðferða byltingarmanna og vakti jafnframt
almenna andúð á þeim. Intelligensían var
skipt. Eldri byltingarmenn svo sem Herzen,
fordæmdu aðferðina, en þeir yngri voru full-
ir aðdáunar og hertust í baráttunni.
Sergei Nechaev fæddist 1847 og var því
19 ára þegar tilræðið við zarinn átti sér stað.
Hann var sonur ánauðarbónda. Honum tókst
þrátt fyrir fátækt, að afla sér nægilegrar
fræðslu til þess að geta gerst k'ennari og
síðan hóf hann háskólanám sem óreglulegur
nemandi. Hann komst í kynni við byltingar-
hópa innan háskólans og varð bráðlega for-
ystumaður þeirra sem töldust róttækastir.
Kenningar hans stungu talsvert í stúf við
kenningar Chemyshevskis, að því leyti, að
Nechaev krafðist þess að byltingarmenn slitu
algjörlega öll persónuleg tengsl við sína
nánustu og afsöluðu sér öllum eignum og
með því gætu þeir helgað sig algjörlega
hugsjón byltingarinnar. Hann kenndi að
„skipulagning byltingarhópanna og stöðlun
samsærismannanna væri aðalatriðið, án þess
tækist byltingin aldrei“. Nechaev vakti að-
dáun og ótta þeirra sem umgengust hann.
Hann virtist ekki mennskur, haldinn upp-
höfnu æði þess sem veit fullkomlega hvað
öllum er fyrir bestu og að það sé hann einn
sem viti það fullkomlega. Hann taldi að all-
ar aðferðir, morð, hryðjuverk, lygar og svik,
réttlættu málstaðinn. Ríkjandi samfélags-
form í Rússlandi var að hans dómi svívirða
og skyldi afmást. Á árunum 1868-1869 gerði
hann ásamt Tkachev, sem var blaðamaður
og félagi Nechaevs (vinur var ekki til í orða-
bók Nechaevs), samantekt sem var nefnd
„Áætlun um byltingarstarfsemi". I þessu
plaggi kvað við nýjan tón, sem var frábrugð-
inn þeim, sem tíðkaðist í þeim grúa slíkra
byltingarsamantekta sem dreift var um þetta
leyti. Þessi tónn var hið algjöra mannhatur
og fullkomin réttlæting væntanlegra að-
gerða.
Síðan gerist það að Nechaev hverfur. Álit-
ið var að leynilögreglan hefði fangelsað
hann, en svo var ekki, þótt Nechaev setti á
svið handtöku og skrifaði félögum sínum
um handtöku og flótta. Með þessum lygum
óx frægð Nechaevs sem hins óbugandi bylt-
ingarmanns.
Það var í marsmánuði 1869 sem Nechaev
kom til Sviss og leitaði þar til hins kunna
byltingarmanns Bakunins, en hann var eitt
stærsta nafnið í heimi evrópskrar og rússn-
eskrar byltingarstarfsemi. Hann var orðinn
gamall í faginu, hafði barist í götuvígjunum
byltingarárið 1848, dvalið í rússneskum
fangelsum og í Síberíu. Heimspressan fylgd-
ist með Bakunin, hvað þá lögregla allra landa
Evrópu og ekkert nafn vakti slíkan ótta
meðal góðborgara og hans. Hann var 55 ára
þegar Necþaev kom til Sviss og var orðinn
þreyttur. Átti reyndar í útistöðum við Karl
Marx út af völdum í Alþjóðasambandi verka-
lýðsins, en það var dauf uppbót fyrir harða
byltingarbaráttu og samsærisstarfsemi. Nú
kom eitilharður byltingarmaður frá Rússl-
andi og í fyrstu mátti segja að þeir rynnu
saman í byltingarlegum eldmóði. Þeir svara-
bræður tóku nú að semja hvatningarrit, áróð-
urspésa og áskoranir um samtillt byltingará-
taka. Nechaev fullvissaði Bakunin um víð-
tæka neðanjarðarstarfsemi í Rússlandi, ótal
sellur, sem allar hlýddu miðnefndinni, undir
forystu Nechaevs. Þetta var allt lygi til þess
eins að geta skreytt sig með nafni þessarar
öldruðu byltingarkempu. Nechaev og Bakun-
in sömdu nú hið fræga „Byltingarkver“, sem
vakti hrylling og blinda aðdáun. í þessu
kveri er öllu hugsjónablaðri sleppt og innsti
kjarni hins sanna byltingarmanns útlistaður
og aðferðir byltingarmanna tíundaðar í aðal-
atriðum.
ÚR Byltingarkverinu
1. grein: Byltingarmaðurinn er glataður
maður. Hann sjálfur skiptir engu máli, til-
finningar hans, smekkur og tengsl við aðra.
Hann er algjörlega óbundinn af eignum,
hann er nafnlaus. Hann er allur altekinn af
aðeins einni áráttu og áhugamáli, einni til-
finningu, sem er að bylta um samfélaginu,
eyðileggja það og rústa algjörlega. Byltingin
er honum allt.
2. grein: Byltingarmaðurinn hefur ekki
aðeins brotið allar brýr að baki sér, ekki
aðeins með orðum heldur í verki, hann hefur
slitið öll tengsl, sem hafa tengt hann við
samfélagið, öll samfélög heimsins, alla
menningu heimsins, erfðir og arfleifð, lög,
venjur, samfélagslegar hefðir og siðferðis^
kröfur. Hann verður ætíð ósættanlegur
fjandmaður samfélagsins og haldi hann lífí
þá er tilgangur lífs hans aðeins einn, sem
er að eyðileggja samfélagið algjörlega.
4. grein: Hann fyrirlítur almenningsálitið,
hann fyrirlítur og hatar ráðandi almennt
siðferðismat í öllum gerðum og þar með all-
ar kröfur þess til siðferðis. Siðferði þýðir á
hans máli allt það, sem stuðlar að því að
rústa samfélaginu og að sigri byltingarinn-
ar, allt það sem tefur fyrir eða hindrar sigur-
inn er siðlaust og glæpsamlegt...
6. grein: Byltingarmaðurinn er harður við
sjálfan sig og við aðra. Umhyggja, ást, ætt-
rækni, vinátta, þakklæti og alúð og tillits-
semi, heiðurskennd og virðing eru útlægar.
Það eina sem skiptir máli er ískaldur vilji,
sem verður að kaffæra allar mennskar
kenndir, viljinn til að rústa samfélagið í blóð-
ugri byltingu. Eina fullnægja hans verður
byltingin. Dag og nótt á hann að hafa að-
eins eina hugsun, einn tilgang, sem er mis-
kunnarlaus eyðilegging. Hann verður að
vinna að markmiðinu, málstaðnum, fullkom-
lega afskorinn frá öllum mennskum tengsl-
um, hann verður alltaf að vera tilbúinn til
að deyja og verður að vera tilbúinn að eyði-
leggja með eigin höndum allt það sem haml-
ar framgangi byltingarinnar.
8. grein: Vináttu og tengsl við vini sína
verður hann að miða við notagildi þeirra í
baráttunni fyrir málstaðnum ...
12. grein: Inntaka nýrra félaga í samtök-
in er háð því að nýliðinn hafi sýnt sig hæfan