Lesbók Morgunblaðsins - 23.05.1992, Blaðsíða 12

R ANNSOKN I R
w
1 S 1 L A N D 1
Vistfræði
Alaskalúpínu
laskalúpína er dugmikill landnemi á rýru landi
og hefur reynst vel við uppgræðslu á lág-
lendi. Hjá Landgræðslu ríkisins er lúpína rækt-
uð í vaxandi mæli til frætekju og horfur eru
á að þessi innflutta tegund eigi eftir að verða
Umsjón: Sigurður H. Richter
100
pEIUA (%)
Aætlaður aldur BREIDU - AR
’ UOPINA -1— ÖORÖffi YFIRBORD
> BRfis
20
fJðLDI PLONTUTEOUMDA
KÖFNUNAREFN11 JAROVEM (X)
0.2
- 0.1
* a 12 i«
AÆTLADUR ALDUR BREIDU - AR
• PlðNTUTEOUNOIR
• KOFNUNAREFNI
Breytingar á
gróðri og jarð-
vegi sem verða
þegar lúpína
breiðist inn á
mel í Heiðmörk
við Reykjavík.
Útbreiðslu- og
vaxtarskilyrði lúpínu eru
víða góð hér á landi. Hún
breiðist örast um lítið
gróið land en getur einnig
breiðst inn á gróið land.
Ástæða er til að sýna
aðgát við notkun og
dreifingu lúpínunnar.
RALA
Eftir BORGÞÓR
MAGNÚSSON
mikilvæg landgræðsluplanta hér á landi.
Rannsóknir á vistfræði lúpínunnar hafa und-
anfarið staðið yfir á Rannsóknastofnun land-
búnaðarins. Nauðsynlegt er að góð þekking
um tegundina liggi fyrir áður en farið er út
í stórfellda notkun hennar.
Uppruni
Lúpínutegundir eru fjölmargar en náttúru-
leg heimkynni þeirra eru í vesturhluta Norð-
ur- og Suður-Ameríku og í löndum við Mið-
jarðarhaf. Alaskalúpína (Lupinus nootkatens-
is) mun fyrst hafa verið ræktuð á íslandi af
Schierbeck landlækni í Reykjavík vorið 1885,
en fræið fékk hann frá Noregi. Þessi stofn
varð aldrei útbreiddur en er þó að líkindum
enn til í höfuðstaðnum. Árið 1945 flutti-Há-
kon Bjarnason skógræktarstjóri lúpínufræ til
landsins frá Alaska og er lúpínan, sem breiðst
hefur hér ört út, komin af því. Heimkynni
alaskalúpínunnar ná frá Bresku Kólumbíu í
Kanada norður til suðurhluta Alaska og út
eftir öllum Alueutin-eyjaklasanum.
BÚSVÆÐI
I sínum náttúrulegu heimkynnum fínnst
lúpínan einkum í skriðum, á áreyrum og á
malarkömbum við sjó. Líklegt er að sam-
keppni við annan gróður, svo sem tré og
runna, takmarki útbreiðslu hennar við þetta
búsvæði sem einkennist af tíðu raski og
umróti. Hér á landi er flóran mun fátækari
og fátt um hávaxnar tegundir sem veita lúpín-
unni samkeppni. Einnig er gróðurþekja lands-
ins víða mjög rofin og gisin sem hentar henni
einkar vel. Möguleikar hennar til að breiðast
út eru því miklir. Lúpína breiðist ekki út í
landi þar sem sauðfé gengur til beitar sem
setur henni takmörk. Með fækkun fjár í land-
inu dregur úr þessum áhrifum og gefur það
henni lausari tauminn. Lúpínan breiðist örast
um lítið gróið eða hálfgróið land en hún get-
ur einnig breiðst inn á gróið land þar sem
gróðursvörður er gisinn. Á friðuðu landi get-
ur lúpínan hindrunarlftið breiðst um ógróna
eða lítið gróna mela, moldir, vikra, hraun,
skriður og eyrar, hálfgróin holt eða mosa-
þembur og gisna lyngmóa.
FRAMVINDAI LÚPÍNU-
BREIÐUM
Lúpínan fjölgar sér eingöngu með sjálfsán-
ingu. Á þriðja sumri taka plönturnar að
blómstra og bera fræ. Fræmyndun er mikil
og eru fræin allstór og dreifast ekki langt
frá móðurplöntunum nema við vatnsfarvegi
og í brattlendi. Ungplönturnar vaxa því flest-
ar upp í nágrenni móðurplantnanna og mynd-
ast með tíð og tíma samfelld breiða, sem
stækkar út frá jöðrunum. í lúpínubreiðunni
verða miklar breytingar á umhverfisaðstæð-
um. Hafi einhver gróður verið fyrir á landinu
hverfur hann í skuggann. Lúpínan er upp-
skerumikil og er sinumyndun því ríkuleg í
breiðunni. Smám saman myndar sinan sam-
fellt botnlag sem, ásamt skuggaáhrifum, á
þátt í að útrýma þeim gróðri sem fyrir var á
landinu. Á þessu stigi er lúpínan nær einráð
í gróðurfari breiðunnar. Athuganir í Heið-
mörk við Reykjavík hafa sýnt að mosar taka
að vaxa á sinulaginu og myndast þykkur sinu-
og mosaflóki í breiðunni. Ungplöntur ná ekki
að komast á legg í honum og tekur þá fyrir
endurnýjun lúpínunnar.
Hörfun Lúpínunnar
Svo virðist sem gömlu lúpínurnar týni
smám saman tölunni og breiðan gisni og
hverfi með tímanum. Við gisnunina skapast
skilyrði fyrir annan gróður sem tekur að vaxa
með lúpínunni. Það eru aðallega grös sem
nema land í gömlum lúpínubreiðum í Heið-
mörk og verður graslendi með þykku mo-
salagi eftir á því landi sem lúpínan hörfar af.
I Heiðmörk virðist lúpínan taka að hörfa
20-30 árum eftir að hún myndar samfellda
breiðu. Athuganir á öðrum stöðum suðvestan-
lands benda til að ferill lúpínunnar sé svipað-
ur, nema á áfokssvæðum, í skriðum og við
vatnsfarvegi þar sem sífellt rask hindrar
myndun sinu- og mosaflókans og viðheldur
einhverri opnun í landi. Við slíkar aðstæður
er líklegt að lúpínan muni haldast við til lang-
frama.
LÚPÍNA Á NORÐURLANDI
Athuganir sem gerðar hafa verið norðan-
lands benda til að framvinda í lúpínubreiðum
sé þar nokkuð önnur en sunnanlands sem
trúlega má rekja til minni úrkomu á Norður-
landi. Þar verður lúpínan ekki jafn þétt og
vöxtuleg og mosalag er óverulegt. Grasvöxtur
eykst þó í breiðunum. Sennilegt er að lúpínan
hafi ekki jafn afgerandi áhrif við þessar að-
stæður og hörfi eitthvað fyrr úr landi. Óvíst
er að uppgræðsla með lúpínu skili miklum
árangri á þurrum berangurssvæðum á Norð-
austurlandi. Líkur eru á að lúpína geti víða
breiðst inn á gróið land fyrir norðan, svo sem
lyngmóa, þar sem svarðlag er oft gisið vegna
lítillar úrkomu.
Landval Fyrir Lúpínu-
SÁNINGU
Það ber að sýna mikla aðgát við notkun
og dreifingu lúpínunnar. Áður en hún er sett
í land verður að meta líkur á því hvort hún
muni takmarka útbreiðslu sína við það svæði
sem henni er ætlað að vaxa á, breiðast inn
í nálæg gróðurlendi, viðhaldast í landinu til
frambúðar eða víkja fyrir öði-um gróðri með
tímanum. Þar sem lúpínu er sáð myndar hún
þéttar breiður og verður nær einráð í gróðurf-
ari. Hún er hörð í samkeppni við lágvaxinn
gróður og fækkar plöntutegundum yfirleitt í
landi sem hún fer yfir. Eftir að lúpínan hefur
numið land getur reynst erfitt að hemja út-
breiðslu hennar. Þótt dæmi séu um að lú-
pínan taki að hörfa eftir 15- 20 ár, þá hefur
hún sumstaðar viðhaldist mun lengur og ekki
látið undan síga. Óæskilegt er að hún sé sett
á svæði þar sem hún getur breiðst inn á gró-
ið land. Beijaland kann að eyðast þar sem
lúpína fer yfir lyngi vaxin holt og móa. Lúp-
ínu ætti að halda frá þjóðgörðum landsins
og öðrum náttúruperlum. Þau svæði sem virð-
ast best fallin til uppgræðslu með lúpínu eru
víðáttumiklir melar, vikrar og áraurar. Þar
ætti að vera auðveldara að halda lúpínunni á
afmörkuðum svæðum og hindra að hún breið-
ist inn á gróið land.
Höfundur er gróðurvistfræðingur og starfar á
Rannsóknastofnun landbúnaðarins á Keldna-
holti i Reykjavík. Að rannsóknunum unnu einn-
ig Sigurður H. Magnússon gróðurvistfræðingur
og Snorri Baldursson líffræðingur.
Lúpína breiðist yfir mosaþembu með krækilyngi í Haukadal í Svæði í Heiðmörk sem lúpína hefur hörfað af eftir
Biskupstungum. Þar sem gróðursvörður er gisinn getur lúpínan Iiðlega 20 ára veru. Myndast hefur graslendi með
farið yfir gróið land. þykku mosalagi.
2