Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1993, Page 7

varla vaxið meira þetta vorið, því að snjór-
inn var að mestu leyti bráðnaður og burtu
flotinn. Hinn 30. júní kom Reffstrup aftur
frá Akureyri með þau tíðindi, að áfram
skyldi halda brúarsmíðinni og byija að
nýju að flytja efni að. Var safnað mönnum
og hestum til þess að flytja trjávið og se-
ment yfir heiðina og aðrir fóru út með
ánni beggja vegna og tíndu saman spýturn-
ar, sem rekið hafði víðsvegar út um dalinn
og það var meira en búist var við, því víða
hafði áin varpað tijám upp á grynningar,
þar sem þau settust að, þegar úr henni
dró. Allir fögnuðu því, að ekki var gefist
upp og voru fúsir til að rétta hjálparhönd
við að byggja brúna að nýju.
Stoðirnar risu, mótin voru smíðuð,
steypuefnið hrært og því ekið í hjólbörum
eftir pöllunum út yfir ána. Með hverri viku
sem leið færðist allt smátt og smátt í betra
horf.
Boginn náði saman og múrararnir héngu
utan í honum hér og þar með sleifar sín-
ar, slettu og fægðu og nú gat áin ekki
hreyft við neinu. Hún hafði tekið á öllu sem
hún átti til, nú gat hún ekki vaxið aftur
þetta vorið og varð að gjöra sér að góðu
að fá þennan steinboga yfir sig. Nú lá hún
niðri í gijóti og lék sér að steyptu hellunum
úr hrundu brúnni, sem þarna lágu í botnin-
um.
Þegar leið á septembermánuð var farið
að slá undan brúnni og boginn birtist í
allri sinni dýrð með nýmáluðu handriði.
Mörgum þótti hann þunnur og voru ekki
óhræddir að ganga hann í fyrstu, að ég
ekki tali um að ríða yfir hann. Það var
haft eftir brúarsmiðum, að þetta væri þá
lengsti steinboginn á Norðurlöndum og
Albert Engström, sem fór þarna um þrem
árum síðar, segir svo um Fnjóskárbrúna í
bók sinni Til Heklu: „Ég hef ekki séð djarf-
legri gerð á brú, grönn og tíguleg eins og
hún var. Mér fannst ég ferðast í loftinu,
nær skýjunum en jörðinni. “
Ekki man ég með vissu, hvenær umferð
almennings hófst um brúna. Þó mun það
hafa verið síðari hluta septembermánaðar.
Þá voru fjárrekstrar látnir fara um hana
— og litlu síðar einnig hestalestirnar. Þó
eigi væri þá búið að leggja glögga vegi
að brúnni voru hestarnir fljótir að átta sig
á því, hvar þeir áttu að fara út af gamla
veginum, sem þeir höfðu gengið ár eftir
ár, til þess að stefna að nýju brúnni á
ánni. Var auðséð á þeim, að þessi nýja
vegarbót var þeim ekki síður fagnaðarefni
en mönnunum, og þótti miklum mun létt-
ara að bera bagga sína þarna yfir steinbog-
ann, heldur en vaða mieðþá yfir hála hnull-
unga á Skógabreiðu. Ég gæti trúað því,
að þeim hefði lengi flogið hið sama í hug
og mér, í hvert sinn, sem þeir fóru yfir
brúna: „En sá munur.“ Nú þurfti ekkert
að tefjast, engu að kvíða, ekkert að stríða
við straum eða krap — nú voru allar götur
greiðar. Nú þurfti ekki framar að hrópa
hástöfum á feijumanninn í Skógum og sjá
hann þreyttan og kaldan vaða við ferjuna.
Einar var líka orðinn roskinn og hvíldar
þurfi. Hann hafði svo áratugum skipti strítt
við straumþungann í Fnjóská, greitt götu
rnargra, en ekki ætíð borið mikið úr býtum
fyrir ómakið. Þeir voru líka margir, sem
auk ferjunnar fengu nokkur spaugsyrði hjá
Einari sem hresstu þá, áður en þeir lögðu
á heiðina.
Það var engin brúarvígsla, engin hátíða-
höld eða háværar ræður. Það var aðeins
mokað möl og sandi á brúna, til þess að
reyna, hvað hún þyldi. Svo var tekið þegj-
andi við henni. Én kyrrlátur fögnuðurinn
yfir Fnjóskárbrúnni var áreiðanlega aI-
mennur. Það voru eigi aðeins íbúar dals-
ins, sem þótti vænt um hana, heldur og
öllum í nálægum sveitum, sem þekktu þar
til og þurftu að leggja þar leið sína. Og
þó hefur líklega enginn glaðst þarna eins
mikið yfir fallega, sviphreina brúarbogan-
um og útlendingurinn, sem mestar áhyggj-
ur hafði haft af honum — smiðurinn, sem
hafði leyst verk sitt afbragðsvel af hendi
að allra dómi oggengið af hólmi með glæsi-
legum sigri, þótt gamla Fnjóská tæki á
ölíu, sem hún átti, til að hindra starf hans.
Knud Reffstrup fórjafn hljóður og hóg-
vær inn yfir Vaðlaheiði hinn 29. október
og hann hafði komið um vorið og eftir
stutta dvöl á Akureyri fór hann með Ceres
til Kaupmannahafnar. Það bar ekki mikið
á honum þessar sumarvikur, sem hann
dvaldi hér, en hann skildi eftir hlýjar minn-
ingar hjá þeim, sem kynntust honum —
og brúna, sem enn mun vera ein hin feg-
ursta á landinu. Fáum árum síðar frétti
ég látið hans.
Höfundur er.verkfræðingur.
Munch í Stuttgart
Við opnun sýningar á
nokkrum ástríðufullum
verkum Edvards
Munchs hér við Hallar-
torgið í Stuttgart kem-
ur upp í hugann önnur
sýning sem haldin var
í Wilhelmstræti norður
í Berlín fyrir einum
hundrað árum á verkum þessa sama mál-
ara. Á seinni hluta síðustu aldar, þegar
upp spruttu lita- og ljósglaðir málarar með
nýjan sannleik á vettvangi myndlistarinnar
í Frakklandi, lá drungi liðinna alda ennþá
yfir öllu listalífi í Þýskalandi. Menn litu
gjarnan á þessar hræringar í Frakklandi
sem eitthvert sér franskt fyrirbrigði sem
hafði ekkert með Þýskaland að gefa. I
bæversku borginni Miinchen bar þó meira
á skilningi á þesum uppákomum, sem urðu
í nærliggjandi löndum. í stórborginni Berl-
ín, sem þá var þegar orðin milljónaborg,
kvað hins vegar við allt annan tón. Þar
var háð hörð barátta gegn þessum utanað-
komandi óþverra og var afturhaldssemin
þar á bæ með allra versta móti. Sýning-
arhæf mynd átti að nálgast sem mest ljós-
myndalega eftirlíkingu af veruleikanum,
sem gerði það að verkum að nákvæmni
við gerð smáatriða varð óhóflega mikil og
orsakaði ólistræn tök á efninu. Auk þess
giltu ákveðnar reglur um innihald mynda
sem oftast fólu í sér pólitíska eða uppeldis-
lega þýðingu. Þessari stefnu var haldið á
lofti undir óbifanlegri stjórn súperfótóreal-
istans Anton von Werners, formanni Félags
myndlistarmanna í Berlín. Auk þess hafði
meðlimum þessa félags tekist að koma í
gegn umsókn hjá menningarmálaráðuneyt-
inu um að hann yrði ráðinn sem rektor
Akademísku listaskólastofnunarinnar þar
í borg og tókst honum að halda þeirri stöðu
til dauðadags 1915. Þar með var hann
orðinn einráður yfir listalífi Berlínarborgar.
Harðasti andstæðingur Antons von
Werners má segja fyrir víst að hafi verið
Max Liebermann, af mörgum nefndur
„þýski impressionistinn11. Hann var reyndar
einlægur fulltrúi borgarastéttarinnar þá-
Þegar myndir hins unga
Munchs voru fyrst
sýndar í Þýzkalandi í
nóv. fyrir 101 ári, urðu
sýningargestir svo reiðir
að halda varð aðalfund í
Félagi myndlistarmanna
í Berlín og leiddi hann til
þess að sýningunni var
lokað.
Eftir JÓN ÞÓR GÍSLASON
Sjálfsmynd ásamt fyrirsætu, 1919-21. Olía á léreft.
stræti. í maímánuði sama ár höfðu tíu
óánægðir málarar, ásamt honum, stofnað
Félag hinna ellefu sem mótmæli við ríkj-
andi stefnu hins allsráðandi Berlínarfélags.
Vegna mikils valds þessa félags áttu þar
sæti allir myndlistarmenn sem eitthvað
höfðu til brunns að bera og héldu því áfram
þó vinsælt væri orðið að stofna hliðarfélög
nýjum skoðunum til framdráttar (samanber
„Societe des independants" í París). Má
því hugsa sér að í þessari uppástungu hafi
falist ákveðin ögrun hjá stjórnarandstöð-
unni. Hinn ungi norski málari var á þessum
tíma 28 ára gamall og myndir hans lítt
þekktar í Þýskalandi. Menn vissu því ekki
alveg við hverju var að búast. En þess var
ekki langt að bíða að mönnum yrði það
skýrt og ljóst. Á opnunardaginn 5. nóvem-
ber 1892 var reiði sýningargesta það mik-
il að viku seinna var ákveðið að kalla til
aðalfundar í Félagi myndlistarmanna í
Berlín. Niðurstaða fundarins leiddi til þes
að sýningunni var lokað. Sá sem barðist
aðallega fyrir þessum málalokum var An-
ton von Werners, formaður félagsins. Sjö-
tíu meðlimir gengu út af fundinum og
stofnuðu félagskapinn „Samband fijálsra
myndlistarmanna" í mótmælaskyni, en
héldu samt sínu sæti í hinu áhrifamikla
félagi undir stjórn málarans von Werners.
Nú á þessum vordögum hér suður i Stutt-
gart er hins vegar ekki að sjá að einhver
ætli að kalla saman aðalfund. Hér er allt
með ró og spekt. Tré framan við Borgar-
galleríið eru að fá á sig sumarlit og milli
greinanna glittir í fjólublá flögg sem á er
ritað nafn þessa norska listamanns sem
forðum var valdur af öllu þessu fjaðrafoki.
Og þá kemur maður aðvífandi, hár vexti,
með svart alskegg í bláum slitnum frakka
og brýtur í mola þessa notalegu kyrrð.
Maðurinn virðist haldinn einhveijum anda,
líkt og spámaður forðum, og fordæmir með
handapati veröldina með öllum sínum þján-
ingum og þrengingum. Vit mín fyllast af
hlandlykt þar sem hann æðir fram hjá mér
í áttina inn Hallartorgið. Hann heldur bux-
unum uppi með vinstri hendinni meðan sú
hægri þreifar eftir einhveiju ætu í ruslat-
unnunni grænu sem fest er á bekkinn.
Hann sparkar í allt og alla sem á vegi
hans verða og virðist öskra sig lengra og
lengra áleiðis gegnum dag sem er týndur
og tröllum gefinn. Svo sér maður hann
ekki lengur og heyrir hann ekki lengur.
Og þá er það eins og að vakna af vondri
martröð og hugsa að þetta hafi bara verið
draumur. Allt verður aftur notalegt og
maður hlustar á vatnið seytla úr seyðandi
barrokksbrunnunum hans Leins og svo
kemur smávegis sólskin sem segir hugan-
um að brosa og allir litir allt um kring
verða skýrir og bjartir. Og þarna inni á
bak við þessa hvítu veggi bíða myndir list-
málarans Edvards Munchs sem fela í sér
hljóðlaust öskur manns sem þrátt fyrir alla
Antona og aðalfundi listglöggra og fram-
sýnna manna, taldi það vera örlög sín að
þjást til að geta nálgast og skilið betur
vandfundna vegi göfugrar listar og tengsl
hennar við dýpt mannlegrar veru í stríði
sínu við tilfinningar, tilveru ... og konur.
/ baðslopp, 1919-21. Kol, vatnslitur og
gvass.
verandi, en auk þess einlægur fulltrúi
málaralistarinnar og það fór ekki fram hjá
neinum. Max Liebermann sem segja má
að hafi verið, þrátt fyrir allt, fæddur nat-
úralisti, heillaðist af impressionismanum
og barðist fyrir viðurkenningu hans á
heimavettvangi og tamdi sér jafnframt
ýmsar aðferðir nágranna sinna þarna fyrir
vestan og þá helst hvað varðar meiri frelsi
við gerð olíumálverks. Má því næsta víst
telja að hann hafi átt mestan þátt í því,
að Félag myndlistarmanna í Berlín bauð
ungum norskum myndlistarmanni, sem
Liebermann var að góðu kunnur, að sýna
í nýjum húsakynnum félagsins við Wilhelm-
Grátandi fyrirsæta, fyrir 1913. Olía á léreft.
Höfundur er myndlistarmaður og býr í Stuttgart.
>•
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3.JÚU 1993 7