Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1993, Qupperneq 3

fEgPáW
H [5] Sl S fuj M. B_i.AO.Ai,itLSJ
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Kringlunni 1. Sími 691100.
Forsíðan
Myndin er af hinni nýju Glerárkirkju, sem Svanur
Eiríksson arkitekt hefur teiknað og vígð var seint
á sl. ári. Á myndinni sést einn fegursti hluti kirkjunn-
ar, aðkoman og inngangurinn. Sjá nánar umfjöllun
um Glerárkirkju á bls 6-7.
Berlín
var ógnarlegur suðupottur á tímum Weimarlýðveldis-
ins, þegar skáldsögupersónan Franz Biberkopf, sem
við þekkjum úr sjónvarpsþáttum Fassbinders, gekk
þar um. Nú gengur Hjálmar Sveinsson um sama
svæði með Biberkopf og sér að margt hefur breyst.
Engisprettur
geta orðið ógnarleg plága og suður-afríska skáldkon-
an Doris Lessing þekkir hvemig þessi fljúgandi skor-
dýr skilja eftir sig sviðna jörð. Hún hefur skrifað
mjög lýsandi smásögu, sem heitir Engisprettuplága,
um þessar sérstöku náttúruhamfarir.
Málsvæði
eru fjögur í Sviss eins og flestir vita, en Anna
Bjarnadóttir í Sviss hefur athugað retorómanska
svæðið, sem eru forn-rómverskar málleifar, og kom-
izt að raun um, að innan þess eru mörg leyfileg
ritmál og sérstök mállýzka svo að segja í hveijum dal.
STEPHAN G. STEPHANSSON
Hver er allt of uppgefinn
— brot —
Hver er allt of uppgefinn
eina nótt að kveða og vaka,
láta óma einleikinn
auðveldasta strenginn sinn,
leggja frá sér lúðurinn,
langspilið af hillu taka?
Ljóð mitt aldrei of gott var
öllum þeim, sem heyra vilja!
Þeim ég lék til þóknunar,
þegar fundum saman bar.
Ég gat líka þagað þar
þeim til geðs, sem ekkert skilja.
Nú skal strjúka hlýtt og hljótt
hönd við streng sem blær í viðnum,
grípa vorsins þrá og þrótt
— þungafullt, en milt og rótt —
úr þeim söng, sem sumamótt
syngur djúpt í lækjamiðnum.
Það er hollt að hafa átt
heiðra drauma vökunætur,
séð með vinum sínum þrátt
sólskins rönd um miðja nátt,
aukið degi í æviþátt,
aðrir þegar stóðu á fætur.
Birtan sezt ei sjónum manns.
Svona nætur kveldin þrauga.
Norðrið milli lofts og lands
línu þenur hvítabands.
Austur rís við geislaglans
glóbrún dags með ljós í auga.
Skammt er að syngja sól í hlíð,
sumarblóm í mó og flóa.
Hvað er að víla um vökustríð?
Vaktu í þig og héraðslýð
vorsins þrá á þeirri tíð,
þegar allar moldir gróa
Úti grænkar lauf um lyng,
litkast rein um akra sána.
Ég í huga sé og syng
sumardrauma allt um kring,
út að fjarsta aldahring,
yztu vonir þar sem blána.
Stephan G. Stephansson, oft nefndur Klettafjallaskáldið, var af skagfirsk-
um uppruna, f. þar 1853, d. vestra 1927. Bjó frá 1889 við erfið kjör í
Albertafylki í Kanada. Hann var einlægur jafnaðarmaður og jafnframt
gagnrýninn efahyggjumaður, en Ijóð hans eru í anda raunsæisstefnunnar.
B
B
SÍMTÓL OG
LÍFSHAMINGJA
Nú eru menn famir að mæla lífs-
hamingju fólks með öðrum
mælistikum en krónuíjölda í
buddunni. Nýleg alþjóðleg
könnun á lífshamingju hefur
leitt í ljós að fleiri símtól em
á heimilum í Stokkhólmi en
víða annars staðar. Af því
draga menn þá ályktun að hærra stigi lífs-
kjara sé náð, enda eru tjáskipti mikilvæg
fyrir hamingju fólks. En mönnum láðist að
rannsaka hvort nokkur hringdi.
Einmana fólk þarf að hafa síma. En það
þarf líka að hringja í það. Þetta láðist að
athuga hér um árið þegar tekin var upp
skrefatalning í Reykjavík til þess að létta
byrðar símareikninganna um landsins
byggðir. Sprenglærður verkfræðingur út-
listaði það fyrir allstórum borgarafundi að
skrefatalningaraðferðin kæmi ekki að sök
fyrir gamalt fólk vegna þess að aldurhnign-
ir væru undanþegnir slíkum álögum. En þá
láðist að gæta að því hvemig gamalt fólk
notar símann. Því er ekki nóg að geta hringt.
Það bíður eftir því að börnin og barnabörn-
in hringi sjálf. Og tali lengi í símann um
hin aðskiljanlegustu málefni, svipuð þeim
sem Jane Marple í sögum Agötu Christíar
sveipaði um líf sitt töfraljóma með því að
tifa og tipla á hversdagslegum umræðuefn-
um, sem gátu samt verið mikilvæg við lausn
á morðgátu. Af þessum sökum var skrefa-
talningaraðferðin ekkert léttbærari fyrir
gamalt fólk en ungt, því að hjá aðstandend-
unum sem hringdu í gömlu konuna voru
skrefin talin og klukkan tifaði og taldi mín-
úturnar.
Samt eru ekki allir jafn viðkvæmir fyrir
þessu og Skotar. Vinur minn einn í skoskri
háskólaborg, sem kominn var af embættis-
aldri og bjó einn, var mjög þakklátur ef
einhver hringdi. Hann var mjög hrifinn af
samtölum, ekki síst í síma. Raunar var hann
gæddur þeirri undragáfu að geta sagt sögur
af svipaðri styrkleikagráðu og séra Jakob
kunni á sinni tíð£ meistari smásögunnar og
hugdettunnar. Áðurgreindur vinur minn
átti það því til að sgja hverja skemmtisög-
una af annarri ef hringt var í hann, en þá
urðu símtölin næsta löng og skrefin mörg.
Skotar eru ekki nískir eins og segir í þjóð-
sögunum um þá. En þeir eru ráðdeildarsam-
ir. Og það er góður eiginleiki. Og vinir vin-
ar míns þorðu varla að hringja í hann nema
lífið lægi við að koma til hans boðum. Þeir
óttuðust skrefatalningarmaskínuna á síma-
kontórnum í borginni og reikningana sem
bærust.
Það er því ekki nóg að háfa síma. Ein-
hver þarf að hringja.
Og það er ekki nóg að hafa stórmarkaði
og tölvuvædda banka. Fólk þarf að tala
saman við öll tækifæri, ekki síst þegar það
fer að kaupa inn eða taka út úr banka.
Fyrir langa löngu var ég árlangt í Edinborg
og fór vikulega í bankann að taka út þetta
smáræði sem ég þorði að eyða. „It is a nice
day,“ sagði afgreiðslumaðurinn ef gott veð-
ur var, eða: „is it going to rain?“ ef skýjað
var. Og ári síðar fæddist mér afastrákur
og sendi ég bankanum tíu pund og stofnaði
reikning í hans nafni (ólöglegt á þeim tíma).
Ég lét mynd fylgja af kauða, sex vikna
gömlum, sérlega efnilegum á svipinn. Ég
fékk bréf til baka frá bankastjóranum.
Hann þakkaði kærlega fyrir innleggið og
gat þess að drengurinn væri vafalaust yngsti
viðskiptavinur bankans. Og svo fylgdi með:
Ég þakka myndina! Þetta er efnilegasti
drengur. Og það fannst starfsfólkinu líka.
— Myndin hafði þá verið látin ganga meðal
starfsfólksins!
Svona voru hin persónulegu samskipti
náin á þeim árum í Edinborg. (Núna kalla
fræðingar þetta tjáskipti.) Og ég velti því
fyrir mér hvers vegna viðmótið var svona
persónulegt. Ég tók eftir því að engar sam-
lagningarvélar voru til í bankanum. Menn
lögðu saman og drógu frá í bankabókinni
í huganum og skrifuðu með bleki gömlu
upphæðina og þá nýju. Og þeir notuðu ekki
einu sinni pappírsklemmur! Skjöl voru fest
saman með títupijónum sem stungið var í
gegn um homið.
Er kannski eitthvert samhengi þarna á
milli? Þarf frumstæða háttu til þess að sam-
skigti fólks geti verið eðlileg? Varla. Enda
er Islandsbanki farinn að kenna sínu fólki
að brosa og bjóða góðan daginn. En ég
veit ekki hvað Sverrir Hermannsson segði
ef einhver sendi honum mynd af sex vikna
snáða.
Þjóðkunnur verkalýðsleiðtogi sem allir
halda upp á (þar á meðal ég) og þekktur
er undir hinu vingjarnlega gælunafni Gvend-
ur Jaki sagði eitt sinn að Hagkaup hefði
hækkað kaup verkamanna með lágu vöru-
verði. Og það voru orð að sönnu. En stór-
markaðirnir eru að útrýma kaupmönnunum
á horninu. Á hátíðlegum stundum eru þess-
ar búðir nefndar hverfaverslanir. Ég þekki
eina slíka. Þar kemur fólk úr hverfinu,
stundum alls ekki til að versla heldur til
þess að sjá framan í kaupmannshjónin og
nágrannann og láta sér eitthvað um munn
fara og fá andsvar. Sem er svalalind sálar-
innar í tæknivæddu þjóðfélagi. Bæði ungir
og gamlir hafa gaman af að koma þarna.
Og margur gamlinginn í hverfinu sem á
erfitt með gang getur hringt og þá er kom-
ið með vöruna og viðkomandi þarf ekki að
fara á stofnun og borgarsjóður sparar millj-
ónir (því að hvert pláss kostar það) — og
ríkissjóður líka, því að hann stendur undir
elliheimilunum einnig.
Nú hverfa þessar búðir. Og lífskjörin
versna þar með. Og stofnanaútgjöld þjóðfé-
lagsins aukast. Og kaupið lækkar í raun
með hærri sköttum. — Já það er margs að
gæta, ef stjórnmálamennimir færu á annað
borð að hugsa um eitthvað annað en pró-
sentumar sínar.
Já það er sko ekki hlaupið að því að
halda velmeguninni og velferðinni gangandi
þrátt fyrir öll fræðin og vísindin og visk-
una. Heilbrigð skynsemi á svo erfítt upp-
dráttar vegna þess að engin vísindi fást við
að rannsaka hvað heilbrigð skynsemi er.
ÞÓRIR KR. ÞÓRÐARSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. ÁGÚST 1993 3