Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1993, Page 9

Mynd: Sidney Nolan.
allt niður í rót seinna." Hann tíndi engi-
sprettufrávilling af skyrtunni sinni og
klauf hana með þumalfingursnöglinni. Hún
var full af klístrugum eggjum.
„Hugsaðu þér að þetta sé margfaldað
með milljónum. Hefurðu aldrei séð flokk
ungra engispretta á ferðinni? Jæja, þá
ertu heppin."
Margrétu fannst sveimur fullorðnu dýr-
anna nógu slæmur. Birtan útifyrir var nú
ljósgul, skuggar liðu hjá, skuggar skor-
dýra á hreyfíngu og líktust vaxandi og
minnkandi regni. Stefán gamli sagði: „Þær
hafa vindinn í rassinn. Það er þó bót í
máli.“
„Er ástandið mjög slæmt?“ spurði Mar-
grét hrædd. Og gamli maðurinn svaraði
með tilfinningaþunga: „Við erum búin að
vera. Þessi sveimur fer að öllum líkindum
framhjá, en þegar þær eru einu sinni
komnar af stað, kemur hver hópurinn af
öðrum að norðan, Og svo er það ungviðið.
Þetta gæti staðið í tvö til þijú ár.“
Margrét settist vonleysisleg og hugsaði:
„Jæja, ef þetta eru lokin, þá eru það lok-
in. Hvað nú? Við verum að flytja til borgar-
innar öll þijú ...“ Hún leit snöggt á Stef-
án, gamla manninn, sem hafði stundað
búskap í fjörutíu ár í þessari sveit, tvisvar
orðið gjaldþrota og hún vissi að ekkert
fengi hann til að gerast skrifstofumaður
inni í borginni. Hún fann sárt til með hon-
um, hann var svo þreytulegur, áhyggju-
drættirnir frá nefí að munni svo djúpir.
Vesalings gamli maðurinn ... Hann tók
engisprettu, sem hafði lent í vasa hans
og hélt henni uppi á einum fæti: „Það eru
stáltaugar í þessum fæti þínum,“ sagði
hann góðlátlega við engisprettuna. Enda
þótt hann hefði'verið að beijast við engi-
sprettur, lemja engisprettur, æpa að engi-
sprettum og sópa þeim í haugum á eld
síðustu þijár klukkustundirnar, fór hann
samt sem áður með þessa einu að útidyrun-
um og kastaði henni varlega út til félaga
sinna eins ög hann vildi helst ekki skerða
hár á höfði hennar.
Þetta var Margrétu huggun, allt í einu
var hún orðin óeðlilega hress. Hún minnt-
ist þess að þetta var ekki í fyrsta skiptið
síðustu þijú árin, sem karlmennirnir höfðu
lýst yfir endanlegu og óbætandi gjaldþroti.
„Gefðu mér drykk, stúlka,“ sagði hann
síðan og hún færði honum viskíflöskuna.
Meðan á þesesu stóð var eiginmaður
hennar úti í stormviðri skordýranna, beij-
andi málminn og mokandi laufi á eldana,
alþakinn skordýrum — hana hryllti við.
„Hvernig geturðu þolað að þær snerti þig?“
spurði hún. Hann leit álasandi á hana.
Hún skammaðist sín auðmjúk — alveg
eins og hún hafði gert, þegar hann hafði
virt rækilega fyrir sér borgargervi hennar,
liðað og litað hár og langar rauðlakkaðar
neglur. Nú var hún almennileg bóndakona
í hentugum skóm og sterklegu pilsi. Hún
kynni jafnvel að venjast því að engisprett-
umar settust á hana, ef því væri að skipta.
Þegar Stefán gamli hafði fengið sér
dálítið viskí, fór hann aftur í slaginn og
óð nú brúnar, glansandi engisprettubreið-
ur.
Klukkan var fimm. Eftir klukkustund
var sólsetur. Þá myndi sveimurinn setjast.
Hann var enn jafnþykkur uppi yfir þeim.
Trén vora orðin að brúnum, glansandi,
draslulegum hrúgum.
Margrét fór að gráta. Þetta var allt svo
vonlaust. Ef uppskeran brást ekki, komu
engisprettur, kæmu ekki engisprettur, var
maðkaplága eða sléttueldar. Alltaf eitt-
hvað. Skijáfíð í engisprettuheijunum var
eins og stórskógur í stormi, þegar þær
settust á þakið, var sem regn skylli yfir,
ekki sást til jarðar fýrir mjúkri, brúnni,
flóðbylgju, sem vall fram — þetta var eins
og að drukkna í engisprettu, kaffærast í
þessu andstyggilega brúna flóði. Svo virt-
ist sem þakið myndi bresta undan þunga
þeirra og hurðin láta undan þrýstingnum
og herbergin fyllast af þeim — og það var
að verða svo dimmt — hún leit upp. Það
hafði létt í lofti, blá op sáust í hinu dökka,
iðandi skýi. Bláu svæðin urðu köld og
dauflit, sólin hlaut að vera að setjast.
Gegnum skordýraþoku sá hún menn nálg-
ast. Fyrstur kom Stefán gamli og gekk
rösklega, þá eiginmaður hennar, tekinn
og þreytulegur af erfiðinu. Á eftir þeim
komu vinnumennimir. Skordýr skriðu um
þá alla. Málmgjöllin voru þögnuð. Hún
heyrði ekkert annað en endalausan þyt
óteljandi vængja.
Mennirnir tveir lömdu af sér skordýrin
og komu inn.
„Jæja,“ sagði Ríkarður og kyssti konu
sína á kinnina. „Aðalsveimurinn er farinn
hjá.“
„í guðsbænum,“ sagði Margrét reiðilega
og enn hálfgrátandi, „þetta hér er svo sem
nógu slæmt, er það ekki?“ Enda þótt kvöld-
loftið væri ekki lengur svart og þykkt,
heldur tærblátt með smá skordýrahópum,
sem flugu fram og aftur, var allt annað
— tré, byggingar, runnar, jarðvegurinn
horfið undir brúna, iðandi kös.
„Ef ekki kemur rigning í nótt, sem held-
ur þeim hér, — ef ekki rignir og þær verða
þvingaðar af vætu, fljúga þær brott við
sólarupprás á morgun."
„Við fáum áreiðanlega eitthvað af ung-
viði. En ekki frá öllum sveimnum og það
er huggun í því.“
Margrét stóð á fætur og þurrkaði sér
um augun og lét sem hún hefði ekki verið
að gráta. Hún útbjó dálítinn kvöldverð
handa þeim, því að vinnufólkið var svo
örþreytt að það gat ekki hreyft sig. Hún
sagði því að fara niður í kofaþyrpinguna
og hvíla sig.
Hún bar fram kvöldmatinn og sat og
hlustaði. Það var engin einasta maísplanta
eftir, heyrði hún. Ekki ein einasta. Þeir
ætluðu að kalla plöntunarmennina út um
leið og engispretturnar væru farnar. Þeir
yrðu að byija á öllu upp á nýtt.
„En hvaða gagn er að því?“ hugsaði
Margrét, „ef öll jörðin yrði iðandi af ungum
engisprettum?" Hún hlustaði á þá rökræða
um bæklinginn frá stjórninni, þar sem lýst
var aðferðum til að sigrast á engisprettum.
Stöðugt þyrfti að hafa menn á ferli til að
gæta að hreyfingu í grasinu. Þegar svo
fyndust smáblettir af engisprettum, litlum,
svörtum, iðandi kvikindum, líkustum skor-
títum, ætti að grafa skurð umhverfis blett-
inn eða úða hann eitri úr sprautu, en stjórn-
in útvegaði mönnum. Stjórnin óskaði eftir
samvinnu manna í heimsátaki til að af-
létta þessari plágu fyrir fullt og allt. Menn
ættu að ráðast að rótum engisprettanna.
Það er að segja ungviðinu. Karlmennirnir
töluðu eins og þeir væru að undirbúa styij-
öld og Margrét hlustaði furðu lostin.
Um nóttina ríkti þögn, engin merki
bárust frá heijunum, sem mest höfðu að
utandyra, nema stöku sinnum brestir í
grein eða hávaði í tré, sem féll.
Margrét svaf illa í rúminu við hlið Rík-
arðs, sem steinsvaf, úrvinda eftir bardag-
ann seinnipart dagsins. Um morguninn
vaknaði hún við gult sólskin á sænginni,
tært sólskin, en þó liðu stöku sinnum dauf-
ir skuggar yfír það. Hún gekk út að glugg-
anum. Stefán gamli hafði orðið á undan
henni. Þarna stóð hann úti og starði yfir
runnana. Og hún stóð og starði, undrandi
og furðu lostin gegn vilja sínum. Svo leit
út sem sérhvert tré og runni og jörðin öll
stæðu í ljósum logum. Engispretturnar
blökuðu vængjunum til að losa sig við
næturdöggina. Allt var umhverfið rauð-
gullnu ljósi.
Hún fór til gamla mannsins, steig var-
lega til jarðar innan um skordýrin. Þau
stóðu og horfðu. Yfir höfðum þeirra hvelfd-
ist tærblár himininn.
„Fallegt," sagði Stefán gamli hrifinn.
Já, hugsaði Margrét. Við erum kannski
gjaldþrota og eignalaus, en það era ekki
allir, sem hafa séð engisprettur blaka
vængjunum við sólarupprás.
Yfír hæðunum í fjarska sást dauf rauð-
lituð slæða á himninum. Hún þéttist og
hvarf. „þarna fara þær,“ sagði Stefán
gamli. „Þarna fer aðalfylkingin, suður.“
Og nú flugu engispretturnar af stað af
tijánum og jörðinni allt umhverfís þau.
Þær voru eins og litlar flugvélar, sem
undirbjuggu flugtak, reyndu vængina til
að sjá hvort þeir væru orðnir nógu þurrir.
Og svo lögðu þær af stað. Það var sem
rauðbrún gufa stigi upp af rannum og
landi á margra mílna svæði. Aftur sortn-
aði sólin.
Og þegar klístraðar greinamar réttu
úr sér eftir að þunganum var létt af þeim,
litu trén út eins og svartar beinagrindur.
Engin grænka var eftir. Þau stóðu þijú
saman allan morguninn og horfðu á brúnt
skurnið, þynnast, bresta og leysast upp
og sameinast aðalfylkingunni, sem nú var
eins og rauðbrún slæða á suðurhimninum.
Landið, sem áður hafði verið slikjað
grænku ungra viðkvæmra maísplantna,
var nú hijóstragt og bert. Öll trén rúin
laufum. Eyðilagt land. Engin grænka,
ekkert grænt nokkurs staðar.
Um miðjan daginn var rauðleita skýið
horfíð. Sjá mátti einstaka engisprettu á
flækingi. Á jörðinni vora hræin og þær
særðu. Afrísku vinnumennirnir vora að
sópa þeim saman með tijágreinum og
henda í tunnur.
„Hefurðu nokkumtíma smakkað sól-
þurrkaðar engisprettur?“ spurði Stefán
gamli. „Þegar ég varð gjaldþrota fyrir
tuttugu áram, lifði ég á maísmjöli og
þurrkuðum engisprettum í þijá mánuði.
Þær era alls ekki svo slæmar — líkjast
einna helst reyktum físki.“
En Margrét vildi ekki einu sinni hugsa
um þetta.
Eftir miðdagsmatinn gengu mennirnir
út á landið. Öllu þurfti að planta á ný.
Væri hamingjan þeim örlítið hliðholl,
myndi annar sveimur ekki koma alveg
sömu leið. En þeir vonuðu að brátt myndi
rigna svo nýtt gras sprytti — annars væri
nautpeningurinn dauðans matur — ekkert
grasstrá var eftir á landinu.
Margrét var að reyna að venjast tilhugs-
uninni um þijú eða fjögur engisprettuár.
Héðan í frá hugsaði hún sér engisprettur
sem illviðri, alltaf yfírvofandi. Henni fannst
hún vera eins og sá, sem hefur lifað af
stríð. Ef þetta skemmda og snauða land
var ekki viðurstyggð eyðileggingarinnar —
hvað þá?
En karlmennirnir átu kvöldverðinn með
bestu lyst.
„Það hefði getað verið verra,“ sögðu
þeir. „Það hefði getað verið miklu verra.“
Anna Marla Þórisdóttir þýddi.
Um Doris
Lessing
Doris Lessing fæddist árið 1919 í
Persíu, en af breskum foreldrum. Þegar
hún var fímm eða sex ára gömul flutt-
ist fjölskyldan til Suður-Ródesíu, þar
sem foreldrar hennar hófu sveitabú-
skap. Þrítug að aldri fluttist Doris Less-
ing til Englands og hafði í farteski sínu
handritið af fyrstu skáldsögu sinni, The
Grass is Singing, sem gefín var út 1950
og hlaut hinar bestu móttökur í Eng-
landi, Ameríku og tíu Evrópulöndum,
þar sem hún var strax gefín út. Forlag-
ið hefur gefið út íslenska þýðingu þess-
arar bókar og er þýðandi Birgir Sigurðs-
son. Hjörtur Pálsson hefur þýtt aðra
skáldsögu Dorisar Lessing, Minningar
einnar, sem eftir lifði og kom hún út
hjá bókaútgáfunni Nótt. Sumarið 1984
þýddi undirrituð tvær smásögur Dorisar
Lessing, Nýi maðurinn, sem lesin var í
útvarpið og The Sun Between Their
Feet, sem birtist í Samvinnunni undir
nafninu Sólburður.
Alls hefur Doris Lessing skrifað um
fimmtán skáldsögur og fjöldann allan
af smásögum, sem gefnar hafa verið út
í a.m.k. sex bindum, þar af eru tvö með
sögum frá Afríku.
Þó að ritverk Dorisar Lessing teljist
ekki sjálfsævisöguleg, skírskotar hún
þó mjög til reynslu sinnar svo sem í
bernsku og æsku í Ródesíu og það án
efa í sögu þeirri, sem hér birtist.
Líklega er The Golden Notebook ein
þekktasta og mest umtalaða bók Do-
risar Lessing. Hún kom út þegar 1962
og hlaut Medici-verðlaunin. Oft og mik-
ið hefur verið skírskotað til þessarar
bókar í kvennavakningunni síðasta hálf-
an annan áratug. I þessari gríðariöngu
bók lætur Doris Lessing fáa þætti
mannlegra samskipta óumrædda.
A.M.Þ.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21.ÁGÚST1993 9