Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1993, Qupperneq 4

Eyri í Seyðisfirði. /Ljósm: Þorsteinn Jósefsson
Af Olafi lög
sagnara á
egar ég heimsótti Eyri í Seyðisfirði sl. sumar í
fegursta veðri rifjaðist upp fyrsta heimsókn
mín á þetta merka höfuðból við Djúp. Það var
bjartur sunnudagur árið 1922. Séra Sigurður
Stefánsson, afi minn, hélt messu þennan dag
Hann var vitur maður en
„eigi alls kostar
jafnaðarmaður“
eftir SIGURÐ BJARNA-
SON FRÁVIGUR
í Eyrarkirkju, sem hann þjónaði ásamt Ög-
urkirkju í 43 ár. Unaðsdalskirkju á Snæ-
fjallaströnd þjónaði hann einnig í tíu ár.
Fjölmenni sótti messu að Eyri þennan
dag, úr Súðavíkurhreppi og víðar að. Komu
kirkjugestir bæði gangandi, ríðandi og sigl-
andi. Var athöfnin öll svipraikil og hátíðleg.
Eftir að hafa þegið veitingar hjá Eyrar-
bændum, Kristjönu Kristjánsdóttur og Jóni
Jakobssyni, vorum við boðin í heimsókn til
frú Fríðu Jónsson, sem átti myndarlegt hús
á Uppsalaeyri, þar sem áður hafði verið
hvalveiðistöð Norðmanna. Frú Jónsson var
ekkja Áma Jónssonar. er var verslunar-
stjóri hinnar frægu 'Ásgeirsverslunar á
ísafirði. Hélt hún sig ríkmannlega í glæsi-
legu húsi sínu að Uppsalaeyri, sem er rétt
hjá Eyri. Var hús hennar síða,r flutt til ísa-
fjarðar og stendur þar nú að Túngötu 17.
Skoðaði ég það sl. sumar. Heldur það enn
Eyri
sinni gömlu reisn þótt gamalt skraut, sem
var á framhlið þess, sé horfið.
Að Eyri í Seyðisfirði hafa löngum búið
gildir bændur og útvegsmenn. Skal hér fyrst
minnst Ólafs Jónssonar lögsagnara, sem
uppi var árin 1687 til 1761. Foreldrar hans
vom Jón Sigurðsson að Skarði í Ögursveit,
síðar í Vigur, og kona hans, Guðbjörg Jóns-
dóttir, er ættuð var úr Gufudalssveit í Barða-
strandarsýslu.
Ólafur varð lögréttumaður árið 1724.
Hann var settur sýslumaður i Barðastrand-
arsýslu árin 1735-1737 og í ísafjarðarsýslu
1742-1743.
BÚFORKUR MlKILL
Segir Páll Eggert Ólason um hann að
hann hafi verið „búforkur mikill og fjár-
gæslumaður, vitur og lögvís, harðger og
eigi allskostar jafnaðarmaður. Átti deilur
við Erlend sýslumann Ólafsson, Mála-Snæ-
björn Pálsson og fleiri.
Kona Ólafs á Eyri var Guðrún Árnadótt-
ir, prests í Hvítadal, Jónssonar. Börn þeirra
vom Magnús í Súðavík, Ólafur (Ólavíus),
Jón varalögmaður í Víðidalstungu, Þórður
stúdent í Vigur, Sigurður stúdent í Ögri,
Ingibjörg, er átti séra Jón Sigurðsson á
Hrafnseyri, Sólveig er átti séra Jón Sigurðs-
son í Holti í Önundarfirði. Launsonur Ólafs
(með Elísabetu Þórðardóttur smiðs Hall-
dórssonar) var séra Árni í Gufudal.“
Af þessari frásögn Páls Eggerts má
marka að margt mætra manna hefur verið
komið af þessum Eyrarbónda. Skal hér sér-
staklega getið Ólafs Ólavíusar, Þórðar stúd-
ents, sem Vigurætt er komin af, og Sólveig-
ar, konu Jóns Sigurðssonar í Holti. Þess
skal getið að Ingibjörg systir Ólavíusar var
amma Jóns Sigurðssonar forsetá.
Til þess að koma í veg fyrir hugsanlegan
misskilning skal þess getið að séra Sigurður
Stefánsson í Vigur er ekki meðal afkom-
enda Ólafs lögréttumanns. Prestur átti þó
heimili hjá Guðmundi Bárðarsyni að Eyri í
Seyðisfirði fyrstu árin sem hann var prestur
í Ógurþingum árin 1881 til 1884 áður en
hann flutti í Vigur. Bjó hann þar síðan til
æviloka árið 1924. Hafði séra Sigurður eign-
ast alla eyna árið 1909. Hefur ætt hans
búið í eynni síðan 1884 eða í 109 ár. Núver-
andi Vigurbændur eru fjórða kynslóð af
ætt séra Sigurðar og konu hans, Þórunnar
Bjarnadóttur frá Kjaransstöðum á Akra-
nesi. Þess má hinsvegar geta að Vigurætt,
eldri og yngri, kemur saman í börnum grein-
arhöfundar, Hildi Helgu og Ólafi Páli, þar
sem móðir þeirra, Ólöf Pálsdóttir, er afkom-
andi Þórðar stúdents í Vigur, sonar Ólafs
lögsagnara.
Ólafur Ólafsson frá Eyri latíniseraði nafn
sitt að lærðra manna sið og kallaðist eftir
það Ólavíus. Hann brautskráðist úr Skál-
holtsskóla og hóf síðan nám í læknisfræði
hjá Bjarna Pálssyni landlækni árið 1762,
en stundaði það aðeins eitt ár. Háskólanám
hóf hann í Kaupmannahöfn árið 1765,
stundaði hann fyrst guðfræðinám en hvarf
síðar að námi í náttúrufræði og búfræði.
Heimspekiprófi lauk hann við Hafnarhá-
skóla árið 1768. En fullnaðarprófi við há-
skólann lauk hann ekki. Tók hann síðan að
fást við ritstörf. Hann hafði mikinn áhuga
á að efla framfarir og menningu þjóðar sinn-
ar. Honum var ljóst, að íslendingar stóðu
öðrum þjóðum langt að baki í verklegum
efnum, og að atvinnuvegir þeirra voru í
kaldakoli. Hann kynntist landbúnaðarfélag-
inu danska og Jóni Eiríkssyni, hinum merka
fræðimanni, sem búsettur var í Kaupmanna-
höfn. Fyrsta ritið sem Ólavíus samdi og gaf
út var Islensk urtagarðsbók, sem út kom í
Kaupmannahöfn árið 1770. Var það leiðar-
visir um ræktun matjurta. Lét danska
stjórnin kaupa af henni 1000 eintök til
ókeypis útbýtingar meðal íslendinga. Fékk
Ólavíus greidda 50 ríkisdali fyrir það starf
sitt. Þetta rit hans var fyrsta leiðbeiningin,
sem rituð var á íslensku um þetta efni og
auðvitað skráð eftir erlendri fyrirmynd.
Einnig lét hann prenta rit um fiskveiðar og
fiskinet. Þá_ gaf hann út á dönsku ritling
um verslun Islands og bækling um kartöflu-
rækt.
Á þessum árum gefur hann einnig út í
Kaupmannahöfn Rímur af Þorsteini uxafót
(1771). Var það fyrsta íslenska rímnaút-
gáfan. Árið eftir gefur hann út Njáls sögu.
Var það fyrsta útgáfa Njálu og var hún
talin „falleg að frágangi og vönduð eftir
atvikum", segir Steindór skólameistari
Steindórsson í þýðingu sinni á Ferðabókinni
er út kom árið 1964.
Stofnaði Prentsmiðju
Stórhug Ólavíusar má meðal annars
marka af því að hann hefst handa um stofn-
un prentsmiðju. Hann fær Boga Benedikts-
son, auðugan bónda í Hrappsey, til að leggja
fram fé til hennar. Var hún reist á heimili
Boga árið 1773.
Fyrir Ólavíusi vakti „að prentsmiðjan
skyldi gefa landsmönnum fjölbreyttari bóka-
kost en áður hafði verið, flytti þeim nýja
menningarstrauma og hagnýtar leiðbeining-
ar. Hún átti að verða aflvaki í þjóðfélaginu,
sem skapaði framfarir í atvinnuvegum
landsmanna, veitti almenna fræðslu og
styddi að því að fornrit íslendinga yrðu al-
menningseign".
Meðan Ólavíus dvaldist í Hrappsey stýrði
hann prentsmiðjunni og annaðist m.a. út-
gáfu á annálum Björns á Skarðsá. En því
miður kom þeim Ólavíusi og Boga ekki sam-
an. Lauk skiptum þeirra með því að Ólavíus
fór frá Hrappsey árið 1774.
En útgáfustarfsemi hans var ekki þar
með lokið. Þvert á móti heldur hann áfram
ritstörfum af fullum krafti. Hann hefur
ekki lengi dvalið í Kaupmannahöfn þegar
ákveðið _er að hann skuli fara rannsóknar-
ferð til Islands á vegum stjórnarinnar. Þar
með hófst ferðalag um landið er stóð sam-
tals í þrjú sumur, árin 1775-1777.
Að loknum þessum ferðum sest hann að
í Kaupmannahöfn næstu tvö árin. Vinnur
þá að samningu Ferðabókar sinnar og öðrum
Útsýn frá Eyti í Seyðisfirði í átt til Folafótar og Snætjallastrandar. Ljósm:S.Bj.
4