Lesbók Morgunblaðsins - 27.11.1993, Side 6

Lesbók Morgunblaðsins - 27.11.1993, Side 6
RANNSOKN I R I S L A N D I Umsjón: Sigurður H. Richter Glasa- frjóvganir Um þessar mundir eru tvö ár síðan Glasafrjóvg- unardeild tók til starfa á Kvennadeild Land- spítalans, en fyrstu meðferðimar hófust í október 1991. Markmið þessarar greinar er að varpa ljósi á hvemig slík meðferð fer fram og að gera grein fyrir helstu niðurstöðum starfseminnar fram til þessa. Eggin eru einungis um 0,1 mm í þvermái og því fer öll vinna með þau fram undir smásjá. Gæta þarf ýtrasta hreinlætis við vinnu með egg, sæði og fósturvísa og því er unnið í lofthreinsiskápum. Rúmlega 100 böm eru fædd eftir glasafrjóvganir á íslandi Eftir JÚLÍUS GÍSLA HREINS- SON OG PÓRÐ ÓSKARSSON Upphafið Fyrstu tilraunir til glasafrjóvgana hjá mönnum má rekja til Oldham District Gen- eral Hospital í Englandi þar sem þeim Patrick Steptoe og Robert Edwards tókst að frjóvga egg utan líkama kvenna með lokaða eggjaleiðara. Samstarf þessara manna hófst í lok sjöunda áratugarins og margra ára þrotlaus undirbúningsvinna leiddi til fæðingar Louise Brown 25. júlí 1978. Næstu árin á eftir fæddust einungis fá börn eftir glasafijóvgun en á áttunda áratugnum breiddist þessi tækni inn heim- inn og í dag hafa þúsundir bama fæðst eftir glasafrjóvgun. Glasafrjóvgun. Fyrir Hverja? Flestum er eðlislægt að vilja eignast böm. Þegar haft er í huga að allt að 10% para á bameignaaldri eiga við ófrjósemi að stríða, um lengri eða skemmri tíma, verður ljóst að fyrir marga er þetta ekki sjálfsagt mál. Ekki þarf allt þetta fólk að fara í glasafrjóvgun en þessi mál snerta fleiri en margir ætla. I flestum tilfellum er vandinn, sem ætlað er að leysa með glasafrjóvgun, sá að kyn- fiumur parsins ná ekki að mætast. Ástæð- umar geta verið skemmdir eggjaleiðarar, vandamál tengd hormónastarfsemi konunn- ar, skertur hreyfanleiki sæðisfrumna, eða aðrar orsakir. í um þriðjungi tilfella er orsakanna að leita hjá konunni, í þriðjungi hjá karlinum og í þriðjungi tilfella hjá báð- um aðilum. Meðferðin snýst því um móts- stað kynframnanna í tilraunaglasi um stundarsakir til að egg nái að frjóvgast. Tvö til þrjú þeirra eru síðan flutt í leg konunnar. TVEIR TlL ÞRÍR DAGAR í TIL- RAUNAGLASI Til að unnt sé að ná eggjum úr kommni þarf hún að gangast undir 4-6 vikna lyfja- meðferð sem miðar að því að eggjastokkar hennar þroski nokkur eggbú samtímis. Með þessu móti má auka líkumar á því að með- Taflan sýnir niðurstöður glasa- ftjóvgunarmeðferða við Landspítal- ann á tímabilinu október 1991 - desember 1992. Lyfjameðferðir..............215 Eggheimtur..................173 Fósturfærslur...............166 Fæðingar.....................76 Fæddböm......................59 ferðin beri árangur en í venjulegum tíða- hring þroskast yfirleitt eitt eggbú í einu. Eggbúin eru fundin með hjálp ómskoð- unartækis. Stungrð er á þeim og eggin sog- uð út með eggbúsvökvanum. Með því að skoða eggbúsvökvann undir smásjá er hægt að finna eggin og þeim er síðan komið fyrir í ræktunarvökva. Mikilvægt er að þeim sé búið umhverfi með réttu hitastigi, jóna- styrk, sýrustigi og án allrar mengunar. Um það leyti sem eggheimta fer fram er sæðis- sýni makans meðhöndlað til að velja heil- brigðar og sprækar sæðisfrumur til notkun- ar í meðferðinni. Þetta er gert með því að láta þær synda upp gegnum æti í tilrauna- glasi og veiða þær spretthörðustu ofan af eftir 20-40 mínútur. Síðdegis á eggheimtudeginum era egg og sæðisfrumur sett saman og eru yfirleitt notaðar 100.000 - 200.000 sæðisfrumur fyr- ir hvert egg. Svo margar sæðisfrumur eru nauðsynlegar til að auka líkur á því að sem flest eggjanna fijóvgist. Þessi nálægð eggja við mikinn fjölda sæðisframna getur ráðið úrslitum þegar um skertan hreyfanleika sæðisfrumnanna er að ræða. Að morgni næsta dags er athugað hversu mörg eggjanna hafa fijóvgast og má þá greina erfðaefni eggsins og sæðisfrumunn- ar í formi tveggja forkjama í egginu. Að jafnaði má búast við að 50-60% eggjanna frjóvgist. Á öðrum til þriðja degi eru frjóvguð egg, sem nú kallast fósturvísar, skoðuð og tveir til þrír þeirra fluttir aftur til konunnar. Fósturvísar eru valdir til fósturfærslu á grundvelli þess hversu margar frumuskipt- ingar hafa átt sér stað og hversu heillegar frumumar era. Við fósturfærslu eru fóstur- vísar oftast á 4-8 frumu stigi en val milli þeirra er mjög mikilvægt því ekki þroskast öll frjóvguð egg í fósturvísa sem líklegir eru til að leiða til þungunar. Eftir fósturfærslu tekur við lyfjameðferð sem miðar að því að halda slímhúð legsins móttækilegri fyrir fósturvísunum. UNDIR 42 ÁRA ALDRI Nauðsynlegt er að ákveða hvaða sjúkl- inga skuli taka til meðferðar. Reglumar sem deildinni hafa verið settar kveða á um að konan skuli vera undir 42 ára aldri þeg- ar meðferð hefst og má benda á að sums staðar era þessi mörk talsvert lægri. Að öðru leyti er ekki gert upp á milli sjúklinga svo fremi að læknisfræðilegar ábendingar mæli með slíkri meðferð. Útkoma Meðferða Þar sem níu mánuði þarf til að endanleg niðurstaða allra meðferða komi í ljós er hér einungis hægt að gera fulla grein fyrir árun- um 1991 og 1992. í töflunni má sjá niður- stöður meðferða fyrstu 15 mánuðina í starf- semi deildarinnar. Ekki komast allar konur í eggheimtu og liggja fyrir því mismunandi ástæður svo sem ófullnægjandi svörun við lyfjameðferð. Hlutfallsleg útkoma meðferð- anna hefur haldist stöðug þennan' tíma, en um 35% tilrauna leiða til fæðingar bams eða bama. Segja má að þessi árangur sé mjög vel viðunandi. Rúmlega 100 böm era fædd eftir glasafijóvganir á deildinni fram til þessa, ef með eru talin þau böm sem hafa fæðst eftir meðferðir í upphafi þessa árs. Framtíðarhorfur I upphafi starfseminnar var ákveðið að nota eingöngu kynfiramur parsins sjálfs við meðferðina en ekki hefur verið farið inn á umdeildar brautir, svo sem að nota gjafa- kynfrumur. Frysting fósturvísa eða notkun þeirra í rannsóknaskyni hefur heldur ekki verið á dagskrá hjá deildinni. Þessi atriði þurfa frekari umfjöllun og skýrar reglur um þau þurfa að liggja fyrir áður en hafist verður handa um slíka útvíkkun á starfsem- inni. Það vandamál sem, brýnast er að finna lausn á, er hversu langur biðlisti er eftir meðferð á deildinni en hann er nú rúm 2 ár. Ástæðan fyrir þessu er sú að mun meiri eftirspum hefur verið eftir meðferð en búist var við í fyrstu. Þar sem deildinni er þröngur stakkur sniðinn, hvað varðar hús- næði og tækjakost, er ljóst að þetta vanda- mál verður erfitt úrlausnar. Vonumst við til að okkur verði gert kleyft að vinna bug á þessum vanda áður en langt um líður. Höfundar eru líffræðingur og læknir og starfa peir á Glasafrjóvgunardeild Landspítalans.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.