Lesbók Morgunblaðsins - 26.03.1994, Blaðsíða 12

émwm \i'un‘iíi>„

Þessi glæsilegi herragarður, Holkham Hall, varð eign fjarskylds ættingja þegar jarlinn af Leicester féll frá. Hann átti þó
tvær dætur - en engan son.
Brezki aðallinn
Dætur erfa ekki
titil eða eignir
Frumburðarrétturinn, þ.e.
að elsti sonur erfi óðalið
og það sem því fylgir,
mótast á tímum léns-
skipulagsins, þegar
riddarar þágu land úr
hendi konungs, gegn því
að þeir særu honum hollustueiða og berð-
ust með honum í ófriði. Konur töldust
ekki hæfar til hemaðar, þess vegna nutu
þær ekki lénsréttinda. I Biblíunni segir
frá fyrstu erfðadeilunum um frumburðar-
réttinn í sögunni um Jakob og Esaís.
Nú á dögum er rétturinn til titilsins
tryggður elsta syni, samkvæmt enskum
lögum um erfðarétt innan aðalsætta. Titill-
inn erfist í karllegg. Simon Blow, enskur
rithöfundur og fræðimaður, hefur ritað um
þetta kerfi og rannsakað forsendumar að
þessari hefð, sem er fastbundin í enskum
lögum.
„Lögin um frumburðarréttinn em mis-
kunnarlaus. Dætur hertoga eða aðlaðra
landeiganda erfa hvorki titil né landareign-
ir, og svo getur æxlast að titill og eignir
gangi til fjarskyldra ættingja í karllegg,
eignir sem teljast milljóna punda virði.
Menn geta ímyndað sér tilfinningar elstu
dótturinnar, sem á enga bræður, en elst
upp með föður sínum, sem hefði kosið að
hún hefði verið drengur. Þau sárindi eru
ókunn í fjölskyldum almúgans, en þar gild-
ir ekki frumburðarrétturinn og meðal
þeirra er arfshlutnum skipt jafnt milli
bamanna.
Karlmenn sem hafa erft aðalstitla geta
ekki látið titilinn ganga til dætra sinna.
Nú á dögum jafnréttis kynjanna vekur
þetta meiri sárindi en þegar þessi venja
var hefðbundin og að því er virðist fylli-
lega réttmæt í augum hlutaðeigenda. Því
íhugar mörg arflaus dóttirin að rétta hlut
sinn með því að vísa erfðamálunum til
Mannréttindadómstóls Evrópu, en sá dóm-
stóll er eins og nú er lokaúrræði einstakl-
ingsins, sem er órétti beittur af lögum
viðkomandi ríkis.
Eina úrræðið fyrir dætur efnaðra aðals-
manna, sem hafa alist upp og vanist lífs-
háttum og mati yfirstéttanna, er að giftast
til fjár. En hér er ekki aðeins um fjár-
muni að ræða. Smekkur, lífsviðhorf, við-
tekið hátterni og siðir sem eru arfleifð í
Lögin um
framburðarréttinn era
miskunnarlaus. Dætur
hertoga eða aðlaðra
landeigenda erfa hvorki
titil né landareignir og svo
getur æxlast til að titill
og eignir gangi til
fjarskyldra ættingja í
karllegg, jafnvel eignir
sem teljast margra
milljóna punda virði.
gegnum margar kynslóðir og stangast allt-
af á við almúgasmekk veldur því að ætt-
ræknar dætur af aðalsættum geta alls
ekki tengst almúgamanni, sem kann ekki
og hefur enga kennd fyrir hegðunarmáta
og smekk sem þær eru aldar upp við. Því
gengur ekki að giftast auðugum múga-
manni, sem yrði aldrei viðurkenndur hlut-
gengur í þeim hópum, sem eiginkonan er
sprottin úr. Stéttskiptinginn eða þann
mann sem hefur „hafist af sjálfum sér“ til
auðs og valda fyrir eigin dugnað og aflað
sér auðs fyrir eigin tilverknað, skortir þá
heimanfylgju sem einkennir hina sem
fæddir eru „með silfurskeiðina í munnin-
um“ og telja stéttarlega sérstæðni sína og
sérréttindi eðlileg og sjálfsögð. Þessi af-
staða á ekki upp á pallborðið meðal „alm-
úgadekrara" nútímans sem setja félags-
hyggju og jafnrétti á oddinn og þola alls
ekki arfhelgina.
Einskorðun frumburðarréttarins við
elsta son sem eins og áður segir, átti sér
kveikju á lénstímunum, hefur lengi verið
og er enn óréttlát gagnvart dætrum. Dæmi
um þetta óréttlæti er hlutskipti lafðinnar
Glenconner, dóttur fimmta jarlsins af Leic-
ester. Hefði hún fæðst sem drengur myndi
hún nú búa á Holkham, sem er meðal
glæsilegustu sveitasetra eða halla frá 18.
öld. landareignin sem fylgir er um 12.000
hektarar.
„Þegar faðir min lést var arfshlutur
minn enginn fremur en yngri systur
minnar.“
„Ég man eftir því þegar yngri systir
mín fæddist, hvað við vorum vonsviknar
vegna pabba. Það var ekki að hann væri
hnugginn eða vonsvikinn, en við vissum
öll að hann hefði fremur óskað sér sonar.
Við vorum aldar upp þannig að við viss-
um að við gætum einskis vænst af eignun-
um. Mér hefði dottið í hug að eignimar
myndu falla í hlut einhvers frænda, sem
okkur myndi ekki falla allskostar í geð,
en til allrar hamingju varð raunin ekki sú.“
Lafði Glenconner sá síðan hvernig Holk-
am-höll með öllum listaverkum og dýrgrip-
um, allar landareignimar og aðrar fast-
eignir féllu í hendur fjarlægs ættingja í
Suður-Afríku. Hann aíhenti syni sínum
arfaréttinn, sem er Coke (Eddie) lávarð-
ur. Coke lávarður segir: „Ég hef alltaf
vitað að ef frænka mín, lafði Glenconner,
hefði fæðst karlkyns, myndi ég líkast til
ekki vera hér,“ og hann heldur áfram: „Ef
ég setti mig í spor hennar, hlyti ég að
sakna þess að geta ekki varðveitt þessar
eignir og annast rekstur þeirra." Þetta
ættardramb er gamalt. Fyrir 30 ámm vissi
faðir Glenconner að hverju dró, hver
myndi erfa eignimar. Hann bauð núver-
andi lávarði að koma til Holkham-hallar
og tók honum sem syni og hvatti hann til
að annast bú og eignir á þann hefðbundna
hátt, eins og hann sjálfur hafði gert. Coke
lávarður bætir við: „Ég er hlynntur fmm-
burðarréttinum, hann kemur meðal annars
í veg fyrir það að ættareignir dreifist á
margra hendur, en ég álít einnig að það
verði að sjá svo um að þeir eða þær, sem
ekki standa til erfða, hljóti sæmilegan hlut.
Coke lávarður, sem nú er 56 ára, hefur
sjálfur gert þær ráðstafanir að dætur hans
hljóti hluta eignanna við næstu arfskipti.
Hann leitast einnig við að rækja samband
við dætur fyrrverandi lávarðar með heim-
boðum og dvöl þeirra á ættaróðalinu.
Þessi föngulega hefðarkona, Lady
Patricia Pelham-Clinton-Hope, dóttir
hertogans af Newcastle, komst að raun
um það við fráfall föður síns að hún
átti ekki neitt. Nú ætlar hún að láta
reyna á það fyrir dómstólum hvort hún
sé ekki erfingi að ættareigninni, höllinni
sem sést á myndinni.
Lafði Clenconner varð svo heppin að
giftast manni sem er hlutgengur í þeim
hópi, sem hún telst til, auðugur maður sem
stendur til að erfa enn meiri auð, hún sjálf
hirðmær við krýningu núverandi drotting-
ar.
Meðal enska aðalsins hefur krafan um
syni verið ráðandi um aldir, vegna frum-
burðarréttarins. Ótal dæmi votta þungar
áhyggju feðra og mæðra, sem hafa verið
svo „óheppin" að eignast dætur einar.
Tekið er tU ýmissa ráða meðal slíkra fjöl-
skyldna til þess að tryggja rétt dætranna.
Clanwilliam lávarður seldi t.d. eignir sínar
með Montalto-kastala til þess að tryggja
sex dætrum sínum sómasamlegan lífeyri,
titillinn gekk samkvæmt lögum til eins
frænda hans. Sjöundi hertoginn af Port-
land tryggði dóttur sinni eignimar með
lagakrókum, titilinn gat hún ekki erft og
erfingi titilsins, áttundi hertoginn af Port-
land, varð að hírast landlaus við Chelsea-
torg í Lundúnum.
Lafði Patricia-Pelham-Clinton Hope er
dæmi um arflausa konu. Faðir hennar,
níundi hertoginn af Newcastle, lést fyrir
fjórum árum, erfínginn var frændi, sem
lést sex mánuðum eftir lát hins fyrra, hann
átti enga erfingja. Höllin, Chamber-Park,
var rifin og hinir frægu garðar þar með,
titillinn var einn eftir, og samkvæmt ensk-
um lögum getur hann ekki gengið til
Patriciu. Patricia er leikkona, og líklega
fellur lífsmáti hennar ekki í smekk ríkj-
andi drottningar, sem e.t.v. gæti rétt hlut
hennar. Einn lærðasti ættfræðingur Breta
álítur að hún myndi vinna erfðamálið (þ.e.
titilinn) fyrir Evrópudómstólnum, en hann
telur að hún eigi fullan rétt á titlinum.
Deilurnar um frumburðarréttinn eru nú
að koma meira upp á yfirborðið á Eng-
landi. Harold Brooks-Baker, sem sér um
aðalsmannatalið enska, „Debretts Pe-
erage“, telur ensk erfðalög röng og vill á
þeim þær breytingar að konur hafi sama
rétt til titils og karlar. Auk þess telur
hann kvenlegginn öruggari. Það er erfitt
að efast um móðemi, en annað er upp á
teningnum um faðemi, sbr. ummæli lafð-
anna á tímum Játvarðar upp úr aldamótun-
um: „Maður eignast tvö fyrstu börnin með
eiginmanninum, eftir það skiptir faðernið
ekki máli.“
(Úr Sunday Express.)
HELGI SELJAN
Skóhljóð
minning-
anna
Á nóttunni sækja að mér
minrúnganna skóhljóð
svo margvíslegrar gerðar.
Þau lágværustu hinna hógværu
sem heyrðust varla
hrópa nú hæst út í nóttina.
Ég hrekk upp í angist
í orðvana skelfing
og segi við sjálfan mig:
Víst gaztu betur gert,
gefið svo miklu meira,
rétt oftar hjálparhönd.
En skóhljóð hinna horfnu
halda áfram að ymja
við eyrum mér, ágeng og krefjandi
kalla og knýja á um svör
sem ég get ekki gefíð lengur.
Og skóhljóðið færist fjær
og í fírrð það deyr
eins og strengur innra með mér.
Hughrif
Frá bernskuleikum minning mætir
þér
og munann giipur heit og einlæg
þrá,
eftir þeim dögum hugans höfgi ber
á húmsins stundum tæra eftirsjá.
Senn kvölda fer og myrkrið magn-
ar seið
þá mynd er heið frá ljúfri
bemskutíð.
Hún varpar skh’um ljóma á mína
leið
og leggur yl að hjarta töfrablíð.
Höfundur er fyrrverandi alþingismaður.
SIGRÍÐUR
HALLDÓRSDÓTTIR
Þú skalt
elska
Jesús sagði:
„þú skalt elska Drottin, Guð þinn,
af öllu hjarta þínu, allri sálu þinni,
öllum huga þínum og öllum mætti þínum.“
Mark 12.30.
Hjarta mitt
dofið og sljótt
og ekki til stórræða
Sál mín
óhöndlanleg
víðátta
Hugur minn
grjótgarður
Vilji minn
í eilífri
sjálfstæðisbaráttu
Hví er svo erfitt að elska?
ANNA M.
SIGURÐARDÓTTIR
Logljóð
Loginn fíökth•
og ég er ekki
frá því
að birtan stígi dansspor
út í nóttina.
Einn daginn
dansa ég
út í myrkrið
alls óhrædd, —
sýni það allavega ekki
og þá
verð ég óhult
þegar loginn deyr.
12