Lesbók Morgunblaðsins - 15.10.1994, Page 1

Dægradvöl
Benedikts
Gröndals
Ævisöguritun er tilraun til að varðveita
minningar og lífsreynslu ævisöguritarans
eða einstaklingsins sem ævisagan fjallar
um. Tilgangurinn er einkum sá að varpa
ljósi á einstaklinginn og reynslu hans
meðal samtíðarmanna og eftirkomenda.
Osamstæðum minningarbrotum er safnað
saman og reynt að búa til úr þeim samfellda
heild. Forsenda þess er sú að einstaklingurinn
taki sjálfan sig og líf sitt alvarlega. Þannig
getur hið stutta og tilviljanakennda líf manns-
ins öðlast æðri tilgang og um leið er snúið á
dauðann. Ævisagan er líklega ein af þeim
fjölmörgu aðferðum sem maðurinn grípur til
í þeirri veiku von að öðlast eilíft líf. Þessi
meðvitund hans er þó tiltölulega ný af nálinni
því ekki er lengra síðan en nokkur hundruð
ár að maðurinn fór að geta litið á sjálfan sig
í spegli og í framhaldi af því skilgreint sig í
nýju Ijósi.
Ævisaga Benedikts Gröndals Sveinbjarn-
arsonar (1826-1907), Dægradvöl, sem rituð
er af honum sjálfum og kallast þess vegna
sjálfsævisaga, er að vissu marki tilbrigði við
þetta klassíska stef. Um leið má sjá í henni
þætti sem stefna í gagnstæða átt og sprengja
af sér þetta markmið. Aftan við frásögnina
er ekki setjúf endapúhktúf heldút- skilut höf-
úiiaur við leganaa §inn i miójum iestrí. Lik-
lega hefúr Benedikt þó ætlað að ljúka sögu
sinni á skilmerkilegri hátt en raun ber vitni.
Til þess benda lokaorð sögunnar en þar er
Benedikt að fara af stað með eina af sínum
fjölmörgu frásögnum um viðskipti sín við
annað fólk, þegar skyndilega er skorið á þessi
tengsl milli hans og lesandans:
„Eftir að ég hafði búið nokkur ár í húsinu
nr. 16 í Vesturgötu, þá keypti ég garðinn þar
fyrir framan, svo ekki yrði byggt fyrir mig,
og öll dagsbirta burtu tekin; ég rita sér á
parti um þessa garðsölu, hvernig ég var flek-
aður, með refjum og lygum og yfirgangi af
þeim Sigurði Þórðarsyni, Árna Eiríkssyni leik-
ara og Schou steinhöggvara!" (Dægradvöl
bls. 334)
Með þessum orðum endar Dægradvöl og
Benedikt Gröndal er byrgð sýn. Hann nýtur
ekki lengur dagsbirtunnar og á sama hátt
og lífið tekur skjótan enda lýkur ævisögu
hans á snöggan og frekar óskilgreindan hátt
því þrátt fyrir allt ber dauða hvers einstakl-
ings skyndilega að gavði.
Sjálfsævisögu sinni skiptir Gröndal niður í
sjö tímaskeið sem hvert um sig myndar sjálf-
stæða kafla í frásögninni. Hún hefst eins og
ýmsar góðar bækur á inngangsorðum þar sem
höfundur dregur upp landfræðilega og sögu-
lega mynd af þeim stað á íslandi þar sem
hann fæddist og ólst upp þangað til bernsk-
unni lauk og hann heldur af stað út í heiminn
til að fullorðnast.
Benedikt Gröndal fæddist á Bessastöðum
á Álftanesi 6. október 1826 og þar var hann
skírður. Foreldrar hans voru Sveinbjörn Egils-
son skólakennari á staðnum og síðar rektor
og Helga Gröndal, dóttir Benedikts Jónssonar
Gröndals dómara í landsyfirréttinum. Reynd-
ar segist Benedikt muna lítið um bernsku
sína enda sé hún að mestu leyti horfinn
dt-aum.út'. Hann et* látinn lesa latínu og grísku
sti’ax I bet'iisku en kvartár yfir þvf að honum
sé ekki sýnd blíðleg atlot eða vinalegt við-
mót. Hann telur að orsök alvöru sinnar og
einstæðingsskapar megi rekja til slíks uppeld-
is. Honum er aldrei hrósað og hann þykir ljót-
ur, klaufalegur og latur. Reyndar telur hann
að skortur á uppörvun hafi fylgt sér alla ævi.
Annar hluti ævisögunnar hefst vorið 1835
þegar faðir Benedikts kaupir jörðina Eyvind-
arstaði á miðju Álftanesi ásamt híbýlum og
fjölskyldan flytur þangað búferlum. Heimilið
á Eyvindarstöðum er viðkomustaður fyrir-
fólks á landinu og í þessum hluta sögunnar
segir Benedikt frá þeim bókum sem hann las
í æsku og höfðu áhrif á hann. Á þessu tíma-
bili vaknar áhugi hans á náttúruvísindum.
Hann segir frá rannsóknarleiðangri Frakkans
Páis Gaimard um ísland sem hann telur að
hafi haft mikil áhrif á sig ásamt ferðum
danska náttúrufræðingsins Japetusar Steens-
trup.
Um haustið, árið 1842, hóf Gröndal nám
í Bessastaðaskóla og settist þá í efri deild
fyrsta bekkjar. Hefst nú þriðji kapítuli ævi
hans. Hann er þá sextán ára að aldri og að
eigin sögn býr hann yfir miklu meiri þekk-
ingu en jafnaldrar hans. Það þakkar hann
föður sínum enda hafði hann lesið fjölda af
latínskum og grískum bókum. Hlutverk skóla-
námsins er að greiða úr þeirri flækju sem
Endir ævisögunnar við
komuna til Reykjavíkur
árið 1874 felur aðeins í
sér sýndarjafnvægi.
Tilvera Gröndals í
Latínuskólanum verður
honum víti,
drykkjuskapur hans eykst
og á endanum er honum
sagt upp störfum og
hrakinn úr embætti.
Eftir JÓN ÖZUR
SNORRASON
Nokkrír góðbovgavar
styvktu Gvðndal til
námsdvalav í Kaup-
mannaböfn 1857 og vav
ætlunin að hann kæmi
heim með einbvevja
pvófgváðu. En tíminn
fóví setu á ölduvbúsum:
„Þannig leið alluv vetuv-
inn í tómti iðjuleysi og
dvabbi", skvifav hattn.
Og mi hefuv hann
bvennt bvývnav að baki
sév.
Myndiv: Avni Elfav.