Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1996, Qupperneq 6

Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1996, Qupperneq 6
UPPKAST að mynd af norðurhluta Virkishliðsins, olía á léreft, um 1834, 24x28,5 sm. Einkaeign. Háleit nálægð AÐ er með nokkrum ólíkindum hve hinir svo- nefndu gullaldarmálarar hafa slegið í gegn á undanförnum árum og hve frægðin að utan hefur lyft undir þá í heimalandinu. Að vísu voru þeir mjög vel metnir af löndum sínum en flaug um 390 mílur/klst. og bar 2.000 pund af sprengiefni. V-1 var hægt að skjóta nið- ur. I sept. 1944 var fyrstu V-2 eldflauginni skotið að bandamönnum. Öfugt við V-1 var ekki unnt að skjóta V-2 niður né heldur bárust viðvaranir tímanlega um að eldflaug- in væri á leiðinni vegna þess hversu hratt hún fór. V-2 vó 14 tonn, dró 200 mílur, var 46 fet að lengd og bar tonn af sprengiefni. Eldflaugin fór upp í 60-70 mílna hæð og féll í boga að skotmarki sínu og í lok stríðsins hafði 4.000 slíkum eldflaugum verið skotið. í seinni heimsstyrjöldinni vörpuðu banda- menn 2,7 milljónum tonna af sprengjum. Bandamenn unnu ekki stríðið með lofthern- aði en hann spilaði eigi að síður mikilvægt hlutverk í sigri þeirra. Yfirráð bándamanna í lofti, t.d. yfir E1 Alamein í okt. 1942 og Normandí sumarið 1944, skiptu sköpum fyrir framgang bardaganna á jörðu niðri. Eftirstríðsárin í bardögunum í Kóreu og Víetnam var lofthernaði beitt í stórum stíl. í Víetnam var þyrlum fyrst beitt í miklum mæli og hefur verið sagt að hún hafí verið mikilvæg- asta vopn Bandaríkjamanna í því stríði. 6,1 milljón tonnum af sprengjum var varpað í Víetnamstríðinu sem var tólf sinnum meira en í Kóreustríðinu. Víetnamstríðið var fjár- hagslega séð algert skrímsli en þar er að finna uppruna nýjunga og breytinga sem reyndust mjög vel í Persaflóastríðinu. Þar fengu menn fyrst þá hugmynd að reyna að byggja flugvél sem ekki væri hægt að greina á ratsjá og flaug slík vél reynsluflug árið 1978. Laser-stýrðu sprengjurnar sem fengu mikla athygli í Persaflóastríðinu eiga upp- runa sinn að rekja til Víetnamstríðsins. Framfarir í eldflaugatækni gera stórveld- unum kleift að skjóta kjamorkusprengjum langar leiðir með mikilli nákvæmni. Tökum sem dæmi hina svokölluðu MX-eldflaug. Hún dregur um 10.000 km. Hún getur bor- ið 10 kjamaodda sem hver er 350 kílótonn en til samanburðar var Hiroshima-sprengjan 12,5 kílótonn. Nákvæmni þessarar eldflaug- ar er ótrúleg en skekkjumörk hvers odds eru innan við 600 fet en hverjum þessara odda er hægt að miða á sérstök skotmörk. Framfarir í eldflaugatækni hafa verið mikl- ar frá lókum seinni heimsstyijaldarinnar eins og af þessu má sjá. Persaflóastríðið Sumaríð 1990 lagði Saddam Hussein und- ir sig Kúvæt. 31 þjóð tók þátt í samstarfínu gegn honum sem kallað var Fjölþjóðaherinn. Breskar Tomado flugvélar komu á Persaflóa- svæðið 9. ág. 1990 en samtals sendu Bretar 135 flugvélar. írakar höfðu um þetta leyti næstum því eina milljón manna undir vopnum sem þá var flórði stærsti her heimsins. Persa- flóastríðið er glæsilegt dæmi um mátt loft- hernaðar. Hver flugvélartegund sinnti því sem hún var best fallin til að gera. 6 flug- vélamóðurskip vora send til átakasvæðisins en um borð í hveiju þeirra era að jafnaði 85 flugvélar. Loftsóknin mikla hófst að morgni 17. jan er 668 flugvélar hófu sig á loft. Landherinn sjálfur réðst fram 23. feb. og var einungis 100 klst. að hrekja íraka frá Kúvæt. Vopnahlé var samið í lok febrúar en írakar gáfust upp 3. mars. Þessi glæsi- legi sigur náðist með góðri samvinnu og frá- bærri stjómun. 297 Tomahawk stýriflaugum var skotið frá skipum og kafbátum og grönd- uðu þær skotmörkum í grennd við Bagdad á daginn með mikilli nákvæmni en ekki var talið þorandi að senda flugvélar yfír Bagdad að degi til. Á nætumar fóra ósýnilegar F- 117 Nighthawk vélar á vettvang og vörpuðu 2.000 punda laser-stýrðum sprengjum sínum með mikilli nákvæmni. Þær geta miðað sprengjum sínum inn um glugga, slík er nákvæmnin. Þessi 66 feta langa flugvél er sögð hafa álíka mikla ratsjársvöran og riffilk- úla. Hver Nighthawk vél kostar yfir 50 millj- ónir dollara en til samanburðar má geta þess F-16 orrustuþota kostar innan við einn þriðja af því. 249 F-16 þotur voru vinnuhest- ar flughers Fjölþjóðahersins en aðeins 4 vora skotnar niður. Oft kom það fyrír að famar væru 3 árásarferðir á einni og sömu F-16 vélinni á íjögurra klst. tímabili. 144 A-10 Thunderbolt flugu yfír 8.000 árásarferðir en þær sáu um að eyðileggja brynvopn íraka ásamt fleiri flugvélum. Fjölþjóðaherinn beitti fíölmörgum flugvélartegundum. T.d. flugu tankvélar um 15.500 ferðir og framkvæmdu um 46.000 áfyllingar og fluttu 110 milljónir gallóna af eldsneyti til annarra véla. Frá 17. jan.-27. feb. flaug bandaríski flugherinn 27.000 árásarferðir gegn írökum. Breski flugherinn fór svo um 6.100 árásarferðir gegn írökum á meðan átökin stóðu. Við lok stríðsins höfðu írakar misst yfir 90% af skrið- drekum sínu, ca. 90% af stórskotaliðsvopnum sínum og um 50% af öðram brynvörðum farartækjum á átakasvæðinu. Hér segir frá danska gullaldarmálaranum Christen Köbke, 1810-1848, sem að vísu fór til Rómar eins og þá var gangurinnhjá dönskum listamönnum, en í bókstaflegum skilningi málaði sínar bestu myndir í túninu heima. Eftir BRAGA ÁSGEIRSSON í engum mæli miðað við það sem gerist í dag, einkum eftir hina frægu sýningu á Metropolitan-safninu í New York fyrir réttum tveimur áram. Samt hafa Danir framar öllum Norðurlandaþjóðum skilið þýðingu þess að rækta menningararf sinn í listum, eins og hin mörgu söfn sem dreifð era um landið eru til vitnis um. Fleira kemur til, sem er sjálfur tíðarandinn, því áhuginn fyrir list lið- inna alda hefur stóraukist austan hafs og vestan og ekki einungis fyrir hinum sígildu meisturam, heldur hefur margt óvænt verið dregið fram sem um langt árabil hafði safn- að ryki í hirslum safna eða hangið á lítt áberandi stöðum í söfnum víðast hvar. Það hefur einnig skeð, að menn hafa orð- ið sér meðvitaðri um að norræn myndlist er eitthvað sérstakt sem aðrar þjóðir eiga ekki og þótt listamennimir hafí mikið til sótt skól- un sína suður í álfu er svipmót verka þeirra til muna annað en útlendra samtíðarmanna. Segir þar til sín upplag, geðslag og uppeldi, en framar öllu að listamennimir sóttu sér myndefnið á heimaslóðir og hér telst bakara- sonurinn Christen Schjellerap Köbke, eins og hann hét fullu nafni, f. 26 maí 1810, einna fremstur meðal jafningja. Bakarinn, faðir hans, yfírtók rekstur brauðgerðarhússins í Kastalavirkinu við Friðrikshöfn 1818, en það er í nágrenni Austurhliðsins (Österport). Var byggt af Friðriki þriðja á árunum 1662-63 og nefnt eftir honum „Citadellet Frederikshavn" en í daglegu tali einungis Virkið eða „Kastel- let“ á dönsku. Flestir íslendingar, sem dval- ið hafa í Kaupmannahöfn, eiga að vita hvað átt er við, en til nánari skilgreiningar er rétt að geta þess, að litla hafmeyjan snýr baki að gamla virkinu og síkin í garðinum yndislega, sem göturnar Folke Bernadotte Allé, Grönningen og Esplanaden umlykja, eru hluti virkisins. Byggingarnar sem enn standa, eru frá 1703-4, en þar áður var gamla virkið að hrani komið og þegar bakarafjölskyldan settist þar að var það enn fyrir utan hina eiginlegu Kaupmannahöfn. Christen Köbke var þá 8 ára og hinn fimmti í hópi ellefu systkina, hið síðasta fæddist 1823, og bjó fjölskyldan á staðnum næstu 18 árin. Vorið sem hann varð 12 ára hóf hann nám í frí- hendisteikningu við listakademíuna við Kóngsins Nýjatorg, sem var viðlíka gæfa fyrir danska list og var fyrir flæmska, að málarinn Anthon van Dyck (1599-1641) fékk inngöngu í akademíuna í Antwerpen á sama aldri. Báðir urðu skammlífir, Köbke 38 og van Dyck 42 ára. Rétt er að athuga aðeins námsferil Köbkes því hann telst mjög athyglisverður fyrir listspírur nútímans, því á þeim árum var ekkert gefið eftir hvað traust grunnnám snertir. Að þremur árum liðnum færist Köbke upp í annað stig frí- hendisskólans og um áramótin hið þriðja. Hann verður nemandi prófessors C.A. Lor- entzen 1826-27 og málar um leið fyrstu andlitsmyndir sínar. Við lát Lorentzens 1828 verður hann nemandi C.W. Eckersbergs og er það til ársins 1833 sem var ellefta og síðasta árið sem hann var tengdur akademí- unni, en það ár dró faðir hans sig í hlé sem bakari í Virkinu og flytur með fjölskyldu sína á veglegt sveitasetur við Bleikutjörn (Blegdammen). Köbke mun hafa átt velgengni að fagna í listaskólanum, því 1831 vinnur hann litlu og árið eftir stóru silfurmedalíuna fyrir teikningar af fyrirsátum. Hins vegar áræddi hann ekki að keppa að gullmedalíunni í málverki vegna meintrar vanhæfni við að- byggja upp myndefni, sem hann hafði ekki fyrir augunum. Þá má nefna, að konur, fyrirsætur, sátu ekki fyrir naktar á akadem- íunni fyrr en 1833 og það var Eckersberg sem átti þátt í að koma því til leiðar. Það er til frásagnar, að meðal þess fyrsta sem Köbke tekur sér fyrir hendur, sem nem- andi Eckersbergs, er að eftirgera málverk lærimeistarans af Bertel Thorvaldsen og bei hún miklum hæfíleikamanni vitni sem legg- ur sig allan fram og þekkir engar málamiðl- anir. Handbragðið sem einkenndi listamann- inn til hins síðasta er þegar komið fram þótt í akademískum búningi sé, ásamt þeirri miklu einlægni og samviskusemi sem vori höfuðeinkenni allra athafna hans me£ pentskúfinn. Teikningar, sem hann gerir i þessum árum, bera og vott um það miklí jafnvægi í uppbyggingu mannslíkamans og myndheildarinnar, sem lögð var svo miki áhersla á í skólanum, sem er þrautinn þyngri að tileinka sér en þykir illu heill ekki par fínt lengur. Þetta er sömuleiðis grunnurinn að snilld allra stórmeistara þess

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.