Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1996, Qupperneq 6

UPPKAST að mynd af norðurhluta Virkishliðsins, olía á léreft, um 1834, 24x28,5 sm. Einkaeign.
Háleit
nálægð
AÐ er með nokkrum ólíkindum hve hinir svo-
nefndu gullaldarmálarar hafa slegið í gegn á
undanförnum árum og hve frægðin að utan
hefur lyft undir þá í heimalandinu. Að vísu
voru þeir mjög vel metnir af löndum sínum en
flaug um 390 mílur/klst. og bar 2.000 pund
af sprengiefni. V-1 var hægt að skjóta nið-
ur. I sept. 1944 var fyrstu V-2 eldflauginni
skotið að bandamönnum. Öfugt við V-1 var
ekki unnt að skjóta V-2 niður né heldur
bárust viðvaranir tímanlega um að eldflaug-
in væri á leiðinni vegna þess hversu hratt
hún fór. V-2 vó 14 tonn, dró 200 mílur, var
46 fet að lengd og bar tonn af sprengiefni.
Eldflaugin fór upp í 60-70 mílna hæð og féll
í boga að skotmarki sínu og í lok stríðsins
hafði 4.000 slíkum eldflaugum verið skotið.
í seinni heimsstyrjöldinni vörpuðu banda-
menn 2,7 milljónum tonna af sprengjum.
Bandamenn unnu ekki stríðið með lofthern-
aði en hann spilaði eigi að síður mikilvægt
hlutverk í sigri þeirra. Yfirráð bándamanna
í lofti, t.d. yfir E1 Alamein í okt. 1942 og
Normandí sumarið 1944, skiptu sköpum
fyrir framgang bardaganna á jörðu niðri.
Eftirstríðsárin
í bardögunum í Kóreu og Víetnam var
lofthernaði beitt í stórum stíl. í Víetnam
var þyrlum fyrst beitt í miklum mæli og
hefur verið sagt að hún hafí verið mikilvæg-
asta vopn Bandaríkjamanna í því stríði. 6,1
milljón tonnum af sprengjum var varpað í
Víetnamstríðinu sem var tólf sinnum meira
en í Kóreustríðinu. Víetnamstríðið var fjár-
hagslega séð algert skrímsli en þar er að
finna uppruna nýjunga og breytinga sem
reyndust mjög vel í Persaflóastríðinu. Þar
fengu menn fyrst þá hugmynd að reyna að
byggja flugvél sem ekki væri hægt að greina
á ratsjá og flaug slík vél reynsluflug árið
1978. Laser-stýrðu sprengjurnar sem fengu
mikla athygli í Persaflóastríðinu eiga upp-
runa sinn að rekja til Víetnamstríðsins.
Framfarir í eldflaugatækni gera stórveld-
unum kleift að skjóta kjamorkusprengjum
langar leiðir með mikilli nákvæmni. Tökum
sem dæmi hina svokölluðu MX-eldflaug.
Hún dregur um 10.000 km. Hún getur bor-
ið 10 kjamaodda sem hver er 350 kílótonn
en til samanburðar var Hiroshima-sprengjan
12,5 kílótonn. Nákvæmni þessarar eldflaug-
ar er ótrúleg en skekkjumörk hvers odds
eru innan við 600 fet en hverjum þessara
odda er hægt að miða á sérstök skotmörk.
Framfarir í eldflaugatækni hafa verið mikl-
ar frá lókum seinni heimsstyijaldarinnar
eins og af þessu má sjá.
Persaflóastríðið
Sumaríð 1990 lagði Saddam Hussein und-
ir sig Kúvæt. 31 þjóð tók þátt í samstarfínu
gegn honum sem kallað var Fjölþjóðaherinn.
Breskar Tomado flugvélar komu á Persaflóa-
svæðið 9. ág. 1990 en samtals sendu Bretar
135 flugvélar. írakar höfðu um þetta leyti
næstum því eina milljón manna undir vopnum
sem þá var flórði stærsti her heimsins. Persa-
flóastríðið er glæsilegt dæmi um mátt loft-
hernaðar. Hver flugvélartegund sinnti því
sem hún var best fallin til að gera. 6 flug-
vélamóðurskip vora send til átakasvæðisins
en um borð í hveiju þeirra era að jafnaði
85 flugvélar. Loftsóknin mikla hófst að
morgni 17. jan er 668 flugvélar hófu sig á
loft. Landherinn sjálfur réðst fram 23. feb.
og var einungis 100 klst. að hrekja íraka
frá Kúvæt. Vopnahlé var samið í lok febrúar
en írakar gáfust upp 3. mars. Þessi glæsi-
legi sigur náðist með góðri samvinnu og frá-
bærri stjómun. 297 Tomahawk stýriflaugum
var skotið frá skipum og kafbátum og grönd-
uðu þær skotmörkum í grennd við Bagdad
á daginn með mikilli nákvæmni en ekki var
talið þorandi að senda flugvélar yfír Bagdad
að degi til. Á nætumar fóra ósýnilegar F-
117 Nighthawk vélar á vettvang og vörpuðu
2.000 punda laser-stýrðum sprengjum sínum
með mikilli nákvæmni. Þær geta miðað
sprengjum sínum inn um glugga, slík er
nákvæmnin. Þessi 66 feta langa flugvél er
sögð hafa álíka mikla ratsjársvöran og riffilk-
úla. Hver Nighthawk vél kostar yfir 50 millj-
ónir dollara en til samanburðar má geta
þess F-16 orrustuþota kostar innan við einn
þriðja af því. 249 F-16 þotur voru vinnuhest-
ar flughers Fjölþjóðahersins en aðeins 4 vora
skotnar niður. Oft kom það fyrír að famar
væru 3 árásarferðir á einni og sömu F-16
vélinni á íjögurra klst. tímabili. 144 A-10
Thunderbolt flugu yfír 8.000 árásarferðir en
þær sáu um að eyðileggja brynvopn íraka
ásamt fleiri flugvélum. Fjölþjóðaherinn beitti
fíölmörgum flugvélartegundum. T.d. flugu
tankvélar um 15.500 ferðir og framkvæmdu
um 46.000 áfyllingar og fluttu 110 milljónir
gallóna af eldsneyti til annarra véla. Frá 17.
jan.-27. feb. flaug bandaríski flugherinn
27.000 árásarferðir gegn írökum. Breski
flugherinn fór svo um 6.100 árásarferðir
gegn írökum á meðan átökin stóðu. Við lok
stríðsins höfðu írakar misst yfir 90% af skrið-
drekum sínu, ca. 90% af stórskotaliðsvopnum
sínum og um 50% af öðram brynvörðum
farartækjum á átakasvæðinu.
Hér segir frá danska
gullaldarmálaranum
Christen Köbke,
1810-1848, sem að vísu
fór til Rómar eins og þá
var gangurinnhjá
dönskum listamönnum,
en í bókstaflegum
skilningi málaði sínar
bestu myndir í túninu
heima.
Eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
í engum mæli miðað við það sem gerist í
dag, einkum eftir hina frægu sýningu á
Metropolitan-safninu í New York fyrir réttum
tveimur áram. Samt hafa Danir framar öllum
Norðurlandaþjóðum skilið þýðingu þess að
rækta menningararf sinn í listum, eins og
hin mörgu söfn sem dreifð era um landið
eru til vitnis um. Fleira kemur til, sem er
sjálfur tíðarandinn, því áhuginn fyrir list lið-
inna alda hefur stóraukist austan hafs og
vestan og ekki einungis fyrir hinum sígildu
meisturam, heldur hefur margt óvænt verið
dregið fram sem um langt árabil hafði safn-
að ryki í hirslum safna eða hangið á lítt
áberandi stöðum í söfnum víðast hvar.
Það hefur einnig skeð, að menn hafa orð-
ið sér meðvitaðri um að norræn myndlist er
eitthvað sérstakt sem aðrar þjóðir eiga ekki
og þótt listamennimir hafí mikið til sótt skól-
un sína suður í álfu er svipmót verka þeirra
til muna annað en útlendra samtíðarmanna.
Segir þar til sín upplag, geðslag og uppeldi,
en framar öllu að listamennimir sóttu sér
myndefnið á heimaslóðir og hér telst bakara-
sonurinn Christen Schjellerap Köbke, eins
og hann hét fullu nafni, f. 26 maí 1810, einna
fremstur meðal jafningja.
Bakarinn, faðir hans, yfírtók rekstur
brauðgerðarhússins í Kastalavirkinu við
Friðrikshöfn 1818, en það er í nágrenni
Austurhliðsins (Österport). Var byggt af
Friðriki þriðja á árunum 1662-63 og nefnt
eftir honum „Citadellet Frederikshavn" en
í daglegu tali einungis Virkið eða „Kastel-
let“ á dönsku. Flestir íslendingar, sem dval-
ið hafa í Kaupmannahöfn, eiga að vita hvað
átt er við, en til nánari skilgreiningar er
rétt að geta þess, að litla hafmeyjan snýr
baki að gamla virkinu og síkin í garðinum
yndislega, sem göturnar Folke Bernadotte
Allé, Grönningen og Esplanaden umlykja,
eru hluti virkisins.
Byggingarnar sem enn standa, eru frá
1703-4, en þar áður var gamla virkið að
hrani komið og þegar bakarafjölskyldan
settist þar að var það enn fyrir utan hina
eiginlegu Kaupmannahöfn. Christen Köbke
var þá 8 ára og hinn fimmti í hópi ellefu
systkina, hið síðasta fæddist 1823, og bjó
fjölskyldan á staðnum næstu 18 árin. Vorið
sem hann varð 12 ára hóf hann nám í frí-
hendisteikningu við listakademíuna við
Kóngsins Nýjatorg, sem var viðlíka gæfa
fyrir danska list og var fyrir flæmska, að
málarinn Anthon van Dyck (1599-1641)
fékk inngöngu í akademíuna í Antwerpen
á sama aldri. Báðir urðu skammlífir, Köbke
38 og van Dyck 42 ára. Rétt er að athuga
aðeins námsferil Köbkes því hann telst mjög
athyglisverður fyrir listspírur nútímans, því
á þeim árum var ekkert gefið eftir hvað
traust grunnnám snertir. Að þremur árum
liðnum færist Köbke upp í annað stig frí-
hendisskólans og um áramótin hið þriðja.
Hann verður nemandi prófessors C.A. Lor-
entzen 1826-27 og málar um leið fyrstu
andlitsmyndir sínar. Við lát Lorentzens 1828
verður hann nemandi C.W. Eckersbergs og
er það til ársins 1833 sem var ellefta og
síðasta árið sem hann var tengdur akademí-
unni, en það ár dró faðir hans sig í hlé sem
bakari í Virkinu og flytur með fjölskyldu
sína á veglegt sveitasetur við Bleikutjörn
(Blegdammen).
Köbke mun hafa átt velgengni að fagna
í listaskólanum, því 1831 vinnur hann litlu
og árið eftir stóru silfurmedalíuna fyrir
teikningar af fyrirsátum. Hins vegar áræddi
hann ekki að keppa að gullmedalíunni í
málverki vegna meintrar vanhæfni við að-
byggja upp myndefni, sem hann hafði ekki
fyrir augunum. Þá má nefna, að konur,
fyrirsætur, sátu ekki fyrir naktar á akadem-
íunni fyrr en 1833 og það var Eckersberg
sem átti þátt í að koma því til leiðar.
Það er til frásagnar, að meðal þess fyrsta
sem Köbke tekur sér fyrir hendur, sem nem-
andi Eckersbergs, er að eftirgera málverk
lærimeistarans af Bertel Thorvaldsen og bei
hún miklum hæfíleikamanni vitni sem legg-
ur sig allan fram og þekkir engar málamiðl-
anir. Handbragðið sem einkenndi listamann-
inn til hins síðasta er þegar komið fram þótt
í akademískum búningi sé, ásamt þeirri
miklu einlægni og samviskusemi sem vori
höfuðeinkenni allra athafna hans me£
pentskúfinn. Teikningar, sem hann gerir i
þessum árum, bera og vott um það miklí
jafnvægi í uppbyggingu mannslíkamans og
myndheildarinnar, sem lögð var svo miki
áhersla á í skólanum, sem er þrautinn
þyngri að tileinka sér en þykir illu heill
ekki par fínt lengur. Þetta er sömuleiðis
grunnurinn að snilld allra stórmeistara þess