Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.1996, Blaðsíða 6

(
KRINGLUBLAÐIÐ. Elsta hlað sem varðveitt er
af Heimskringlu Snorra Sturlusonar — frá um
1260 (Lbs fragm 42).
' c Ö ! t E C T A K,
tyutynbltt
/w^« w »(pl'jf”5u a1?t®
í;lw ýjs«*ptt»4 tjlvm'/a''
>ují<w rt> 3^1" $*** • S!^
UPPHAFSSTÁFUR úr handriti Jóns lærða Guð-
mundssonar að CoIIectum og pistlum frá 1596
(Lbs 1235 800).
MINNISBÓK Steingríms Jónssonar biskups frá
um 1835 (Lbs 341 800).
Handritadeild
Landsbókasafns 150
ara
FORN menningararfur okkar íslendinga er að
mestum hluta fólginn í efni sem er handrita-
eða bókakyns. Öllum er kunnugt um hina víð-
tæku handritasöfnun, er fram fór hér á landi,
einkum á síðari hluta 17. aldar og framan af
Handritadeildin var
stofnuð árið 1846 og
frumstofninn má rekja til
Steingríms Jónssonar
biskups. Árið 1879 voru
fest kaup á handritasafni
Jóns Sigurðssonar forseta
og þar að auki eru í
safninu skinnbækur og
Qöldi pappírshandrita,
þar á meðal handrit eftir
kunnustu skáld okkar og
rithöfunda.
Eftir ÖGMUND
HELGASON
18. öld, og hefur fyrst og fremst verið tengd
nafni Áma Magnússonar, prófessors í Kaup-
mannahöfn.
Þótt stundum mætti e.t.v. ætla, meðal
annars af skrifum um íslenska handrita-
sögu, að Árni hafi rakað öllum þeim efnivið
saman, sem hér var að hafa, og ekkert
skilið eftir er það ekki alls kostar rétt, þótt
hann hafi rösklega staðið að verki. Að líkind-
um hefði þá orðið það sem kalla mætti
menningarhrun, sem er fjarri sanni. Lands-
menn héidu áfram að nýta sér eigin arf-
leifð, m.a. með uppskriftum eldri handrita,
auk þess sem sífellt bættist við nýtt efni,
jafnvel þeim mun meira en áður að „bók-
fellsöld" var liðin en „pappírsöld" gengin í
garð og pappír miklum mun ódýrara efni
til bóka- eða bréfagerðar, þegar hér var
komið sögu.
íslenskir fræðimenn sátu heldur ekki all-
ir í Kaupmannahöfn. Hér heima voru forn
og ný fræði einnig stunduð af miklu kappi,
bæði af skólalærðum mönnum og alþýðu-
mönnum.
Sögulegar rætur þess handritasafns, sem
myndaði frumstofn deildarinnar, má rekja
til séra Jóns Halldórssonar (1665-1736),
prófasts í Hítardal, samtímamanns og bréfa-
vinar Árna Magnússonar, er taldi, að Jón
væri einn lærðasti og mesti fræðimaður hér
á landi um sína daga. Ritaði hann m.a.
Biskupasögur og Hítardalsannál.
Finnur Jónsson, biskup í Skálholti, tók
STEINGRÍMUR Jónsson biskup. Handrit hans
urðu frumstofn að handritasafni Landsbóka-
safns árið 1846.
við bóklegum arfi föður síns. Finnur stund-
aði háskólanám, þegar bruninn mikli varð
í Kaupmannahöfn árið 1728, en þá eyddist
hluti af handritasafni Árna Magnússonar,
og var hann einn þeirra íslendinga, sem
hjálpuðu til við að bjarga því, er bjargað
varð af handritunum úr þeim óbætanlega
eldsvoða. Hannes Finnsson, bisk-
up í Skálholti eftir föður sinn,
var mikill lærdómsmaður og iðk-
aði bæði forn og ný fræði.
Steingrímur Jónsson biskup
varð síðari maður Valgerðar
Jónsdóttur, ekkju Hannesar bisk-
ups, og eignaðist með henni
handritasafn forvera síns. Hann
lét sér mjög annt um handritin
og jók safnið umtalsvert um sína
daga. Steingrímur sat lengi í
stjórnamefnd Stiftisbókasafns-
ins, sem stofnað hafði verið árið
1818, eða allt til dauðadags
1845. Safnið hlaut síðar það
nafn, sem er heiti þess enn í
dag, þ.e. Landsbókasafn íslands.
Eftir lát Steingríms . biskups
var hið 393ja binda handritasafn
boðið til sölu og gaf konungur
yfirvöldum leyfi til kaupa á því
5. júní 1846. Er stofndagur
handritasafnsins, sem síðar varð
að handritadeild, miðaður við
þetta konungsleyfí og talinn
umræddur dagur. Þau handrit,
sem hér var um að ræða, eru
mjög íjölbreytileg. Auk efnis
áðurnefndra presta og biskupa
eru gögn ýmissa manna víðs veg-
ar af landinu í þessum stofni,
allt frá 17. öld. Hafa margir
þeirra markað djúp spor í ís-
lenska sögu. Nafngreina má t.d. Guðbrand
Þorláksson biskup, Brynjólf Sveinsson bisk-
up, Jón Vídalín biskup, Pál Vídalín lög-
mann, Skúla Magnússon landfógeta, Bjarna
Pálsson landlækni, Eggert Ólafsson skáld
og varalögmann, séra Jón Steingrímsson
eldprest og Svein Pálsson lækni og náttúru-

mSfc '0á
ilfi jggg
11
ÚR HANDRITAGEYMSLU handritadeildarinnar í Þjóðarbókhlöðunni.
Lesbók/Ásdís.
HANDRIT Halldórs Laxness að
íslandsklukkunni er út kom árið
1943 (lbs 4249 470).

0
c.r (X/VV-vS <Xs

CO
SAclci. 'iCetXLojl
iMÁc.
VAaaJ L-«»aXvvv
cr ÍáJcL «Y'
LS< CA/Vvv ■VVA'W/ (VVwCL ,
oý (lAaS-
v. <V^vvT .
ÚR HANDRITI Tómasar Guðmunds-
sonar skálds að Fögru veröld,
er út kom árið 1933.
6