Lesbók Morgunblaðsins - 20.07.1996, Blaðsíða 4

SJÁLFSÆVISAGA Benedikts
Gröndals, listamanns, nátt-
úrufræðings og skálds er
ótrúleg uppspretta fróðleiks
um nítjándu öldina.Við lestur
þessarar merku bókar er les-
andinn sífellt að uppgötva
eitthvað nýtt og kemst á spor-
ið í eftirgrennslan um menn og málefni síð-
ustu aldar. Má með sanni líta á ævisöguna
sem aldarspegil. í Dægradvöl er minnst á
flesta andans menn íslenska á 19. öld. Bene-
dikt ólst upp á Eyvindarstöðum á Álftanesi
hjá foreldrum sínum, Sveinbirni Egilssyni
skáldi og rektor Bessastaðaskóla og Helgu
Gröndal, en hún var fræg fyrir að spila á
langspil með bumbu. Að loknu námi í Bessa-
staðaskóla sigldi Benedikt út í hinn stóra
heim „svona út í bláinn“ að hans eigin sögn
haustið 1846 til náms. Hann tók sér far með
skipi til Kaupmannahafnar. Til fróðleiks má
geta þess, að hann byijaði á að fá sér her-
bergi á Hotel du Nord, en það þekkja íslend-
ingar sem Magasin du Nord nú á dögum.
Einnig má segja frá því til gamans, að þegar
hann sté á land, sýndist honum allt í kringum
sig eins og fagurt málverk. Hann hefur séð
þetta með augum listamannsins.
Finnur leyndarslcjalavöróur
Þar kom að því, að hann hélt á fund Finns
Magnússonar, sem átti að vera fjárhaidsmaður
hans. Finnur Magnússon var kunningi föður
Benedikts. Finnur var fæddur 27. ágúst 1781
og dáinn_ 24. desember 1847. Faðir hans
Magnús Ólafsson lögmaður var einn hinna
nafnkunnu Svefneyjabræðra. Föðurbróðir
Finns var Eggert Ólafsson náttúrufræðingur
og skáld. Móðir Finns var Ragnheiður Finns-
dóttir biskups. Finnur varð prófessor að nafn-
bót og forstöðumaður leyndarskjalasafnsins í
Kaupmannahöfn. Var og fulltrúi íslands á
stéttarþingum Danaveldis á tímabili. Hann var
í miklu áliti meðal samtíðarmanna sinna. Et-
ÞANNIG hefur það litið út þegar þeir óku saman um Kaupmannahöfn, Finnur Magnússon
og Alexander von Humboldt með konunglegu föruneyti.
Pl?¥ * r i^PjR * : MM.
* ifiit .. É!
7 fjfiN -«p : Émg Lo * J 1 | Jll l %;■#, ,H
Hf i i Wv' HL ■ : 1 ! h Í M&í: j
LANDKONNUÐURINN OG
LEYNDARSKJALAVÖRÐURINN
atsráð varð hann sem er tignarheiti án emb-
ættis. Hlaut hann orður, heiðursdoktorsnafn-
bót og var félagi í mörgum vísindafélögum
víðs vegar um heim. Var m.a. forseti Kaup-
mannahafnardeildar bókmenntafélagsins frá
1839 til dauðadags. Sem dæmi um það, hve
Finnur var í miklu áliti, má geta þess, að
þegar Jón Sigurðsson þjóðskörungur okkar
Islendinga kom til náms í _ Kaupmannahöfn
haustið 1833 (Páll Eggert Ólason : Jón Sig-
urðsson : Hið íslenska Þjóðvinafélag, 1929. I
b. s.171-172.) „var Finnur Magnússon mest
virður allra íslendinga í Danmörku. Stóð þá
vegur Finns sem hæst, svo að engin þóktu
þá ráð vel ráðin um forna hluti né um sameig-
inlega sögu Norðurlanda, að eigi væri Finnur
til kvaddur."
„Enn var eitt, sem veitti Finni eigi alllítinn
stuðning á framabraut hans. Svo var mál með
vexti, að á sínum tíma, er Jörundur Jörgensen
(Hundadagakonungur) braust til valda í
Reykjavík, hafði Finnur verið einn þeirra, er
snerust allfastlega gegn honum, og neitaði
hann með öllu að taka að sér embættisstörf
í þjónustu hans. Þetta kom honum að miklu
haldi við konung sjálfan, og sýndi konungur
það með ýmsum hætti síðar, hversu mikils
hann mat Finn.“ (P.E.Ó.: J.S. I b. s. 174).
Finnur var mjög vinnusamur og ritaði fjölda
bóka og ritgerða um ýmsar greinar íslenskra
fræða og á ýmsum tungumálum, en flest er
það úrelt, því að hugmyndaflugið bar oft dóm-
greindina ofurliði. Vert er að hafa það í huga,
að svona er oft munur á dómi samtímans og
tímans sem á eftir kemur. Á hvorn veginn
getur farið. Þeir sem eru lítils metnir á líð-
andi stund geta verið hafðir í hávegum þegar
fram líða stundir. En þótt lítið standi nú af
verkum Finns, þá má samt jafnan meta það
við hann, að hann glæddi mjög áhuga manna
víða um lönd á fornum fræðum, einkum goða-
fræði. Hafa verður líka í huga, að víða var
þar um brautryðjandastarf að ræða. Sagt er
um Finn, að hann hafí verið mikill öðlingur
og mannvinur. Hann var jafnan stórskuldug-
ur, ekki síst vegna eyðslu konu sinnar, og
neyddist því til að selja í þremur slumpum
handritasafn sitt til bókasafna í Bretlandi.
Hjónin skildu að ósk frúarinnar, en sagt var,
að hún hafi verið biluð bæði á heilsu og geði,
En þó að Finnur fengi allmikið fé fyrir hand-
EFTIR HELGU SKÚLADÓTTUR OG SIGFÚS A. SCHOPKA
Um þessar mundir réói Kristjón konungur VIII ríkjum
í Danmörku og var hann mikill áhugamaóur um vís-
indi. Þegar Friórik III Prússakonungur var hjá honum
í heimsókn, hafói hann fríherrann, baróninn, kam-
merherrann og vísindaráóió Alexander von Hum-
boldt meó í för. Og Finnur sem var mikill vinur
Danakonungs ók í vagni meö Alexander von Hum-
boldt eins og Gröndal segir frá.
ritasöluna, væri einhleypur maður
og hefði góð laun og tekjur, varð
samt bú hans þrotabú að honum
liðnum.
Benedikt Gröndal lýsir sam-
skiftum þeirra Finns á eftirfar-
andi hátt í Dægradvöl (Benedikt
Gröndal. Dægradvöl. Rvk., MM,
1965,. s.115-116): „FinnurMagn-
ússon var raunar kunningi föður
míns, en hann var svo gamall og
þar að auki í svo hárri stöðu, að
ég gat hvorki hænst að honum
né samlagast. Finnur átti að hafa
Ijárvarðveislu mína, og því varð
ég að koma til hans: hann þjó í
Klausturstræti á fyrsta sal, hafði
átt danska konu, sem skildi við
hann, að sögn fyrir það, að henni
þótti Finnur ekki nógu kvensam-
ur; var hann nú einn og ógiftur,
en kerling einhver var fyrir framan hjá hon-
um. Finnur var nokkuð hár meðalmaður, en
þá orðinn lotinn og laslegur, grannvaxinn og
kraftalítill að sjá, mjög lágtalaður og velti
nokkuð völunni; ekki var hann fjörlegur,
hvorki í tali né hreyfingum, og var auðfundið,
að honum létu betur vísindalegar rannsóknir
og bókagrufl, heldur en það praktíska líf.
Herbergi hans voru há, en ekki mjög rúmleg,
og þar sem hann sat inni var
allt alsett bókum. Finnur var
frægur um öll lönd, og fékk hin
dýrustu verk að heiðursgjöf, svo
sem ferðaverk Gaimardsferðar-
innar; hann ók og með Alexand-
er von Humboldt og Jakob
Grimm, þegtar þeir komu til
Hafnar.“
Kynni Finns og Humboldts
En ástæðan fyrir því, að þetta
er riíjað upp allt hérna um Finn,
er setningin í Dægradvöl, er seg-
ir að Finnur hafí ekið með Alex-
ander von Humboldt í Höfn. Það
var vitað að Alexander von Hum-
boldt fór eitt sinn til Kaupmanna-
hafnar, nánar tiltekið árið 1845.
Kristján VIII Danakonungur, sem
hafði mikinn áhuga á vísindum,
hafði mikið álit á Alexander von Humboldt og
skrifaðist á við hann.
Athyglisvert er, að í frumútgáfunni á Dægra-
dvöl er ekkert minnst á Alexander von Hum-
boldt. En í seinni útgáfu á þessari skemmtilegu
bók Benedikts er setningin um hina merkilegu
ökuferð, sem sýnir svart á hvítu, að kunnings-
skapur var með íslendingnum Finni Magnús-
syni og Þjóðveijanum Alexander von Humboldt.
FINNUR Magnússon,
leyndarskjalavörður í
Kaupmannahöfn.
ALEXANDER von Humboldt í bókasafni
sínu i Berlín 1856. Vatnslitamynd eftir
Eduard Hildebrandt.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. JÚLÍ 1996