Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1999, Blaðsíða 2

sín, „heldur listaverk sem fá ákveðið rými að
láni - eitthvað sem tilheyrir ekki skúlptúr
dags daglega. Rýmið og listaverkið verða
eitt.“
Fyrirkomulag FIRMA ‘99-sýningarinnar
gerir ráð fyrir að myndlistarmaðurinn vinni
verk sín með starfssvið og eðli tiltekins fyrir-
tækis í huga. Er það í samræmi við verklag
flestra myndhöggvara í dag að vinna verk sín
með hliðsjón af því umhverfí sem þeim er ætl-
að að „virka“ í. Hins vegar er ekki með góðu
móti hægt að segja verkin „standa“ í um-
hverfi sínu - a.m.k. ekki í sömu merkingu og
frakkaklæddar styttur bæjarins. Myndverkin
geta bæði verið forgengileg og á hreyf-
ingu/hreyfanleg.
Að vinna fyrir ákveðið fyrirtæki getur þýtt
að hugmyndakveikja verks sé allt frá tiltek-
inni starfssemi sem unnin er í stofnuninni,
t.a.m. erindi gesta/skjólstæðinga stofnunar-
innar, til huglægra þátta á borð við andrúms-
ioft. Þá getur verk á einn eða annan hátt
hermt eftir ákveðinni fúnksjón eða ferli fyrir-
tækis. Dæmi: „að bíða“ (SVR), að „lána út
verk“ (Borgarbókasafn), „að vera bam“ (Dag-
vist bama), „að flokka“ (Sorpa). Verk Helga
Hjaltalín í Borgarbókasafninu er til að mynda
hugsað til útláns og verður fært inn í tölvu-
kerfið sem slíkt og strikamerkt.
Tómarúm og hverfulleiki
Miklar breytingar hafa orðið á inntaki og
eðli höggmyndalistar á öldinni með tilliti tii
inntaks rýmishugtaksins. Meðan höggmyndin
stóð enn óhreyfanleg á stöpli sínum, meitluð í
stein, smíðuð í málm eða tré, var rými verks-
ins ekki annað en tómið eða tómarúmið í
kringum efnismassann, bilið milli áhorfanda
og verks, þetta merkingarlausa „ekkert" sem
enginn tók eftir.
Leiðin inn í nýja tegund af rými liggur í
nokkram áföngum í gegnum verk nokkurra
framkvöðla nútímaskúlptúrs fyrr á öldinni.
A fyrsta stigi tilraunanna voru ný efni og
tækni grandvöllur nýrra hugmynda um rými.
Enn var þó um tiltölulega hefðbundna þrí-
víddarhluti að ræða.
Spænski myndhöggvarinn Conzalez komst
að því á þriðja áratug aldarinnar, að með beit-
ingu logsuðu þurfti höggmynd ekki að vera
samfelldur efnismassi, heldur gat verið sam-
skeyting hluta sitt úr hvorri áttinni. Með
verkum sínum taldi hann sig vera að „teygja
sig út í rýmið og teikna með því“, að búa tii
áþreifanlegar þrívíddarteikningar í rými. í
dag getur hins vegar teikning af þrívíðu
myndverki hæglega komið í stað áþreifan-
leika efnisins, sbr. verk Birgis Andréssonar
um „útköll í tíma og rými“ við slökkviliðsstöð-
ina í Skógarhlíð.
Um svipað leyti, þ.e. á millistríðsáranum,
er enski myndhöggvarinn Henry Moore far-
inn að gera tilraunir með að leysa upp þung
efnismögnuð form skúlptúra með tómarúmsá-
hrifum. Hann gekk reyndar svo langt að segj-
1 ast kompónera verk sín „út frá loftgötunum".
i Rýmið var orðið sýnilegt byggingarefni ekki
síður en efnismassinn sjálfur.
Áratug áður hafði listamaðurinn Marcel
Duchamp sett fram þá hugmynd að listhlutur-
inn þyrfti ekki að vera búinn til af listamann-
inum sjálfum, heldur gæti hann nýtt sér
hvaða tilbúinn hlut sem væri, þess vegna
keyptan úti í búð. Hlutverk listamannsins
væri eingöngu að gefa hlutnum gildi og merk-
ingu listaverks.
Fyrir bragðið urðu öll efni jafngild í stað
nokkurra löghelgaðra efna myndhöggvara áð-
ur, þar með taldir svokallaðir „fundnir" hlutir
og ýmiss konar ólistræn, jafnvel forgengiieg
efni. í klassískri höggmyndalist leituðust
myndhöggvarar við að ná fram ímynd hins ei-
lífa, tímalausa, algilda forms. Varanleiki var
eiginleiki sem innbyggður var í fagurfræði
verks. Hugmyndin um hverfulleika verks, þ.e.
verk sem aðeins er til í skamman tíma, er hins
vegar ný og tengist list sem upplifun.
Tíminn er breyting og frá Bandaríkja-
manninum Calder og fleiram er ættuð sú hug-
mynd að skúlptúr geti verið hreyfanlegur.
Höggmynd þurfti ekki lengur að vera kyrr-
stæð standmynd. Hreyfingin gat þó verið inn-
byggð í verkið á ólíka vegu, til að mynda sem
breytilegt sjónarhorn áhorfanda. Ahorfandi
er líkami á hreyfingu, hreyfanleg stærð sem
gefur verki inntak og stefnu. Hið sama á
raunar við þegar listamaðurinn tekur sjálfur
upp á því að gegna hlutverki byggingarefnis í
verkum sínum, líkt og í gjömingi Oskar Vil-
hjálmsdóttur. Gjömingur afneitar listaverld
sem „hiut“, en er hvoratveggja rýmis- og
tímaverk sem býður upp á ýmsa óvissuþætti í
sköpunarferlinu. Verkið er aðeins til í núinu
• sem upplifun, einu sinni.
Áhorfandi
Viðfangsefni klassískra myndhöggvara allt
frá Grikkjum var fyrst og fremst maðurinn,
mannslíkaminn, klappaður í stein í ýms- ►
Morgunblaðið/
Morgunblaðiö/Ásdís
1 / JAROSLAW
KOZLOWSKI -
TÍMATÓM -
(JIME VACUUM")
Verkið er samansett af 24 vegg-
klukkum sem hengdar eru upp á
12 bæjum Árbæjarsafns þar sem
safngestir geta skoðað lífsháttu
fyrri tíma. Hver klukka sýnir sinn
tíma. Tólf þeirra ganga áfram,
hinar tólf ganga aftur á bak og
skapar það sérkennilegt tímabelti
milli líðandi og liðinnar stundar.
Þetta tilbúna tímagap (tóm) gerir
það að verkum að staða safn-
gesta til þess sem „er“ og þess
sem „var“ er óljós, til þessarar
samtengingar „líðandi stundar"
og „þess sem var“. Þar sem safn-
ið reynir að endurskapa hvers-
dagslíf fólks sem var uppi fýrir
eitt hundrað árum geta safngestir
skynjað í hve marga ólíka farvegi
sagan gæti hafa runnið (breyting-
ar á mannkynssögunni) ef til
dæmis eitt lítið atvik hefði tekið
aðra stefnu (saga einstaklings).
Ludwig Wittgenstein er höfundur
setningarinnar sem er grunntónn
verksins: „Hvað eina sem við get-
um lýst gæti verið annað en
það er.“
2/INGA SVALA
ÞÓRSDÓTTIR -
STEFNUMÓT -
A MEETING OF
DIRECTIONS
Efni: 660 m sex strengja girðing-
arnet, 660 m gaddavír, 700 m
stagvír, 5 kg girðingarlykkjur, 232
eirolíuvarðir sívalir girðingar-
staurar og grjót. Áhöld: málband,
hornspegill, tréhælar, snæri,
staurabor, girðingarhneðja,
sleggja, skófla, sög, girðingar-
tangir, naglbítur og hamrar. Um-
mál verksins 18,60 x 28 x 1,2 m.
Verkið tók 195 vinnustundir og
var unnið í samvinnu við starfs-
fólk Fjölskyldu- og húsdýragarðs-
ins.
FIRMA '99
Sólstólar Helgu Guðrúnar Helgadóttur eru hluti sýningarinnar Strandlengjan (1998)
FIRMA ‘99 er heiti á annarri sýn-
ingu í röð þriggja stórsýninga sem
Myndhöggvarafélagið í Reykjavík
stendur fyrir í tilefni að 25 ára af-
mæli sínu. Fyrsta sýningin var
„Strandlengjan“ (1998), einhver
fjölsóttasta myndlistarsýning í
Reykjavík í áraraðir.
Sýningin sem er dreifð um tíu
staði víðsvegar í borgarlandslaginu
er orðin til fyrir samstarf Mynd-
höggvarafélagsins í Reykjavík og
tíu opinberra fyrirtækja eða stofn-
ana borgarinnar. Þá stendur menn-
ingarborgin 2000 að verkefninu sem
styrktaraðili. Þátttakendur eru tíu,
þar af átta félagar í Myndhöggvara-
félagi Reykjavíkur; Birgir Andrés-
son, Guðrún Hrönn Ragnarsdóttir,
Haraldur Jónsson, Helgi Hjaltalín
Eyjólfsson, Inga Ragnarsdóttir,
Inga Svala Þórsdóttir, Ósk Vil-
hjálmsdóttir og Þorbjörg Þorvalds-
dóttir, auk tveggja gesta frá öðrum
menningarborgum ársins 2000. Þeir
eru pólski listamaðurinn Jaroslaw
Kozlowski og Jukka Jarvinen frá
Finnlandi.
Sýningin mun standa yfir þá
rúma fjóra mánuði sem eftir lifa af
öldinni eða til 1. janúar árið 2000,
utan tveggja verka, gjörnings sem aðeins verður framinn
á opnunardaginn og verks sem mun standa í 28 daga frá
opnun sýningarinnar. í Myndhöggvarafélaginu í Reykja-
vík eru nú um 90 félagsmenn og er það til marks um mik-
inn uppgang og grósku innan félagsins að á hverri sýn-
ingu ér leitast við að tefla fram nýjum þátttakendum.
FIRMA ‘99 verður opnuð formlega í dag klukkan 17 og
er boðið upp á opnunarferð um sýninguna undir leiðsögn
Auðar Ólafsdóttur listfræðings. Lagt er upp frá fyrsta
verkinu í Árbæjarsafni klukkan 12:30. Næsti viðkomustað-
ur er Húsdýragarðurinn í Laugardal, þá Vélamiðstöð
Reykjavíkur við Skúlatún, biðskýli SVR á Hlemmi,
Slökkvistöð Reykjavíkur við Skógarhlíð, Borgarbókasafn-
ið við Þingholtsstræti, leikskólinn Tjarnarborg, Sundlaug
Vesturbæjar, endurvinnslustöð Sorpu við Ánanaust og
loks Reykjavíkurhöfn, þaðan sem leiðin liggur út í Engey.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS/FIRMA '99 21. ÁGÚST 1999