Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.2000, Qupperneq 4

EFTIR JÓNAS ÞÓR
Það var snemma árs 1893 að Kristján nokkur
Benediktsson (seinna Benson) heyrði fyrstá Point
Roberts minnst. Franskur maður, Disotel að nafni,
sem kvæntur var íslenskri konu, Guðlaugu Jónsdóttur,
1 hafði ferðast um tangann og leist vel á landkosti.
1 Kristján tó k manninn trúanlegan og reifaði land-
könnunarferð við landa sína í Bellinc jham.
Þrír íslendingar slógust í för með honum.
Lífið á Point Roberts: Meðan karlmennirnir voru langtímum í vinnu annars staðar komu konurn-
ar saman og skiptu með sér verkum.
íslendingarnir fengu margir vinnu í niðursuðuverksmiðjunum. Stúlkur gátu unnið sér inn 5-10
dali á dag. Myndin er af niðursuðuverksmiðjunni George & Barker Salmon Packing Co.
LANDNÁMSTÍMABIL íslendinga í
Vesturheimi, ef svo má kalla,
hófst um 1870. Árlegar vestur-
ferðir lögðust síðan af í upphafi
fyrri heimsstyrjaldar árið 1914.
Eitthvað var þó um að fólk flutti
til Vesturheims síðar. Flestir sett-
lust að í svokölluðum íslendinga-
byggðum, þ.e.a.s. á svæðum þar sem Islend-
ingar voru fjölmennir fyrir. En fjölmargir
fóru ótroðnar slóðir og námu ókunn lönd.
Tímabilið 1890-1910 er um margt merki-
legt í sögu Norður-Ameríku sérstakleg þó
vegna þess að þá var „vestrið" unnið, bæði í
Bandaríkjunum og Kanada. í báðum þessum
löndun tóku Islendingar þátt í landnámi og
uppbyggingu lítt byggðra svæða í vestan-
verðri álfunni. Einn slíkur staður var við
Kyrrahaf í Bandaríkjunum.
Lega og stærð
Við landamæri Kanada, vestast í Washing-
tonfylki er tangi sem heitir Point Roberts.
Hann er í Whatcom County og er landfastur
við Kanada en aðskilinn frá öllu landi Banda-
ríkjamegin. Point Roberts er ávalur hryggur,
hæstur austast en hallar lítið eitt alla leið
vestur að sjó. Tanginn er ekki stór, tæplega
fimm kílómetrar að lengd og rúmir þrír að
breidd. Láglendi er mest suðvestan til þar
sem lægst er landið rétt yfir sjávarmáli.
Austan megin rís tanginn nokkuð yfir sjó og
er þar fremur sæbratt. Þar þótti illt yfir-
ferðar á landnámstímum en engir voru þá
vegir. Þess vegna völdu landnemar sér leið
eftir fjörunni ef þeir áttu erindi um tangann.
Skógur var þéttastur á þessu svæði á land-
námstímum og með öllu ófær þar til um hann
var lagður vegur.
Af eystri hlið tangans er útsýni sérstak-
lega tilkomumikið til landsins. Þaðan sér yfir
eyjar og sund en skipaleiðin liggur þar um
og sjást skipaferðir ágætlega frá tanganum.
Á björtum degi sést suðuroddi Vaneouver-
eyju ágætlega en til austurs og sauðausturs
á meginlandinu blasa við stórbrotin Catsc-
hill-fjöll og rís Mt. Baker hæst. í norðri
gnæfa Vancouver-fjöll, há og hrikaleg en í
suðri, á sundunum, liggja svo eyjar, flestar
smáar.
En íslendingar voru ekki fyrstir til að
kynnast kostum tangans.
Frumbyggjar
Elstu minjar um veru manna á Point
Roberts eru nokkur þúsund ára gamlar.
Fomleifafræðingar frá háskólum í British
Columbia og Washington-fylki unnu að um-
fangsmiklum rannsóknum um miðja öldina.
Þeir fundu skeljalög, nokkuð þykk en innan
um skeljarnar voru fiskbein, önglar, skutlar
og hnífar. Þeir komust að þeirri niðurstöðu
að þetta voru minjar um indíána af svokall-
aðri Salishan-ætt. Þeir voru fyrst og fremst
fiskimenn sem höfðust við á Kyrrahafs-
ströndinni norðanverðri.
Kynbræður þeirra frá því svæði sem nú er
British Columbia og eins frá fylkum Banda-
ríkjanna sunnar við ströndina fylgdu seinna í
kjölfarið og veiddu fisk og tíndu skeljar.
Nokkuð ljóst þykir að þangað komu þeir
þegar fiskur gekk inn fjörðinn, sérstaklega
þegar lax fyllti hvert sund og hverja vík.
Evrópskir sæfarar, bæði spænskir og
enskir fundu tangann á 18. öld. Einn þeirra,
Fransisco Elisa, sá hann af skipi sínu árið
1791 og hélt hann vera eyju. Því nefndi hann
hana Isla de Zepeda en ári seinna komust
Galiano og Valdez að hinu sanna og nefndu
tangann Punta Cepeda. Sama ár, 12. júní,
hlaut tanginn loksins núverandi nafn þegar
George Vancouver skírði hann í höfuðið á
vini sínum, flotaforingjanum Henry Roberts.
Vel er hugsanlegt að Vancouver hafi fyrstur
hvítra manna stigið þar á land en 22. júní,
1792, kom hann á tangann seint að kveldi
dags og gisti um nótt.
Un frekari ferðir evrópskra landkönnuða
er fátt vitað fyrr en 1824 þegar James nokk-
ur McMillan, enskur sægarpur, sigldi inn á
flóann og lýsti tanganum í dagbókum skips-
ins. Þremur árum seinna, sumarið 1827,
sigldi skútan Cadboro sömuleiðis að tangan-
um og gengu fáeinir skipverjar á land. Aðal-
erindi áhafnarinnar var hins vegar að kanna
Fraser-ána og stofnsetja þar verslunarstað
fyrir hið volduga breska félag, Hudson’s Bay
Company.
Ekki er vitað með vissu hvenær evrópskir
landnemar í Ameríku hófu fiskveiðar af tang-
anum en um miðja öldina ( 10. september,
1853) greinir The Columbian frá því að fáein-
ir menn stundi laxveiðar á Point Roberts.
Þess var getið að þeir stæðu stutt við, í
mesta lagi nokkrar vikur í senn. En þessar
frásagnir af veiðum á Point Roberts leiddu
til þess að menn tóku að gefa tanganum
gaum en um þessar mundir, um miðja 19.
öld, hófust deilur milli Bandaríkjanna og
Bresku Ameríku (Kanada) um landamæri
ríkjanna.
Deilt um tangann - ólöglegt landnóm
Bandaríkin og Bretland gerðu landamæra-
samning 15. júní, 1846. Hann var ekki sá eini
sem þessi ríki gerðu sem beinlínis varðaði
Point Roberts. Allt til ársins 1871 voru
samningar gerðir um veiðar við tangann,
búsetu og umferð. Þegar Breska Kólumbía
varð hluti Kanada það ár var loks endanleg-
ur samningur um landamæri undirritaður.
Með honum urðu að engu tilraunir Banda-
ríkjanna til að ná yfirráðum á allri strand-
lengjunni frá Mexíkó norður til Alaska, sem
þeir keyptu af Rússum árið 1867.
Á árunum 1846-1871 voru deilur tíðar um
Point Roberts og landamærin. Bandaríkja-
menn ásökuðu íbúa Bresku Kólumbíu fyrir
smygl á kjöti en norðanmenn gultu í sömu
mynt og klöguðu áfengissmygl að sunnan.
Tanginn þótti sérstaklega heppilegur smygl-
urum vegna þess að aðeins var að honum
komist sjóleiðina Bandaríkjamegin.
Yfirlýsing Bandaríkjanna 13. september,
1859 breytti litlu en þar sagði að engum væri
heimil búseta á tanganum eða að stunda þar
fiskveiðar. Öll umferð um hann var sömuleið-
is bönnuð en stjórn Bandaríkjanna taldi
hann hemaðarlega mikilvægan. Þar skyldi í
framtíðinni rísa bækistöð hersins. Aldrei
kom herinn og þessi yfirlýsing gleyindist eða
ekki var tekið mark á henni því ekki leið á
löngu þar til menn settust að á tanganum í
algjöru óleyfi.
Upp úr 1870 fjölgaði fólki ört á Kyrrahafs-
strönd og þótt Point Roberts væri ekki í al-
faraleið fjölgaði landnámsmönnum smátt og
smátt. Þeir reistu sér kofa og veiddu fisk
sem seldist vel í þorpunum í grenndinni á
meginlandinu. Sumir þeirra áttu vafasama
fortíð en tanginn þótti prýðilegur felustaður
fyrir skakamenn á flótta undan réttvísinni.
Þóttu árin 1878-1888 sérstaklega róstusöm
en þá var engin löggæsla. Norðan við landa-
mærín stóð íbúum Kanada stuggur af „lýðn-
um“ á Point Roberts og gekk svo langt að
málið var tekið fyrir af stjórninni í Ottawa.
Talsvert var fjallað um málið í dagblöðum
t.d. lagði The Ottawa Telegram til, 17. apríl,
1888 að tanginn yrði annaðhvort keyptur af
Bandaríkjunum eða hann fenginn í skiptum
fyrir annað land til þess að kanadísk lög
næðu yfir hann. Óöldinni þar yrði að linna.
En tanginn freistaði ekki aðeins saka-
manna heldur renndu eigendur fiskverk-
smiðja til hans hýru auga. Á síðasta áratug
19. aldar risu niðursuðuverksmiðjur á tang-
anum og atvinnulíf blómgaðist. Um þetta
leyti kynnast íslendingar á Kyrrahafsströnd
Point Roberts.
íslendingar við Kyrrahaf
Fyrsti íslendingurinn, sem vitað er með
vissu að sest hafi að vestur við Kyrrahaf var
Ólafur Jónsson. (seinna Oliver Johnson).
Hann kom frá íslandi 1882 og eftir að hafa
skoðað sig um í Manitoba og Norður-Dakóta
flutti hann ári síðar vestur að hafi. Hann
settist að í smáþorpi á Viktoríaeyju.
Um 1890 voru fáeinar íslenskar fjölskyldur
komnar til Bresku Kólumbíu en á næsta ára-
tug fjölgaði þeim talsvert. Atvinna var stopul
í fylkinu og þvældust heimilisfeður um fylkið
vítt og breitt í atvinnuleit. Sunnan landa-
mæranna, í Washingtonfylki, voru sömuleiðis
fáeinir Islandingar í Seattle, Blaine og Bell-
ingham.
Það var snemma árs, 1893, að Kristján
nokkur Benediktsson (seinna Benson) heyrði
fyrst á Point Roberts minnst. Franskur mað-
ur, Disotel að nafni, sem kvæntur var ís-
lenskri konu, Guðlaugu Jónsdóttur, hafði
ferðast um tangann og leist vel á landkosti.
Kristján tók manninn trúanlegan og reifaði
landkönnunarferð við landa sína í Belling-
ham. Þrír slógust í för með honum, þeir Jón
Ágúst Björnsson (seinna John Burns), Guð-
mundur Laxdal og Sigurður Haukdal (ýmist
þekktur sem Sam Samson, Sam Haukur eða
Haukdal). Allir fundu þeir land, sem þeim
líkaði en Kristján mun fyrstur íslendinga
hafa reist sér þar hús hinn 7. mars, 1893.
Þeir hófust handa við að hreinsa land og
undirbúa til ræktunar en það var mikið verk
því kjarr var þétt og skógur þó nokkur.
Næsta vetur, líklega í febrúar eða mars,
1894, átti Kristján erindi til Viktoría og var
Guðrún kona hans með í för. Dvöldu þau í
Kanada um hríð. Hann greindi löndum sím
um í eynni frá landnáminu á tanganum. I
endurminningum sínum, sem Árni Sigurðs-
son Mýrdal skráði 1953, segist hann hafa hitt
Kristján í fyrsta sinn þá um vorið (apríl
1894). Ræddu þeir landnámið á tanganum
drykklanga stund og lagði Kristján hart að
Árna að setjast þar að. Kvaðst Árni í fyrstu
hafa sýnt því lítinn áhuga. Hann hefði viljað
vinna við vélar og taldi litlar líkur á slíku
starfi í dreifbýlinu á Point Roberts. Kristján
gafst hins vegar ekki upp og minntist á fiski-
verksmiðjurnar, bæði á tanganum sjálfum
svo og í Bellingham.
Á næstu vikum og mánuðum ræddi fólkið í
Viktoría framtíðarhorfur, sem ekki þóttu
góðar. Þegar foreldrar Árna, Sigurður Sig-
urðsson Mýrdal og Valgerður Jónsdóttir,
tóku sig upp og fluttu á tangann 16. júní
1894, þá var Árni með. Hjónin tóku land og
reistu hús. En sökum heilsuleysis Valgerðar
sneru þau aftur til Viktoría en þar fékk hún
betri læknishjálp. Voru þau á næstu árum
eða allt til dauða Valgerðar 1912 ýmist í
Viktoría eða á Point Roberts. Árni varð hins
vegar um kyrrt og fékk fljótlega vinnu hjá
stærstu niðursuðuverksmiðjunni á tangan-
um. Alaska Packers Association.
Á næstu árum fjölgaði íslendingum á
Point Roberts og upp úr aldamótum (1904)
voru þeir 93 eða liðlega helmingur íbúa.
Helgi Þorsteinsson kom á tangann með íjöl-
skyldu sína 1894 og undi sér þar vel frá upp-
hafi. í greinargóðu bréfi til foreldra sinna 22.
desember, 1895 lýsti hann fyrsta árinu á
Point Roberts. Hann sagði veðráttuna hafa
verið sérstaklega þægilega, - vetur mildan
en sumar þurrt og hlýtt. Reyndar helst til of
hlýtt því hagi hafi skrælnað en jarðrækt hins
vegar gengið vel. Sagðist hann hafa náð sext-
íu pundum bauna, öðrum fimmtíu af lauk,
sæmilegu komi (maís), níu stórum sekkjum
af kartöflum og fjórum af sykurrófum. Þar
sem enginn var markaður fyrir þessar afurð-
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 6. AAAÍ 2000