Tíminn - 04.02.1967, Blaðsíða 9

\
LAUGARDAGUR 4. febrúar 1967
TÍH1INN
Fyrsta hrapallega slysið í
sögu geimvísindanna hefur nú
átt sér stað og einmitt á
þann hátt, er geimvísinda-
menn höfðu helzt óttazt. í Ap-
ollo-áætluninni var í fyrsta
skipti ákveðið að nota hreint
súrefni við lágan þrýsting í
stað blöndu súrefnis og helí
um, sem áður hefur tiðkazt.
Þetta var gert til þess að út-
búnaðurinn gæti verið smærri
í sniðum og léttari, en áður
hafði verið, en þetta bauð
hættunni heim.
Það er nokkuð langt síðan
vísindamönnum varð ljóst hví-
lík eldhætta getur stafað' af
hreinu súrefni. í Bandaríkjun-
Tæknimenn virða fyrir sér geimfarið eftir slysið.
um hafa tvívegis orðið stór-
brunar af þessum orsökum, en
geimvísindastofnánirnar þar
rannsökuðu á sínum tíma all-
ar aðstæður þar að lútandi. í
fyrra skiptið kom upp eldur
í eftirlíkingu af geimfari í
Pennsylvania, hinn brunmn
varð í kafarahylki skammt
fyrir utan Boston. í Bretlandi
hafa farið fram víðtækar rann-
sóknir á þessu sviði, og í des-
ember sl. skrifaði læknisfræði-
deild flugmálastofnunarinnar
brezku grein í Lancet, þar
sem bent var á eldhættu af
hreinu súrefni, ekki einungis
i geimförum eða köfunarklef-
um, heldur og í baríumklefura
á sjúkrahAsum.
Líkur benda til þess, að
neisti úr einhverjum rafmagns
útbúnaði geimfarsins hafi
hrokkið í plasteinangrunarefn-
ið, sem var stórum elifimara
en ella, þar sem um hreint
súrefni var að ræða. Ef til viil
hefur neistinn hrokkið úr sjón
varpsvél þeirri, sem komið
hafði verið fyrir í geimfarinu.
Einnig getur verið að neistinn
hafi orsakast af núningi klæða,
en þó er það fremur olikiegt.
Þá hefði komið á augabragði
upp mikill eldur og allt brunn
ið, sem brunnið gat, an rann-
sóknir, sem gerðar hafa veiið
á líkum sýna, að eldur, sem
orsakast af núningi klæða gýs
upp með feykilegum krafti og
innan tveggja sekúndna er lík
aminn alelda. Við slysið hjá
Boston létust kafararnir fimm
sekúndum eftir að eldurinn
kom upp.
5—20 sekúndum eftir að eld
urinn kom upp mun geimhylkið
hafa verið alelda orðið. Einn
vísindamannanna, sem koin þar
að, sagði, að þetta þefði veiið
hræðileg sjón. Stjórnklefi geim
farsins var fullur af bykkum
reykjarmekki og tók hálfa aðra
klukkustund að hreinsa nann,
eftir að vatni hafði verið dælt
og sprautað þar inn. Þessi
reykur hafði mjög tafið björg-
unaraðgerðirnar.
Lítil líkindi eru til þess, að
hægt hefði verið að bjarga
mönnunum, enda þótt aðstæð-
ur hefðu verið hagkvæmar. Vís
indamenn Farnborough hafa
sagt: „Ef eldur kemur upp í
klefa, fullum af súrefni, breið-
ist hann svo hratt út að lík-.
indi til björgunar eru næsta
lítil. Þegar eldurinn hefur læst
sig í föt eins geimfarans er
það svo til öruggt, að örlög
þeirra, sem með honum eru,
eru ráðin.“ Til þess að kom-
ast að hinum þrönga útgangi
Apollo-geimfarsins hefðu geim
fararnir þurft að klofast hver
yfir annan, og það lætur að
líkum, að það hefur verið úti
um þá alla jafnskjótt og kvikn
aði í einum þeirra.
Geimvísindastofnunin vissi
fvllilega, hversu hættulegt bað
gat verið að hafa ómengað súr
efni í geimhylkinu, og allar
'hugsanlegar varúðarráðstafnir
voru gerðar gegn þvf að eldur
kæmi upp. Til að mynda voru
plasteinangrunarhylki látin um
rafmagnsútbúnaðinn, og klæði
geimfaranna voru þannig gerð,
að lítil hætta var talin á, að
í þeim kviknaði við núning.
En það var líka vitað, að mynd
aðist eldneisti, væri ekki vinn-
andi vegur að hefta útbreiðslu
eldsins.
Vísindamenn i Farnborough
hafa komizt að raun um, að
hægt er að slökkva eld, sem
kemur upp í súrefnisklefum,
ef vatni er sprautað með mikl-
um þrýstingi um allan klef-
ann, en þetta verður að
gera, jafnskjótt og eldurinn
kemur upp. Sérstakur útbúnað
ur er nauðsynlegur til þessa,
en það gefur auga leið, að
slíkt er mjög óhentugt í geim-
förum.
Eftir þetta hörmulega slys,
hlýtur sú spurning að vakna,
hvort það sé ekki alltof hættu-
legt að hafa hreint súrefni I
geimförum. Ekki er úr vegi að
ætla, að Bandaríkjamenn verði
að endurskoða Apolloáætlun-
ina, en vitaskuld myndi það
seinka mjög mikið og gera það
að verkum, að Bandaríkja-
menn gætu ekki sent mannað
geimfar til tunglsins árið 1970,
eins og þeir hafa stefnt að.
Bandaríkjamenn hafa sann-
að eldhættu í geimförum, og
komizt að raun um, að hún
væri ekkert sérlega mikil, en
þessar tilraunir voru aðeins
miðaðar við ástandið eins og
það er utan gufuhvolfsins, en
þar er eldhættan minni vegna
þyngdarleysisins. Á hinn bóg-
inn munu Bandaríkjamenn
ekki hafa tekið með í reikn-
inginn, að það gæti verið eld-
hætta í geimförum á iörðu
niðri.
Geimfarar leggja sig ávaUt
í mikla hættu, og hver eín-
ustu smámistök geta verið
mjög afdrifarik. Ef sprenging
yrði á skotpallinum, þegar
geimfarinu væri skotið á loft,
myndi það splundrast i smá-
agnir. Smávægileg bilun gæti
haft það í för með sér, að
geimfarið hringsólaði umhverf
is jörðu um aldir alda, og ekki
mætti mikið út af bera. svo
að það lenti ekki á gló-
andi loftsteini á leið sinni til
jarðar.
En það er kaldhæðni örlag-
anna, að fyrsta stórslysið í
sögu geimvísindanna skuli hafa
átt sér stað þar sem þess var
sízt að vænta, — á jörðunni
sjálfri, og geimfararnir þrír
hafa ef til vill þurft að gjalda
þess, hversu lítið var hugsað
um þær hættur, sem þar gátu
Iegið í leyni, því að allur ör-
yggisútbúnaðurinn var óvirkur
neyðarútgangurinn og neyðar-
stjórnartækin, og síðasta atrið-
ið í undirbúningi geimferðar-;
innar var einmitt að þjálfa
geimfarana í að nota neyðar
útganginn. En slíkt var óger-
legt eins og sakir stóðu, og
vísindamennirnir á Kennedy-
höfða sögðu, að það eina sem
geimfarárnir hefðu getað gert,
hefði verið að klifra niður út-
ganginn, en það var hægara
sagt en gert. Apollo-geimíör-
unum er lokað með tveimur
lúgum, fyrir innri lúgunni eru
6 rær og það tekur talsverðan
tíma að losa þær, ytri lúguna
þarf að opna með handfangi.
Þótt allar aðstæður hefðu ver
ið fyrir hendi, hefði a.m.k. tek-
ið þann fyrsta hálfa aðra min-
útu að komast út.
Lítil líkindi eru til þess, að
Apollo-áætluninni verði gjör-
breytt eða seinkað, enda þótt
'þetta hörmulega slys hafi átt
sér stað. í síðustu viku sagði
Jo'hnson forseti í ávarpi, að
.Bandaríkjamenn myndu ekki
láta staðar numið við geim-
íerðir, er Apollo-áætluninni
sleppti heldur væri ætlunin að
hefja rannsóknarferðir til
tunglsins, og senda mönnuð
geimför í árlangar ferðir. Eft-
ir slysið á Kennedyhöfða lét
Humphrey varaforseti svo um
mælt, að þrátt fyrir þetta
hörmulega óhapp, myndu geim
ferðir Bandaríkjamanna halda
áfram af fullum krafti og
minningin um geimfarana þrjá
ætti að vera öðrum hvatning
í þeim efnum.
Ed White.
Ed White var 36 ára að aldri,
og var talinn geðprúðastar
þeirra þriggja. Hann var greind
ur vel, en þótti talsverður
prakkari, og þess er skemmst
að minnast er hann neitaði að
fara inn í geimhylkið eftir að
hafa gengið um í himingeimn-
um árið 1965. Er honura var
afdráttarlaust skipað að hafa
sig inn 1 geimfarið aftur, 8
Framhald á bls. 13
/
9
Jóhann
Kristjánsson
h úsasraí ðameistari
Það virðist að seilast um hurð
til loku, að rita þessi kveðjuorð,
er svo er liðið frá andláti Jó-
hanns, vinar míns. Enda betur um V
hann ritað áður og annars staðar.
En mér fannst þar áskorta, að
enginn skyldi minnast hans í þvi
blaðinu, sem útþreiddast er á
æskustöðvum hans, í dalnum
kæra. Þar til kemur, að mér eru
ekki ritstörf lagin, en hér á ég
skuld að gjalda.
Jóhann heitinn var fæddur á
Þverbrekku í Öxnadal, 4. febr.
1904. Foreldrar hans voru Krist-
ján Kristjánsson og kona hans,
Helga Bjarnadóttir. Átti Jóhann
ekki iangsóttan hagleik sinn, —
móðir h«ns var svo hög í hönd-
um að af bar, fram á elliár, enda
víkingur til vinnu og afburða
kjarkmikil. Faðir hans var prýði-
lega greindur drenglyndis maður
og hjartahlýr, en lengst af heilsu
lítill. Má því segja að Jóhann
sækti hið bezta í báðar ættir. Jó-
hann ólst upp í Öxnadal og átti
þar trausta vini til æviloka. Enda
var hann alltaf tengdur traustum
böndum við dalinn sinn, þótt hann
byggi lengi í öðrum landsfjórð-
ungi. Hann nam trésmíði á Akur
eyri og stundaði hana fyrst nyrðra.
En 1931 flutti hann til Reykja-
víkur og starfaði þar til æviloka,
mest að húsasmíði og var í miklu
áliti í starfi sínu.
Jóhann var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans, Hannesína Pétursdótt-
ir, andaðist 1938. Þau áttu tvö
böm, Helgu, gifta Þorsteini Stein-
grímssyni lögregluþjóni. og Hauk,
kvæntan Sólveigu Kjartansdóttur,
og fetar hann í fótspor föður síns
við húsasmfðarnar. Seinni kona
Jóhanns er Kristrún Guðmunds-
dóttir, ættuð úr Reykjavík. Lifir
hún mann sinn og áttu þau eina
dóttur Erlu, sem er 16 ára gömul.
Einnig lifir móðir hans, háöldruð.
Heiimili þeirra var lengst á Auðar
stræti 17.
Engum er þekkti Jóhann í æsku
hefur getað dulizt, að f honum
bjó rfkt efni, bæði til manndóms
og drenglundar. Þau pund ávaxt-
aði Jóhann vel. Úr fátækt brauzt
hann með dugnaði sínum fram til '
góðra efna og vann hvers maims
álit með trúmennsku sinni og sam
vizkusemi f starfi, orði og verki.
Eln hann gleymdi ekki hinum
bágstadda, þótt efni hans yxu.
Örlæti og greiðasemi var hans
EYamhald á bls. i3.