Alþýðublaðið - 25.09.1985, Síða 1

Jón Baldvin um fjárlagagerðina:
r
Urelt vinnubrögð
í engu samrœmi við yfirlýsta aðhaldsstefnu
Bréffrá Þórði frœnda:______________
Utvarpsmenn ákærðir
— Aðför að frjálsri verkalýðshreyfingu, segja starfsmennirnir
sem telja sig hafa beitt löglegum aðgerðum gegn lögleysu
„Stjórnarliðar eru nú að hæla sér
af því að hafa náð samkomulagi um
að loka fjárlögum 1986 á þeim for-
sendum að ekki verði aflað nýrra
erlendra lána fyrir vöxtum, þ.e. að
þeir ætli að afla nýrra lána fyrir af-
Stefán
Júlíusson
70 ára
Sjötugsafmœli á í dag Stefán
Júlíusson rithöfundur. Stefán hef-
ur gegnt fjölmörgum trúnaðar-
störfum fyrír Alþýðuflokkinn og
þá sérstaklega í Hafnarfirði, þar
sem hann hefur búið mest alla æ\i.
Hann var varaþingmaður flokksins
um skeið og blaðamaður við Al-
þýðublaðið 1957—1958. Sjá nánar
afmœlisgreinar bls. 3.
borgunum en greiða sjálfir vextina.
Þeir láta sem svo að þetta sér meiri-
háttar árangur. Þeir láta eins og rík-
isstjórnin hafi verið að setjast að
völdum í gær. Hún tók hins vegar
við völdum fyrir rúmlega tveimur
árum. Kjarni málsins er sá að sam-
kvæmt eigin stefnuyfirlýsingu átti
hún að snúa sér að stöðvun erlendr-
ar skuldasöfnunar strax fyrir
tveimur árum um leið og hún tók
gamla vísitölukerfi launa úr sam-
bandi,“ sagði Jón Baldvin Hanni-
balsson formaður Alþýðuflokksins
í gær í samtali við Alþýðublaðið um
fjárlagagerð ríkisstjórnarinnar.
Jón benti á að forsendan fyrir ár-
angri af þeim ráðstöfunum hefði
verið að þá þegar yrði innstreymi er-
lendra lána stöðvað og ríkisútgjöld-
in skorin niður til að mæta skatta-
lækkunum, sem þá var eina leiðin
til að létta á kjarahruni launafólks.
„Nú tveimur árum síðar er þetta
of seint. Meginforsenduna fyrir
verðbólgu, þenslu, launaskriði og
misræmi í kjörum starfsstétta og
hópa má rekja beint til sívaxandi er-
Iendrar lántöku ríkisstjórnarinnar,
hins linnulausa fjárlagahalla og sí-
vaxandi seðlaprentunar í Seðla-
bankanum. Áhrifin eru keðjuverk-
andi: Verulegur verðbólguþrýsting-
ur og þrýstingur á gengið. Verð-
bólgan er að festast í 35—40% fari
á meðan verðbólgan í viðskipta-
löndunum er um 4% og það gefur
auga leið að það þola útflutnings-
greinarnar ekki til lengdar. Þetta
þýðir sívaxandi viðskiptahalla og er
skýring á því hvers vegna ríkis-
stjórnin stóð ekki við forsendur
kjarasamninga fyrir sitt leyti og er
ástæðan fyrir launaskriði í hinum
Framh. á bls. 2
í gær voru fimm starfsmenn Rík-
isútvarpsins kvaddir fyrir Sakadóm
Reykjavíkur og þeim birt opinber
ákæra saksóknara ríkisins, fyrir aö
leggja niður störf sín 1. október á
síðasta ári, eftir að Ijóst var að ríkið
hugðist ekki standa skil á umsömd-
um launum þeirra og annarra
starfsmanna Útvarpsins.
Fimm starfsmenn til viðbótar
verða ákærðir næstu daga. Starfs-
mennirnir segjast munu leggja
áherslu á það við réttarhöldin að
hér sé um pólitískt mál að ræða og
aðför að frjálsri verkalýðshreyf-
ingu. Skoðun starfsmannanna er
sú, að þeir hafi gripið til fullkom-
lega löglegra aðgerða til að mót-
mæia lögleysu fjármálaráðuneytis-
ins.
Þeir starfsmenn Ríkisútvarpsins
sem ákærðir verða, eru stjórnar-
menn starfsmannafélaganna
tveggja. Þeir starfsmenn hljóð-
varpsins sem hljóta ákæru eru:
Halldóra Árndís Ingvadóttir, Ævar
Kjartansson, Ragnheiður Þórðar-
dóttir, Margrét Guðmundsdóttir og
Stefán Karl Linnet. Fimm stjórnar-
mönnum í Starfsmannafélagi Sjón-
varpsins verður einnig birt ákæra á
næstu dögum. Það eru Ögmundur
Jónasson, Hannes Jóhannsson,
Ragnheiður Valdemarsdóttir,
Gunnar Halldór Baldursson og
Guðrún Pálsdóttir.
I ákærunni segir m.a. orðrétt:
„Öllum ákærðu er gefið að sök
að hafa haft forgöngu í nafni starfs-
mannafélaga Ríkisútvarpsins um
að starfsmenn Ríkisútvarpsins
stöðvuðu með ólögmætum hætti
útsendingar hljóðvarps frá kl. 13:00
mánudaginn 1. október 1984 og
hæfu ekki útsendingar sjónvarps-
ins samkvæmt dagskrá þá um
kvöldið og síðan valdið verulegri
truflun á öllum útvarpsrekstri með
því að koma í veg fyrir nær allar út-
sendingar hljóðvarps og ailar út-
sendingar sjónvarps fram til mið-
nættis miðvikudagsins 3. október
1984, að verkfall opinberra starfs-
manna innan Bandalags starfs-
manna ríkis og bæja hófst.
Framanlýst atferli ákærðu telst
varða við 176. gr., sbr. 138. gr. al-
mennra hegningarlaga nr. 19, 1940.
Þess er krafist, að ákærðu verði
dæmd til refsingar og til greiðslu
alls sakarkostnaðar."
Hin opinbera ákæra, sem nú hef-
ur verið gefin út af hálfu saksókn-
ara, Þórðar Björnssonar, er til
komin vegna kæru sem honum
barst frá aðstandendum Frjálsrar
fjölmiðlunar annars vegar og hins
vegar frá Félagi frjálshyggju-
manna. Það voru einmitt þessir að-
ilar sem stóðu að rekstri tveggja
ólöglegra útvarpsstöðva meðan
stóð á verkfalli opinberra starfs-
manna á síðastliðnu hausti.
Eins og flestum mun í fersku
minni hafði verkfall verið boðað
m.a. á rikisfjölmiðlunum frá og
með 4. október og ákvað fjármála-
ráðherra að bregðast við verkfalls-
boðuninni með því að greiða ein-
ungis út laun fyrir fyrstu þrjá dag-
ana í mánuðinum.
Þegar þessi þriggja daga laun
höfðu verið greidd út hinn 1. októ-
ber, héldu starfsmannafélög beggja
stofnananna fundi, þar sem ein-
róma var tekin sú ákvörðun að
leggja þegar niður vinnu. Starfs-
mannafélögin skrifuðu útvarps-
stjóra bréf þar að lútandi og rituðu
stjórnarmenn félaganna nöfn sín
undir bréfin, en hin opinbera
ákæra, sem nú hefur verið gefin út
á hendur þessu fólki, er einmitt
byggð á þessum undirskriftum.
Verði starfsmennirnir fundnir
sekir, geta þeir átt yfir höfði sér allt
að þriggja ára fangelsisvist, en talið
er líklegt að dómur verði kveðinn
upp i málinu einhvern tíma í nóvem-
ber.
Neyðarástand
meðal aldraðra:___
3000 á
biðlista
hjúkrunar- og dvalar-
heimila á
höfuðborgarsvœðinu
„Á Reykjavikursvæðinu eru
nærri 3000 manns á biölista eftir
rými á hjúkrunar- og dvalarheimil-
um. Aðstæður sumra sem ekki hafa
fengið úrlausn vegna skorts á
hjúkrunaraðstöðu er svo slæm að
því verður varla með orðum lýst“.
Þetta er niðurstaða Magnúsar L.
Sveinssonar, formanns Verzlunar-
mannafélags Reykjavíkur, í rit-
stjórnargrein sem hann ritar í ný-
útkomnu VR-blaði. Segir Magnús
að ekki fari mikið fyrir umræðu um
afkomu og aðstæður aldraðs fólks,
fólks sem lokið hefur sínu dags-
verki. Með hækkandi aldri þurfi
fólk á frekari umönnun og þjón-
ustu að halda og þá séu það hjúkr-
unarheimilin sem verði að taka við.
„Að þessum þætti hefur ekki verið
hugað sem skyldii' Fagnar Magnús
frumkvæði sjómannasamtakanna
og aðiia þeirra er standa að hjúkr-
unarheimilinu Skjól, en bendir á að
framtak þessara aðila leysi aðeins
brot af þeim vanda sem blasi við og
brýnna sé að leysa en flest annað.
Frelsi blaðamannastéttarinnar
Forsætisráðherra Frakklands,
Laurent Fabius, hefur nú að lok-
um neyðst til að viðurkenna, að
það var franska leyniþjónustan
sem stóð á bak við sprenginguna
sem sökkti skipi Grænfriðunga,
Rainbow Warrior, í höfninni í
Auckland á Nýja-Sjálandi í sum-
ar.
Grunsemdir vöknuðu raunar
snemma um að Frakkar stæðu á
bak við tilræðið, sem auk þess að
granda skipinu varð einum manni
að bana. En það var einkum fyrir
atbeina og harðfylgi franskra
blaða, og þá kannski fyrst og
frernst Le Monde, sem þáttur
frönsku leyniþjónustunnar kom í
ljós.
Víða í heiminum er litið á það
sem eitt meginhlutverk blaða, og
reyndar einnig annarra fjölmiðla,
að veita stjórnvöldum aðhald.
Uppljóstranir franskra blaða í
þessu máli eru gott dæmi um
þetta hlutverk blaðanna.
Allra frægasta dæmi síðari ára
af þessum toga er þó Watergate-
hneykslið í Bandaríkjunum, sem
á sínum tíma leiddi til afsagnar
Nixons forseta. Þá tókst blaða-
mönnum að rekja yfirhylmingar-
tilraunir í málinu alla leið til for-
setans sjálfs.
Frumskilyrði þess að fjölmiðl-
ar geti sinnt þessu hlutverki sínu
er þó að þeir hafi óbundnar hend-
ur af hálfu stjórnvalda eða stjórn-
málaafla.
Öfugt við það sem gerist í flest-
um öðrum vestrænum löndum,
hafa blöð á íslandi lengst af verið
bundin í báða skó í þessum efnum
og hlutverk þeirra var lengi fyrst
og fremst að vera málpípa flokk-
anna, eigenda sinna, túlka sjónar-
mið þeirra og flytja flokkspóli-
tískan áróður.
Það er fyrst á allra síðustu ár-
um sem þessi viðhorf hafa farið
að breytast að einhverju marki og
nú orðið fjölgar þeim íslensku
blaðamönnum ár frá ári sem vilja
líta á sig sem fréttamenn, fremur
en pólitíska áróðursskríbenta.
Nú er ekki lengur í tísku á ís-
landi að flokkarnir standi sjálfir
að blaðaútgáfu, heldur hafa í
flestum tilvikum verið stofnuð
hlutafélög um útgáfuna og í haus
íslensku dagblaðanna er ýmist
ekkert tilgreint um ritstjórnar-
stefnu eða þá að hún er skilgreind
með orðum sem talin eru liggja
nálægt almennri stefnu þess
flokks sem að baki útgáfunnar
stendur. I opinberum skilningi
eiga íslenskir stjórnmálaflokkar
sér þannig ekki lengur málgögn.
Og það verður reyndar að við-
urkennast, að þessi breyting er
ekki einungis í orði kveðnu, held-
ur gætir hins breytta ástands einn-
ig nokkuð í skrifum blaðanna.
Þannig er nú mun fátíðara en áð-
ur var að skrif á fréttasíðum séu
beinlínis villandi frásagnir af at-
burðum, þar sem einungis er talað
við annan málsaðila og málstaður
hans tíundaður á kostnað annars.
Hin pólitísku vígaferli eru
þannig að stórum hluta horfin af
fréttasíðum, en hefur í staðinn
verið valinn staður í ýmsum grein-
um sem oftast eru skrifaðar undir
nafni, kallaðar ritstjórnargreinar
eða auðkenndar þannig á annan
hátt að lesendur eiga tiltölulega
auðvelt með að gera sér grein fyrir
að þarna er verið að setja fram
skoðanir en ekki að segja fréttir af
atburðum.
Ekki ber þó að skilja þetta sem
svo að pólitískur boðskapur sé
með öilu horfinn af fréttasíðum
dagblaðanna. Því fer víðs fjarri.
En í stað hinna beinu lýsingarorða
sem áður einkenndu fréttatexta
blaðanna og höfð voru til að lýsa
ágæti eigin flokksmanna og níða
niður andstæðinga, eru komnar
aðrar aðferðir, sem reyndar eru
ekki heldur samboðnar fjölmiðl-
um sem af einhverri alvöru
vildu standa undir nafngiftinni
„hlutlausir fréttamiðlar". Hér er
fyrst og fremst átt við fréttaval og
röðun frétta á fréttasíður.
Einkum er þetta áberandi hjá
þeim blöðum sem pólitískt standa
yst til hægri og vinstri, Morgun-
blaðinu og Þjóðviljanum.
Hverjum þeim sem reglulega les
þessi blöð má vera ljóst að það er
engin tilviljun sem ræður því að á
forsíðu Morgunblaðsins veljast
helst daglega fréttir af mannrétt-
indabrotum í Sovétríkjunum eða
öðrum ríkjum Austur-Evrópu, en
Þjóðviljinn leggur hins vegar
áherslu á fréttir af því sem aflaga
fer á vinnustöðum og málefnum
verkalýðshreyfingarinnar.
Sem langstærsta dagblaðið
birtir Morgunblaðið líka yfirleitt
fréttir af flestu því sem gerist í
þjóðlífinu og neitar tiltölulega
sjaldan að birta greinar sem ein-
stakiingar vilja koma á framfæri,
þótt þeir séu ekki sömu skoðunar
og ritstjórar blaðsiris.
Fréttir sem ekki eru málstað
blaðsins til framdráttar, eru hins
vegar birtar undir litið áberandi
fyrirsögnum einhvers staðar inn-
arlega í blaðinu og greinar höf-
unda, sem ekki eiga upp á pall-
borðið, eru einnig gerðar eins litið
áberandi og kostur er, auk þess
sem iðulega dregst að birta þær
þar til þær eru orðnar úreltar.
Það er líka mjög áberandi að ís-
lensk dagblöð birta ekki fréttir
sem á einhvern hátt eru neikvæð-
ar fyrir þann stjórnmálaflokk
sem stendur á bak við útgáfu
blaðsins, eða einstaka stjórn-
málamenn innan hans. Það er
öðrum blöðum látið eftir.
I þessu sambandi má minnast
atviks sem gerðist í Svíþjóð fyrir
réttum tveimur árum, þegar Öve
Rainer, dómsmálaráðherra í
stjórn Olofs Palme, neyddist til að
segja af sér embætti eftir blaða-
skrif um vafasöm bankaviðskipti
hans. Aftonbladet, sem gefið er út
í Stokkhólmi, komst á snoðir um
að Rainer hafði hagnýtt sér að-
stöðu sína sem stjórnarmaður í
PK-bankanum til að taka sjálfur
lán sem nam 15 milljónum
sænskra króna.
Það sem er athyglisvert við
þetta mál út frá sjónarhóli ís-
Ienskrar blaðamennsku er fyrst
og fremst að Aftonbladet er gefið
út af sænska Alþýðusambandinu
og styður flokk jafnaðarmanna í
pólitískum skrifum.
Á ritstjórn Aftonblaðsins kom
þó aldrei annað til greina en að
birta fréttina um þetta misferli
ráðherrans. Stuðningur blaðsins
við stefnu jafnaðarmanna var
einungis almennur stuðningur, en
náði ekki svo langt að tekið væri
minnsta tillit til pólitískra áhrifa
fréttaskrifa í blaðinu.
Þróunin í átt til frjálsrar blaða-
mennsku af þessu tagi er vissulega
hafin á íslandi en þó virðist enn
langt í það að skrif fréttamanna
verði óháð pólitiskum hagsmun-
um stjórnmálaflokkanna. Og það
er ekki vansalaust fyrir stétt ís-
lenskra blaðamanna.