Alþýðublaðið - 30.04.1986, Blaðsíða 4

alþýðu-
blaðið
Miðvikudagur 30. apríl 1986
Alþýöublaðið, Ármúla 38, 108 Reykjavík
Sími: (91) 681866, 81976
Útgefandi: Blaö hf.
Ritstjóri: Árni Gunnarsson (ábm.)
Blaðamenn: Jón Daníelsson og Ása Björnsdóttir
Framkvæmdastjóri: Valdimar Jóhannesson
Skrifstofa: Halldóra Jónsdóttir og Eva Guðmundsdóttir
Setning og umbrot: Alprent hf., Ármúla 38
Prentun: Blaðaprent hf., Síðumúla 12
Askriftarsíminn
er 681866
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllllll.Illllllllllll
Sagnfræði, mýtur og
nútíma veruleiki
Margir sagnfræðingar standa
enn í þeirri trú að endursköpun sög-
unnar sé þeirra verk. Áður mótaðist
söguskoðun manna aðallega af
lestri skólabóka, sem voru byggðar
á túlkun sagnfræðinga. Nú á dög-
um eru það fjölmiðlar og þó eink-
um sjónvarpið sem móta söguskoð-
un manna.
Það er ekki eingöngu nútímasaga
sem er sögð í sjónvarpinu, oft í
beinum útsendingum, heldur hefur
sjónvarpið í vaxandi mæli tekið við
því hlutverki að varpa ljósi á sögu-
lega viðburði. Sjónvarpsupptökur
verða í framtíðinni einhverjar þýð-
ingarmestu heimildir sagnfræðing-
anna, en þeir sem stunda sagn-
fræðirannsóknir hafa samt sjaldn-
ast myndbönd til umráða og rann-
sóknir þeirra skila sér því ekki til
komandi kynslóða gegnum þann
miðil.
Kvikmyndir og þættir fyrir sjón-
varp snúast að langmestu leyti um
minnisstæða atburði úr lífi stjórn-
málamanna og annarra ráðamanna
og er þá talið mest um vert að ná
myndum á „rétta“ augnablikinu
eins og t. d. þegar árásin var gerð á
Ronald Reagan fyrir nokkrum ár-
um og myndavélin var til vitnis um
það sem gerðist frá sekúndu til
sekúndu.
Útvarpið átti á sínum tíma stóran
þátt í að skapa „goðsagnir" kring-
um einstakar persónur, með frá-
sögnum af helstu afrekum þeirra
krydduðum sögum úr einkalífinu.
Slík sköpun goðsagna veldur því að
það eitt sem þykir í frásögur fær-
andi er valið úr, en hið mannlega er
látið liggja milli hluta.
Konungar og mikil-
menni
Sagnfræði hefur lengst af snúist
um frásagnir af konungum og mik-
ilmennum, hetjum alls konar. Ein
og ein kona hefur fengið að fljóta
með í það safn. Áhuginn á lífi al-
þýðufólks er tiltölulega nýtilkom-
inn, en því efni er erfitt að gera skil
á viðunandi hátt í stuttum sjón-
varpsþáttum. Sagnfræðingar beina
athygli sinni að félags- og efnahags-
legri þróun á vissum tímaskeiðum,
en flestir líta svo á að einstakir,
áhrifamiklir menn hafi ráðið gangi
sögunnar og að sagan verði best
skilin með því að kynna sér æviferil
þeirra og störf fremur en líf allrar
alþýðu.
Sjónvarpið stuðlar á margan hátt'
,að því að viðhalda goðsagnamynd-
un og efla hana. Leikið er á strengi
þjóðernishyggju langt út fyrir öll
velsæmismörk þegar íþróttir eru
annars vegar, sem best sannast á
slagorðum danskra knattspyrnu-
manna sem segjast vera með „bestu
liðum í heimi“, þótt ekki hafi það
sannast á leikvellinum. Hver áhrif
þessi „ný-nationaIismi“ hefur í
sköpun almenningsálits gagnvart
þeim sem minna mega sín eða eru af
öðru þjóðerni geta sagnfræðingar
rannsakað eftir svo sem 100 ár. En
eins og er stuðlar hann að auknum
samkeppnisanda, á kostnað um-
burðarlyndis og samstöðu.
Pólitískt aðhald
Ef sögulegir atburðir eru
„dramatiseraðir" um of í sjón-
varpsþáttum verða viðbrögð sjón-
varpsneytenda oft hörð og það veit-
ir aðhald sem er gott svo langt sem
það nær. En það skapar einnig
hættuna á því að frumlegir eða um-
deildir þættir verði ekki teknir til
sýningar af ótta við að styggja ein-
hvern. í reynd er það pólitískt valið
útvarpsráð sem velur þann meðal-
veg sem farinn er og slíkt aðhald
getur auðveldlega snúist upp í að
verða skerðing á tjáningarfrelsi.
Goðsagnir eru fyrirferðarmiklar í
sjónvarpinu, einkum þó í auglýs-
ingum, en gagnrýnin umfjöllun af
skomum skammti, e. t. v. vegna
pólitísks aðhalds og málamiðlunar.
Starfsmenn útvarps og sjónvarps
þurfa að vinna við sömu skilyrði og
kennarar, sem fyrir nokkrum árum
þurftu að búa við ásakanir um
„innrætingu", einkum í sögu-
kennslu sem sumum þótti hneigjast
hættulega mikið á vinstri væng
stjórnmálanna.
I Danmörku tvinnaðist sú um-
ræða saman við ásakanir verkalýðs-
hreyfingarinnar (1975) um að sögu
hreyfingarinnar væri að engu getið
í skólabókum. Deila þessi leiddi
síðan til þess að vakað var yfir gerð
skólabóka og hin borgaralegu
stjórnvöld landsins ákváðu að
fylgja skyldi „danskri hefð“ í sögu-
lærdómi, eða með öðrum orðum:
gömlu goðsagnirnar skyldi innleiða
á ný, en fjarlægja þær bækur sem
höfðu að geyma gagnrýna umfjöll-
un eða vörpuðu fram áður óþekkt-
um spurningum. Gömlu góðu bæk-
urnar um konunga, hetjur og stríð
voru hafnar til vegs á nýjan leik.
Einkaleyfi á sagnfræði
Það eru ekki lengur sagnfræð-
ingar sem ráða ferðinni í túlkun og
skráningu sögunnar. Það eru frétta-
og fjölmiðlamenn og þó einkum
framleiðendur sem ráða mestu um
það hvaða mynd er dregin af liðn-
um atburðum í fjölmiðlum. Og þá
er hætt við að mest áhersla sé lögð
á áhrifamátt frásagnarinnar, en
minna fengist um sögulegt sann-
leiksgildi. Einnig er líklegt að reynt
sé að nýta til hins ýtrasta möguleika
þess miðils sem unnið er með, draga
fram og skerpa spennandi atvik,
fremur en að grafast fyrir um raun-
verulegar ástæður atburðanna og
sýna fleiri en eina hlið á málinu.
Sjónvarpið og einnig myndsegul-
böndin eru á góðri leið með að leysa
sagnfræðibækur af hólmi. Það er
freistandi fyrir framleiðendur að
prjóna áfram við gömlu goðsagn-
irnar sem þeir lærðu í skóla, og það
er næstum ógerlegt fyrir sagnfræð-
inga að leiðrétta slíkar falsanir eftir
á. Á myndböndum er heimur goð-
sagnanna voldugri en nokkurs stað-
ar annars staðar og dregin upp ýkt
mynd af hetjum og þorpurum. Slík
útmálun tengist oft kynþáttum eða
stjórnmálastefnum og stuðlar að
fordómum og fjandsamlegri af-
stöðu.
Myndir eru áhrifameiri en ritað
mál og myndir eru aðalheimildir
um sögu okkar tíma. Þar til fyrir 20
árum voru það aðallega myndir í
dagblöðum. Þegar fram líða stund-
ir verður sjónvarpsefni í auknum
mæli notað sem frumheimild, þótt
það sé engan veginn hlutlaust í eðli
sínu. Oft er það einungis lýsing eins
fréttamanns á tilteknu ástandi og
tilviljun sem ræður hvernig um-
fjöllun það fær.
Fjölmiðlafræði
Sagnfræðingar af gamla skólan-
um telja enn að ritað mál sé betri
heimild en myndir. Þess vegna er
texti lagður til grundvallar þegar
samtímaatburðir eru rannsakaðir,
en lítið fengist um myndir. Þeir gera
enga tilraun til að skýra og bera
saman myndir þótt öllum sé ljóst að
unga kynslóðin hefur vanist
„myndlestri" frá því í bernsku og
hefur mikið af hugmyndum sínum
og vitneskju þaðan.
Það er einungis rökrétt framhald
af þessari þróun að nota myndefni
til kennslu í skólum í ríkari mæli en
gert hefur verið til þessa. En það
þarf lika að leiðbeina börnum og
unglingum í þeim frumskógi alls
kyns mynda og auglýsinga sem þau
hrærast í. Sá heimur er ruglingsleg-
ur og villandi oft og tíðum og erfitt
að gera mun á skáldskap og veru-
leika. Margir villast, missa fótfest-
una og geta ekki notfært sér þann
fróðleik sem myndmálið býður upp
á. Það gefst heldur enginn tími til
yfirvegunar því að nýjar og nýjar
myndar birtast og gripa athyglina
án þess nokkuð hafi verið skilið til
fulls.
Myndmál þarf að taka til ræki-
legrar umfjöllunar í skólunum.
Sennilega væri best að það yrði sér
stök námsgrein og börnum og
unglingum kennt að nýta það til
fróðleiks og taka með hæfilegum
fyrirvara auglýsingaskrum og
pólitískan áróður, en áhrifamáttur
myndarinnar er þeim aðilum löngu
kunnur sem að slíku standa, þótt
uppalendur og skólayfirvöld virðist
ekki hafa áttað sig á því.
Molar
Greiddi vel fyrir
Þessi frásögn er úr Víkurfréttum í
Keflavík:
í miðri síðustu viku var karl-
manninum sem úrskurðaður var í
gæsluvarðhald í Keflavík fyrir
kynferðisafbrot, sleppt úr haldi
áður en gæsluvarðhald hans var
hálfnað. Lá þá fyrir fullnægjandi
játning að dómi lögreglunnar.
Maður þessi hefur aldrei leitað
eftir stúlkum, heldur spurðist það
út að hann greiddi vel fyrir veitta
þjónustu og komu stúlkurnar því
sjálfar í heimsókn og gældu við
hann og veittu honum fullnægju
með höndunum.
Líkur báðum
Oft höfum við hér í Molana
klippt frá þeim ágætu húmorist-
um sem ráða blaðinu Eystrahorni
og við höldum okkur enn við
sama heygarðshornið:
Það voru fleiri en ungmeyjarn-
ar sem hrifust af þeim félögum
Bubba og Megasi. Prestur nokkur
sem verið hafði á tónleikum
þarna á Höfn arkaði inn á rakara-
stofu daginn eftir og bað um
klippingu eins og Bubbi væri með.
Hann fékk hana, en ekki nóg með
það, eftir klippinguna kom í Ijós
að hann hafði eyru eins og
Megas . . .
•
Varasamur auka-
vinningur
Og enn úr Eystrahorni:
Mikil herferð gegn reykingum
gengur nú yfir. Hefur veggspjöld-
um verið dreift í skóla og nemend-
ur tekið þau með sér heim til að
foreldrarnir fái nasaþef af þeim
vinningum sem standa til boða í
reykingahappdrættinu. Meðal
aðalvinninga er öndunarvél, ferð í
kransæðaskurðaðgerð til London
o. fl. Þetta reykingahappdrætti
hefur haft mikil áhrif á kennara
Heppuskóla, eru þeir flestir hætt-
ir eða hafa stórlega minnkað reyk-
ingar sínar. Ástæðan er ekki
hversu aðalvinningarnir eru frá-
hrindandi heldur er einn auka-
vinningurinn sagður hafa orðið til
þess, en hann er getuleysi . . .
Skotpeningar fyrir
hunda?
Hundahald Skagamanna er víst
orðið töluvert vandamál, ef
marka má frásögn Skagablaðsins
nýlega:
Svo rammt er nú farið að kveða
að óþægindum af völdum Iausra
hunda, t. d. við Garðabraut og
Bárugötu, að heitið hefur verið
500 króna verðlaunum hverjum
þeim sem nær að fanga lausan
hund og kemur honum til hunda-
eftirlitsmanns, Valdimars Þor-
valdssonar.
Að sögn lögreglu hefur mikið
borið á kvörtunum frá íbúum
vegna ágangs hunda undanfarnar
vikur og eru margar kærur á leið-
inni. Þegar hundar eru gripnir
lausir eru eigendur þeirra beittir
sektum og þurfa að leysa þá út.
Við ítrekun brota eru sektir
hækkaðar og geta numið allt að
tvöföldu leyfisgjaldi fyrir hund-
ana.
í stuttu spjalli við Skagablaðið
sagðist Valdimar hafa hug á því að
efna til fundar með hundaeigend-
um um eitt og annað er varðaði
hundahald, t. d. innheimtu gjalda
o. fl.
•
Hraustmenni á
Skaganum
Eftirfarandi frásögn er líka úr
Skagablaðinu:
Menn grípa til ótrúlegustu
uppátækja þegar mikið stendur
til og um klukkan eitt aðfaranótt
föstudagsins var lögreglan kvödd
niður á bryggju eftir að sjónar-
vottar höfðu séð mann stinga sér
í sjóinn. Óttuðust þeir um mann-
inn og höfðu því samband við lög-
regluna.
Þegar verðir laganna komu nið-
ur á bryggju var sundkappinn
ekkert á þeim buxunum að stíga á
land á ný og bar því við að ekki
væsti um sig. Eftir nokkrar fortöl-
ur tókst þó að koma vitinu fyrir
hann og særa hann upp úr
Atlantshafinu enda hitastig sjávar
ekki sérlega heppilegt til baða á
þessum tima árs.
Eftir að kappinn var kominn á
land var hann drifinn upp á lög-
reglustöð, þar sem hann var settur
í heita sturtu og fékk kaffi að
drekka. Fötin voru síðan þurrkuð
og hélt maðurinn heim nokkru
síðar og virtist ekki hafa orðið
meint af volkinu.