Alþýðublaðið - 06.11.1987, Blaðsíða 5

Föstudagur 6. nóvember 1987
5
UMRÆÐA
Þorsteinn Siglaugsson
skrifar
EFNISHYG6JA - OFSTÆKl
Þaö hefur vart fariö fram-
hjá neinum hve miklum vin-
sældum ýmiss konar sér-
trúar- og vakningarhópar hafa
átt að fagna undanfarið. Ungt
fólk hefur ( vaxandi mæli leit-
að til slíkra söfnuða og af-
neitað þeirri hefðbundnu efn-
ishyggju sem almennt ríkir f
nútimaþjóðfélagi. Þessir hóp-
ar eiga það sammerkt að
hafa Biblíuna sér til fulltingis
þótt oft túlki þeir hana á mis-
munandi hátt. Samkvæmt
kenningum Kaþólsku kirkj-
unnar og hinna stærri kirkju-
deilda mótmælenda er Biblf-
an byggð upp á dæmisögum.
Þannig er sköpunarsagan
dæmisaga og túlkun hennar
á að breytast með nýjum
staðreyndum sem vlsindin
uppgötva. Þ.e.a.s., verksvið
vfsindanna er að rannsaka
efnisheiminn; því betur sem
hann er rannsakaður, því bet-
ur er hægt að túlka svör ritn-
ingarinnar um hinstu rök til-
verunnar, það sem vfsindaleg
þekking nær ekki yfir.
Eins og allir sjá boðar
þessi kenning ekki deilur
milli trúar og efnishyggju
enda var hún sett fram af ein-
um gáfaðasta heimsspekingi
sögunnar, Tómasi af Aquino.
Á tímum Tómasar var vfsinda-
hyggja í miklum uppgangi og
vildi hann með kenningu
sinni sætta kirkju og vfsindi.
Slfkar lausnir eiga hins
vegar ekki upp á pailborðið
hjá ofstækismönnum. Hvorki
þeim sem álíta bókstaflega
túlkun Biblíunnar hinn eina
sannleik, né hjá þeim sem
gera sér takmarkaða vfsinda-
lega þekkingu að n.k. trúar-
brögðum.
Mörgum sértrúarmönnum
er svo mikið niðri fyrir f bar-
áttu sinni gegn vísindahyggj-
unni að þeir afneita fjölmörg-
um staðreyndum og trúverð-
ugum kenningum en vilja
hins vegar byggja alla þekk-
ingu á Biblíunni einni. Það
sem ekki stendur f ritning-
unni er lygi. Heimsspekileg
undirstaða slfkra kenninga er
ákaflega veik og mótsagna-
kennd. Ef hægt er að fá rétt-
ari niðurstöður með þvl að
lesa Biblfuna og skilja hana
bókstaflegum skilningi, en
með rannsóknum á náttúr-
unni, er í reynd veriö að af-
neita rökréttri hugsun og
jafnvel f sumum tilfellum efn-
isheiminum sem slfkum.
Hefðbundinn kristindómur
gerir hins vegar ráð fyrir til-
veru efnisheimsins og mögu-
leikanum til að rannsaka
hann.
Róttæk raunhyggja (vfs-
indahyggja) byggir á álfka
veikum undirstöðum. Þeir
sem hana aðhyllast, afneita
öllum staðreyndum sem ekki
falla inn í kenninguna og úti-
loka allt það sem hvorki er
hægt að mæla né vega, en
það er æði margt.
Það segir sig sjálft að
þetta er þröng Iffsskoðun.
Hrein efnishyggja hæfir í
raun mjög fáum vegna þess
að hún gefur Iffi fólks hvorki
tilgang, né þá lífsfyllingu
sem flestir þarfnast. Þrátt fyr-
ir þetta byggist þjóöfélagið
alltaf meir og meir á efnis-
hyggju. Fólk leitar sér lífsfyll-
íngar f alls kyns hlutum og
takmarkið er að eignast sf-
fellt meira, hvort sem þörf er
fyrir það eða ekki. Menntun
miðast f auknum mæli við
það hvað hægt er að fá fyrir
hana, starfsþjálfun kemur f
stað almennrar menntunar
sem miðast fremur við að
þroska fólk og auka þvf vfð-
sýni en að búa menn undir
ákveöin störf á mismunandi
þröngum sviðum. í stjórn-
málaumræðu taka efnahags-
mál sffellt meira rúm og þarf-
ir þjóðfélagsins, — kerfisins,
— eru settar ofar einstakling-
unum sem mynda það. Fjöl-
miðlar eru uppfullir af frétt-
um og greinum um efnahags-
og fjármál, jafnvel sjálft Al-
þýðublaðið. Byggingarlistin
hefur heldur ekki farið var-
hluta af þessarri þróun, sbr.
háhýsahverfin í erlendum
stórborgum sem nú er óöast
verið að brjóta niður vegna
þess að enginn fæst til að
búa í þeim.
Einar öfgarnar leiða til ann-
arra. Margir finna að róttæk
efnishyggja á ekki við f
mannlegu samfélagi þó þeir
viti ekki hvers vegna. Fólk
finnur að f efnishyggjunni er
sterk tilhneiging til að hefta
einstaklinginn, sníða honum
of þröngan stakk. Margir leita
því á náðir kenninga sem
veita lífi þeirra takmark og
leiðir til að ná þvf, með öðr-
um orðum, lífsfyllingu. Ef
fólk þekkir ekki undirstöður
efnishyggjunnar, snýst þaö
oft algerlega öndvert gegn
henni. Þá verður það eina
sem máli skiptir persónuleg
andleg reynsla sem raunar
sprettur oftar en ekki af múg-
sefjun.
Fólk sem hefur orðið fyrir
slfkri reynslu, hvort sem kalla
á hana trúarlega eða hún er
einungis sálfræðilegt fyrir-
bæri, tekur hana oftar en
ekki sem sönnun fyrir ein-
hverri kreddu. Þetta fólk neyt-
ir þvf allra bragða til að troða
þessarri persónulegu reynslu
upp á aðra oft með miklu
harðfylgi. Það trúir því að
þeir sem ekki hafa öðlast
sömu reynslu og það sjálft,
séu fordæmdir. Að allir sem
ekki tilheyra sömu trúarhreyf-
ingu geti aldrei öðlast sálu-
hjálp.
Eitt höfuðatriðið í kenning-
um hinna æðri trúarbragða er
andlegur þroski einstaklings-
ins og menntun. Við sjáum
lifandi dæmi um þetta í
klaustrum, þeim stöðum þar
sem menn setjast að til að
iöka trú sfna. En einmitt þar
stendur allt menningarlíf og
listir f miklum blóma. Á mið-
öldum voru klaustrin nær
einu staðirnir i Evrópu þar
sem vfsinda- og heimsspeki-
rannsóknir voru stundaðar.
Hinir nýju sértrúarsöfnuðir
eru hins vegar ákaflega Iftið
gefnir fyfir menningu og list-
ir. Fjölmargir ofsatrúarmenn
telja sfkt komið frá þeim
vonda, það eina sem gildir sé
trúarleg „frelsun" og ströng
bókstafstrú. Margir hinna
„frelsuðu" staðna því and-
lega, hætta að þroskast og
verða þröngsýnir og hroka
fullir. Eitt helsta markmið
vestrænnar menningar er
sem mestur þroski einstak-
linganna en andstæða hans
er andleg stöðnun. Það er
mjög varasamt að llta á kenn-
ingar ofstækismanna sem
einhverja lausn á lífsgátunni,
þá er skárra að halda sig við
gömlu efnishyggjuna þótt
mörgum finnist hún nokkuð
þröng, þar er þó alltaf að
finna spurningar sem eftir er
að svara.
„Þetta fólk neytir
því allra bragða til
að troða persónu-
legri andlegri reynslu
sinni upp á aðra, oft
með mikilli harð-
fylgi. Það trúir því,
að þeir sem ekki
hafa öðlast sömu
reynslu og það
sjálft, séu for-
dœmdir, “ segir
Þorsteinn Siglaugs-
son m.a. um sér-
trúar- og vakningar-
hópa í umræðugrein
sinni um efnishyggju
og ofstœki.