Tíminn - 29.02.1968, Qupperneq 7

FIMMTUDAGUR 29. febrúar 1968.
.—■■■■■—■■■■ — ■■■■

ur sínis í 'nýútkKxminni bók).
Þessar þrjlár miissagnir sjkiiipta
að sjálifsögBu ekki miklu máli,
en sýna þó, hve viSsjiárvert er
að treyista á minnið, þegar uim
löngu iiðna atburði er að ræða.
Bkki er samt laust við, að
síðastnefnd missögnin sé meið
andi fiyrir félagsliega og lýðræð
i'slega meniningu Þingeyinga.
Mjög hefði verið auðvelt fyr
ir þiig að fá upplýsingar hjá
K.Þ. um ölil þau atriði, sem ég
hér að framan hefi bent á, að
eru röng í bók þinni. Iíörm
um við, sem stöndum fyrir m,ál
efnium féiagsins, að þú skyldir
ekki vera svo vandvirkur."
ITvað fáum við svo út úr
þesisu?
í fyrsta lagi: Missögn um
einn af þeim mönnum, sem skip
aðir voru í nefnd þá e-r um
ræðir:
í öðru lagi missögn um það
hvaða ár ég flutti erindi mitt
á aðalfnndi K.Þ.
í þriðja lagi: Ranghermi um
það að á'liitsgerð nefndarinnar
hafi verið „lögð á afvikinn
stað“, heldur hafi hún verið
takin fyrir á næsta aðalfundi
og um hana gerð formleg á-
1-yktun. Ekki greinir þú frá
því, hvers efnis sú ályktun var.
í fjórða lagi: Að félagsmenn
í K.Þ. haifi orðið að láta af
hiendi stotfinsjéði sína „bóta-
laust“ til skuldalúknin'gar fé-
lagsins. Þetta orð er ofuryrði,
auk þess rangt oig meiðandi fyr
ir félag yikkar, með því að
fram gengur af bréfi þínu, „ð
noikkrum árum síðar, eða 1940
er hagur félagsins var teikinn
að batna, ákvað það, að endur
greiða að miestum hluta stofn-
sjióðseignina þeim mönnum,
sem höfðu orðið „samkvæmt
samáibyugðinni. að láta af
hendi fé sitt umfram greiðslu
ei'gin sfcuiMa, til skuldal'ú'kning
ar au'narra félagsmanna.
Fyrstu brjú atriðin sem hér
eru tali'n, eru ekki mjög mikil
væg, enda þótt fe'nn muni
standa í góðu gildi orð Ara
fróða: „Að bctra er að hafa
það, er sannarra reynist“ Um
fjórða atriðið, orðið „bóta-
laust" gegnir öðru máli og er
það þess eðlis að hvorki stjórn
K.Þ. né ég sjálfur, þegar mér
nú cr hið sanna kunnugt, vilj
um una því, áð það standi ó-
leiðrétt.
) Og þó ég sé g’amall orðlnn,
er ég ekki upp úr því vaxinn
að harma og leiðrétta eftir því
sem verða má, það sem mér
hefir orðið á öðrum til meins.
Fyrir því óska ég hér með að
taka aftur þetta ofuryrði og
bciðast afsökunar.
Bn nú kann svo að reynast,
að ég sjálfur nali einhverjár
málsbætur, ef nánar og af góð
vild er athugað.
Þegar óg á hau'Stnóttiim 1965
hófst handa um að rita ævi-
minninigiar mínar, þá kominn
langt á 81. ár ævi minnar, á-
kvað ég, að koma þeim fyrir
í tveim bindum bóka. Mér var
ljóst að ég tagði út' í tvísýnt
kapphlaup við elilina og hugs
anlégan alidurtila, hvenær sem
svo kynni til að takast. Nokkr
um mánuðum áður en tvö ár
voru liðin lauk ég verkinu. Af
þessu mun þér skiljast: I
fyrsta lagi, að óg freistaðist um
ofi til að hafa hraðan á og
treysta um otf á minnið Ég
hofá siðan orðið þess var að
mig hief.ir víðar en í sam-
bandi við þetta mál misminnt
uim ártöl, o*g er það vitaskuld
galili enda þótt meira skipti,
að rótt sé skýrt frá atburðúm.
í öðru lagi óska ég að benda
þér á þá st'aðreynd að 25
ár voru liðin frá því að þið
forustumenn í K.Þ. brugð.uð á
það ráð að láta fél. endurgreiða
að mjög verulegu leyti stofn
sjóðsinnstæður þeim mönnum,
sem orðið höfðu, vegna samá-
byrgðarinnar, að liáta af hönd
um fé sitt til skuldalúkningar
annarra félagsbræðra sinna,
og að mér var með iillii ókunn
ugt um þessar endurgreiðslur.
Þú geifur í skyn í brófi þínu
að mér hefði verið innan hand
ar að fá um þessi mál réttar
upplýsingar, með því allar heim
ildir séu skráðar í gerðabókum
K.Þ. Bg -veit nú ekki — og
þú veizt það kannski ekki sjálf
ur — hversu bið hefðuð tekið
því, ef ég hefði árið 1965 far-
ið þess a leit að fá fullar upp
lýsingar um viðbrögð vkkar
gagnvart landib.kreppunni 1920
og afleiðingum hennar, að
vjðbættri síðari kreppunni
(h eimiskr eppu n n i), sem reið _yf
ir tíu árum seinna en hin. Eg
veit ekki hvernig ykikur hefði
litizt á það að veita mér, til
þess að festa á þók, nákvæmar
upplýsingar um innanfélagismál
Kaupféilags Þingeyinga.
En vegna þessa eina ofur-
yrði's míns og þar af leiðandi
bréfasikipta okkar ligigur nú
miáil þetta ljóst fyrir og er yfck
ur Þingeyimgum sázt til vansa.
Víðar mun hafa orðið pottur
brotinn Kreppan var hörð g
afleiðingar hennar mi'klar os
langstæðar. Á henni tókst ekki
að vinna bug fyrr en inuan-
Tands verð l’andbú naðarafurða
tók að hækka fyrir atbeina
margra manna og ekki sízt þrot
lauisan áróður Jóns bróður míns
á Laxamýri. Og fullur buigur
vannst ekki á henni fyrr en
kreppuliögin komu og kreppu
Ilánasjóður, sem Tryggvi Þór-
hallsison beitti sér fyrir.
Loiks langar mig til að tjá
þér að Húsavíkurför mín var
efcki gerð af yfirlætr eða lág
um hvötum heldur af væntum
þykju. Síðar gerði ég mér
ljóst að vkkur bingeyingum ,var
efc'ki svo hægt um ’vik, að gera
þá róttæfcar breytingar á fé-
Lagsformi ykkar og framfcv'æmd
um gegn kreppunni, ein-s og
ég hafði vonað.
Ég get trúað þér fyrir því,
að frá því er ég kom tii vits
og ára hefir vakað í huga mín
um heiTbrigt stolt yfir því,
að tveimur áratugum fyrir
al'damótin síðustu var uppi á
ættarslóðum mínum þvílík fé-
lagshygg'ja o° það mannval.
sem tókst' á undan öðrum að
finna það form í verzlunarefn
um og stofna það kaupfélag.
sem hélt velli í þeirri miklu
verzlunarbaráttu, sem í hönd
fór., Að þetta framtak Þingey
inga varð frumsigur og for-
dænii öðmm landsmönnum. Og
að kaupfélögunum ásamt þeim
iuníLendu kaupmönnum, sem
smámsaman komu tiil sögunn-
ar, tókist að lokum að brjóta
að fullu á bak aftur hinar iTl-
ræmdu seklöðuverzlanir Dana.
sem við liok einokunarinnar
tók’U við á landi hér og lótu
eftir vild sinni skipt og skapað
um verzluin'arhætti við lands-
menn og verðTag innTendrar
vöru jafnt sóm rnnifiTuttrar
Þegar Þingeyingar hófust
hauda um stofnun félags síns
var ein'sætt að skipta félags^
svæðinu í dei'ldir, til þess að
fylkja liðinu og gera sem flesta
samvirka. Og samábyrgðin var
ólijákvæmileg meðan kistu-
handráðar örfárra efnamanna
voru einu peningastofnanirnar,
sem til voru í landinu.
Þetta Ijósa dæmi auk fiTeiri
um fordæmi og féTagshyggju
samisýslunga minna átti rífcan
þátt i að móta hugarfar mitt
og framsóknarhyggju þegar i
æsku. Það fókfc mér vopn í
hendur þegar ég 1922 í blaðj
minu Degi réðst gegn Bírni
Kristjánssyni, bankastjóra og
k'aupmanini í Reykjiavik, er and
stæðingar kaupfélaganna sendu
hann út af örkinni með róg-
bækling sinn „Verzlunarólag-
ið“, ti'l þess að leitast við að
iama samtakam'átt féTagan'na.
begar þau stóðu verst að
vígi. Þes-si grein mín var endui
prentuð í Tímariti íslenzkra
samvinnuféliaga ásamt grein
Páls Jónssonar í Einarsnesi
(sjá íu árg. 1922 2. heíti, bls •
196—222). Sú grefn ásamt
þeim, sem á eftir fóru i blaði
mínu í ritdeilu okkar Björns.
bera hugarfari minu gagnvart
S amv i n nu s t e fnu n n i Ljós ar a
vitni en verða mundi, þótt ég
kysi að lengja bessa grein.
Ég tel því ekki ástæðu til
að hafa þesst orð fleiri, en
kveð big, okkar elzta kaup-
félag og alla, sem standa þar
að máTum, með dýpstu árnaðar
ósfcum.
Jónas l>orbergsson.
TIMINN
Jónas Þorbergsson:
Landbúnaðarkreppan
1920 og kaupfélögin
Opið bréf til formanns Kaupfélags Þingeyinga, Karls Kristjánssonar,
fyrrverandi alþingismanns.
Kæa-i virtur.
Ég hefi miótteikið vinsamlcgt
toréf þitt dags. 20. janúar síð
astll. þar sem þú bendir mér
á að ég hafi í síðuistu bók
minni, Átök við aldahvörf, nán
ar til tekið kaflanum, Húsavík
urför, bls. 78, kastað höndum til
frásagna um það, iiver.su K.Þ.
'brást við landibúnaðarkre,ppuin'ni
mifclu árið 1920, svo leitt hafi
til mis'hermis, raaghermis o^g
'þó einlkum vanhermis.
Þú hefir rök að mæla. Og
get ég nú eikíki hugsað mér
annað ráð betra, til þess að aif-
greiða þetta miál ofcikar i milli,
en að birta hér, — með þínu
góða leyfi — kafia úr bréfi
þínu þann, sem um þetta fijiall
ar og fer hanm hér á eftir:
„í umræddri bók þinni segir
þú orðrétt á bTis. 80:
„En í Kf. Þing. gerðust nokkr
um árum síðar þau tíðindi, að
fcaupfélagsmennirnir, allir sem
einn, neyddust til að láta bóta
lau'st af hendi við stjórn féilags
síns stofnsj'óði sína alla, sem
þeim höfðu safnazt af v'ðskipt-
um sínum við féT'agið frá önd
verðu.“
Sannleifcur er, að stjórn K.
Þ. tók í bili sem handveð alla
stóifnsjó'ði fél'agsmanna vdð aMs
herjiar sfcuTdauppgjör 1936.
Hjá þeirn mönnum, er skuld-
uðu — og þeir voru margir —
gengu sjóðirnir fyrst og fremst
til lúfcningar eigin skuldium. —
Ekfci var það nú harkalegt, —
eða finnst þér það? En hjá
þeirn, sem efcki þurftu sjóðs
eigna sinna með til eigin skuida
skila, gengu þær til aðalupp-
gjörsins, þ. e. til lúkninigar ann
arra manua skuldum vegn.'a sam
ábyrgðar.
Nokkrum árum seinna (1940)
var S'vo samþykikt, að endur-
greiða’frá félagshei'ldinni sjóði
þá, sem ekki fóru í eigin sfcuTd
ir. Endurgireiðslan skyildd vera
70% af því, sem tefcið hafði
verið fram yfir kr. 300.00 hjá
hverjum manni, og ekki af
minui fjárhæð en kr. 100.00.
Þetta var síðan gert. „Bóta-
laust“ er því mikið ranghermi.
Það, sem ég hér hefi sugt um
mieðfierð stofnsj.óðanna, bera
bæfcur K.Þ. greinilega með
sér. Ég hefi fyrir stuttu athug
að þær að gefnu tilefni bófcar
þinnar.
Bæfcurniar bera einnig með
sér, að þú fluttir ekki á aðal- ,
fundi K.Þ. 1921 erindi það, er
þú segir _rá (iþ. e. ekki „næsta
ár“ eftir 1920), held'ur árið
1925. Ennfremur að í nefnd
þá, er þú sfcýrir frá, að kosin
hafi verið, viar ekki Baldivin
Baid'vinsson kosinn, heldur Arn
ór Sigurjónisson. Lofcs sést þar,
að „álitsgerð" nefndarinnar var
ekki „lögð á afivikinn stað“, en
var teikin til formlegrar með-
ferðar á næsta aðalfundi og af
greidd. (Frá því segir Arnór,
Sigurjón-sson í 1,Æviágripi“ föð
Jónas Þorbergsson
7
BÍLAPERUR
í ÚRVALI
Varahlutaverzlun
JÓHANN
ÓLAFSSON & CO.
Brautarholti 2
Sími 1-19-84.
HlaiSnim hcnta alUtaitar: i bamaher-
bergiS, unglingahcrbergiS, hjðnaher-
bergiS, sumarbúetaSim* veiSihúsiS,
bamaheimili, heimavúttrskóla, hótel.
Helztu kostir hlaSrúmanna ctu:
■ Rúmin rná nota eitt og eitt aér eða
hiaSa þeim upp i tvtrr eða þrjár
íixðir.
■ Hægt er að £i aultalega: NáttborS,
stiga eða hliSarborð.
■ Innaíunál rúmanna er 73x184 sm.
Hatgt er aS £á rúmin með baSmull-
ar og gúmmidýnum eða án dýna.
■ Rúmin ha£a þrefalt notagildi þ. e.
kojur.'einstakiihgsrúmog'hjónarúm.
■ Rúmin ctu úr tekki eða úr brénni
(brenniíúmin eru minni ogódýrari).
■ Rúmin ctu öll 1 pörtum og tekur
aðeins um tvaer mínútur að »etja
þau saman eða taka 1 sundur.
HÚSGAGNAVERZLUN
REYKJAVlKtJR
BRAUTARHOLTI 2 - SÍMI11940