Alþýðublaðið - 13.10.1989, Qupperneq 4

4
Föstudagur 13. okt. 1989
Fjármálarádherra um einkenni fjárlagafrum varpsins:
Fjárlagafrumvarp fyrir 1990
hefur verið lagt fram. Hér á eftir
er úrdráttur úr greinargerð fjár-
málaráðherra um frumvarpið.
Fjárlagafrumvarpið fyrir 1990
tekur mið af þvi að nýr grundvöllur
sé að skapast í íslensku efnahagslífi.
Sá grundvöllur byggir á því að milli-
færslum, skuldbreytingum og raun-
gengisaðlögun sé lokið, en að við
taki tímabil þar sem atvinnuvegirn-
ir og aðilar vinnumarkaðarins bera
ábyrgð innan þess almenna efna-
hagslega ramma sem markaður er,
meðal annars með fjárlögum á
hverjum tíma. Hinn nýi grundvöllur
byggir á stöðugleika í gengismálum,
jafnvægi í peningamálum og
minnkandi verðbólgu og viðskipta-
halla.
Aðhald_________________________
Með þessu fjárlagafrumvarpi er
Vísitala
Próun tekna og gjalda ríkissjóðs
á verölagi ársins 1989
Ólafur Ragnar Grímsson sagði, þegar hann kynnti fjárlagafrumvarpið, að það bæri merki hallarekst-
urs og erlendrar lántöku síðustu ára, einkum áranna 1983—1987. Þá gerðist það að erlend lán voru
tekin og ríkissjóður rekinn meö talsverðum halla þrátt fyrir góðæri. Sem væri „ga-ga" efnahags-
stjórn. Línuritið sýnir vel hvenær hallavandamálið byrjaði.
því þriðja samdráttarárið í röð, en
samfelldur samdráttur hefur ekki
staðið svo lengi síðan á árunum í
kringum 1950. Samdráttarskeið-
ið nú er það þriöja mesta frá
stríðslokum á mælikvarða þjóð-
artekna, sem dragast saman um
7,2% 1988—1990, samanborið
við 14,3% samdrátt 1945—52 og
11,3% samdrátt 1967—68. Um-
skiptin í þjóðarbúskapnum sjást
glöggt ef tekjuauki þjóðarbúsins
á árunum 1986—87 er borinn
saman við tekjurýrnunina 1988
—90. Aukning þjóðartekna á
fyrra tímabilinu samsvarar 52
milljörðum króna á verðlagi
þessa árs, en tekjurýrnun á
seinna tímabilinu samsvarar
nærri 22 milljörðum króna á
sama verðlagi.
Óbreytt hlutfall skatta
• Við þessa erfiðleika bætist að
AÐHALD JÖFNUN
— KERFISBREYTING
leitast við að snúa af braut síauk-
inna ríkisútgjalda, stöðugs halla-
rekstrar og erlendrar skuldasöfnun-
ar, sem þjóðarbúið hefur verið á síð-
ustu fimm ár.
• Ríkisútgjöid lækka að raungildi
1989 um 4%, eða um 4.000 m.kr.,
í fyrsta skipti á þessum áratug.
• Tekjur ríkisins lækka að raun-
gildi frá 1989 um 1.500 m.kr.
Skattar haldast því óbreyttir sem
hlutfall af landsframleiðslu.
• Gert er ráð fyrir að tæplega 3
milljarða króna halla megi fjár-
magna með lánurn innanlands,
þannig að erlend skuldabyrði
eykst ekki, og án þess að valda
hækkun vaxta.
• Lækkun ríkisútgjalda á sér fyrst
og fremst stað í minni fjármunum
til fjárfestingar og framlaga. Lögð
er áhersla á aðhald að rekstri án
þess að skert sé mikilvæg og
nauðsynleg þjónustustarfsemi.
Jöfnunaraðgerðir
........... ' —..................
I frumvarpinu er lögð áhersla á að
nýta þau færi sem gefast til að auka
jafnrétti og eyða óeðlilegum að-
stöðumun í samfélaginu. Jöfnunar-
aðgerðum er beitt á mörgum svið-
um, og sér þeirra stað bæði í tekju-
hlið frumvarpsins og gjaldahlið
þess.
• Við upptöku virðisaukaskatts um
áramót verða skattar lækkaðir
verulega á mikilvægustu inn-
lendu matvælum, og er sú lækk-
un sérstaklega til hagsbóta fyrir
lágtekjufólk og barnmörg heim-
ili.
• í húsnæðismálum er lögð áhersla
á að félagslegar íbúðabygging-
ar hafi forgang. Þessari stefnu
er ætlað að leysa úr brýnum
vanda ýmissa þeirra sem eiga
undir högg að sækja í samfélag-
inu. Um leið er hér um virka
byggðastefnu að ræða.
• Framlag til Bygðastofnunar er
aukið um 60% að krónutölu í því
skyni að styrkja undirstöður
stofnunarinnar og gera henni
betur kleift að sinna því hlutverki
sínu að jafna aðstöðumun milli
landsbyggðar og höfuðborgar-
svæðis og hleypa nýju lífi í at-
vinnu- og efnahagslíf i héruðun-
um.
• Þrátt fyrir framlög rikisins til
flestra fjárfestingarsjóða hafi ver-
ið skorin verulega niður halda
Framkvæmdasjóður fatlaðra -
og Framkvæmdasjóður aldr-
aðra sínum hlut í krónutölu.
• Með samræmdum tekjuskatti á
allar fjármagnstekjur er stefnt
að því að eyða óréttlæti sem við-
gengist hefur í skattamálum milli
atvinnutekna og tekna af fjár-
magnseign. Um leið er afnumið
misræmi milli sköttunar á ýmis
form fjármagnseignar, til dæmis
milli arðs af hlutabréfum í at-
vinnufyrirtækjum og vaxtatekna
af skuldabréfum.
• Ríkisstjórnin hefur ákveðið að
hefja næstu mánuði endurskoð-
un laga um tekjuskatt til að efla
jöfnunarhlutverk tekjuskattsins.
Markmið endurskoðunarinnar
verður aö létta skattbyrði á lág-
tekjufólki, og verða meðal annars
skoðaðir valkostir sem fela í sér
tekjutengingu barnabóta, tekju-
tengdar húsaleigubætur og sér-
stakt skattþrep á mjög háar tekj-
ur.
• Jöfnunarsjóður sveitarfélag tek-
ur við nýju hlutverki á næsta ári
og starfar þá í þágu smárra og
meðalstórra sveitarfélaga í öllum
landshlutum.
Kerf isbreyti ngar
Frumvarpið einkennist einnig af
umfangsmiklum kerfisbreytingum.
Þessar umbætur snúa að skatt-
heimtunni, útgjöldum og fjárlaga-
vinnunni sjálfri. Helstar þeirra eru:
• Virðisaukaskattur leysir gamla
söluskattinn af hólmi um áramót.
Skatturinn bætir samkeppnis-
stöðu íslenskra útflutningsgreina
og jafnar aðstöðu fyrirtækjanna
innanlands. Hann treystir inn-
heimtu og bætir skil. Hin nýja
skipan hefur það m.a. í för með
sér að niður fellur endurgreiðslu-
kerfi kringum uppsafnaðan sölu-
skatt.
• Nýjar reglur um verkaskipt-
ingu ríkis og sveitarfélaga
setja nú mark sitt á fjárlög í fyrsta
skipti. Ýmis verkefni færast að
Úrdráttur úr greinar-
gerd meö fjárlaga-
frumvarpinu fyrir
1990.
öllu leyti til ríkisins, til dæmis
rekstur heilbrigðisstofnana og
sjúkratrygginga, en önnur verða
algerlega á vegum sveitarfélaga,
svo sem bygging grunnskóla,
leikskóla og íþróttamannvirkja.
Breyttum verkaskiptum er ætlað
að einfalda og auðvelda fjárhags-
leg samskipti ríkis og sveitarfé-
laga, og þess er vænst að með
þeim fari saman frumkvæði,
framkvæmd og fjárhagsleg
ábyrgð í þjónustu og rekstri. Þá
tekur fjármálakafli framhalds-
skólalaganna gildi um áramót, og
tekur ríkið þá að fullu við rekstri
þeirra.
• Nýjar og bættar aðferðir við -
gerð og framkvæmd fjárlaga.
Nauðsynlegt er að treysta vinnu-
brögð við undirbúning og um-
fjöllun fjárlaga, meðal annars til
að draga úr hvata til sjálfvirkrar
þenslu ríkisútgjalda. Meðal þeirra
ákvarðana sem teknar hafa verið
í þessum efnum í tengslum við
fjárlagafrumvarpið er að leggja
fram þriggja ára fjárlagaáætlun
sem sérstakt þingskjal, að leggja
fram fjáraukalög á næstu vikum
þingsins og draga verulega úr
þörfum á aukafjárveitingum á
næsta ári með rýmri fjárhag
ráðuneytanna til óvæntra út-
gjalda. í undirbúningi er að út-
gjaldarammar verði meginaðferð
við fjárlagagerðina, og var vísi að
slíkri aðferð beitt við fjárlaga-
gerðina nú. Stefnt er að því að
fimmtungur ríkiskerfisins verði
veginn og metinn árlega með
svokölluðum núllgrunnsáætlun-
um. Allt ríkiskerfið verður þann-
ig athugað frá grunni tvisvar á
hverjum áratug.
Árangur
af efnahagsaðgerðum
Það einkennir aðstæðurnar nú að
efnahagsaðgerðunum sem hófust
síðastliðið haust er að ljúka með
umtalsverðum árangri.
• Raungengi krónunnar hefur
lækkað að því marki að framund-
an er tímabil stöðugleika í gengis-
málum að óbreyttum aðstæðum.
• Um áramót líkur greiðslum verð-
uppbótar á freðfisk á vegum
Verðjöfnunarsjóðs.
• Skuldbreytingum á vegum At-
vinnutryggingasjóðs mun Ijúka á
næstu vikum.
• Tekist hefur að ná þenslunni
verulega niður.
• Viðskiptahalli hefur minnkað.
• Betra jafnvægi er á peninga- og
lánsfjármörkuðum en oft áður og
vextir hafa lækkað.
Markmið fjárlaga mótast af þeim
aðstæðum sem nú eru uppi í þjóðar-
búskapnum. í megindráttum eru
þær eftirfarandi:
• Sá samdráttur sem átt hefur sér
stað á fyrst og fremst rætur að
rekja til tekjubrests, þ.e. minni
afla og verri viðskiptakjara, svo
og ýmissa skipulagsbresta í hag-
kerfinu. Mikil umframeftirspurn
ríkti í hagkerfinu þegar tekju-
bresturinn átti sér stað, sem birt-
ist skýrast í viðskiptahallanum
við útlönd. Við þessar aðstæður
er enginn annar kostur en að að-
laga þjóðarútgjöld að minni þjóð-
artekjum. Skynsamlegt getur þó
verið að aðlaga ekki þjóðarút-
gjöldin að fullu að minni tekjum,
ef talið er með nokkurri vissu að
tekjubresturinn sé ekki varanleg-
ur. Mikið hefur dregið úr þeirri
þenslu sem ríkti á árinu 1987 og
fyrri hluta árs 1988. Því er nú ekki
talið eins brýnt og áður að ríkis-
sjóður sé rekinn hallalaus. Eftir
sem áður verður hallinn minni en
í ár, þannig að ríkisbúskapurinn
stuðlar ekki að þenslu á næsta
ári.
• Ljóst er orðið eftir hina nýlegu
skýrslu Hafrannsóknastofnunar
að ástand fiskistofna krefst sam-
dráttar í afla. Árið 1990 verður
samfelldur hallarekstur hefur
verið á ríkissjóði frá árinu 1985.
Sú þróun á annars vegar rætur að
rekja til útgjaldaþenslu ríkisins og
hins vegar til skattalækkana,
fyrst á árunum 1983 og 1984 og
síðar í upphafi góðærisins 1986.
Til dæmis um útgjaldaþensluna
má nefna að útgjöld ríkissjóðs
jukust um rúmlega 5'/2% á ári frá
1984 til 1988. Á sama tíma jókst
landsframleiðsla um 4'/2% á ári.
Tekjur ríkissjóðs minnkuðu að
raungildi um nærri 12% 1983 og
stóðu síðan nánast í stað 1984.
Skatttekjur ríkisins jukust að vísu
umtalsvert að raungildi bæði árin
1986 og 1987, eða 9,6% og 12%
hvort árið. Góðærið 1986 og 1987
nýttist þó ekki til að reka ríkissjóð
með myndarlegum afgangi, eins
og þurft hefði til að vinna gegn
þenslunni og auka svigrúm til að
mæta framtíðaráföllum.
• Við aðstæður sem nú eru uppi í
þjóðarbúskapnum er ekki talið
að ríkissjóður geti aukið hlutdeild
sína í landsframleiðslunni. Því er
við það miðað að skatttekjur
verði óbreytt hlutfall af lands-
framleiðslu. Áhrif samdráttarins
á tekjur og gjöld ríkissjóðs valda
þannig halla á ríkissjóði, en hann
er þó að sinni talinn geta sam-
rýmst þeim markmiðum sem rík-
isstjórnin hefur sett sér í efna-
hagsmálum. Ríkisstjórnin hefur
hins vegar sett sér það markmið
að eyða halla ríkissjóðs á næstu 2
—3 árum.
Meginmarkmið fjárlaga fyrir 1990
eru því:
• Að ríkisbúskapurinn stuðli að
því að viðskiptahalli aukist
ekki og að verðbólga minnki
þrátt fyrir samdrátt útflutn-
ingstekna.
• Að skattar verði óbreyttir sem
hlutfall af landsframleiðslu. Það
felur í sér um 1,5% lækkun tekna
ríkissjóðs að raungildi eða um 1 '/2
milljarð króna.
• Að halli ríkissjóðs verði innan
þeirra marka að hægt sé að fjár-
magna hann án þess að auka er-
lendar skuldir eða hækka vexti á
innlendum lánsfjármarkaði.