Alþýðublaðið - 09.02.1990, Síða 4

4
Föstudagur 9. febr. 1990
Menning
Hvaö er aö vera Gyöingur?
Goðsögnin
Guö bjargaði Abram úr eyðileggingunni í Úr til þess aö
hann yröi Abraham, faöir þjóöa. Sáttmáli hans viö Guð átti
aö ná til allra manna. Isak og Jakob héldu áfram á sömu
braut og Abraham. Eftir glímuna var Jakobi gefiö nýtt nafn
og hann nefndur baráttumaöur guðs eða Israel. (A hebr-
esku orörétt: sá sem glímir viö ís; Guö). Og vegna trúarinnar
var nafni þjóðarinnar breytt. Hún hætti að kalla sig Hebrea
en fór aö kalla sig syni ísraels, eöa ísrael.
Tólf ættkvíslir ísraels
Sagan segir að Jakob eða ísrael
hafi átt tólf syni. Og frá þeim er
sagt að hinar tólf ættkvíslir ísraels
séu komnar. En hvað raunveruleg-
an uppruna gyðinga snertir, þá
hefur þetta af augljósum ástæðum
aðeins táknræna merkingu. Einn
þessara sona er Jósef og vegna
hans kemst hin nýja þjóð fyrst inn
í mannkynssöguna.
Josef fór til Egyptalands og
komst þar til æðstu valda, næst
konungi. Það þarf ekki að koma á
óvart. Jósef er ekki útlendingur i
Egyptalandi. Hann er þar heima-
maður. Alveg frá upphafi bænda-
og borgarmenningar í Egypta-
landi hafði verið náið samband
milli upprunastöðva „sona ísra-
els" og Egyptalands. Bæði bænda-
menning og borgarmenning er
flutt til Egyptalands frá Mesapóta-
míu. Jafnvel hugtakið ríki er inn-
flutt þaðan. Konungar frá Asíu
réðu oft rikjum í Egyptalandi, þar
á meðal fjórtán svonefndir Hykl-
osar, „erlendir höfðingjar", sex
meiri og átta minni. Einn eða tveir
stjórnuðu öllu Egyptalandi. Þeir
komu með liði sínu frá Vestur-
Asíu.
Sá Hyklos sem komst til valda
1730 f.Kr. var frá sömu slóðum og
feður Jósefs og talaði svipaða
tungu. Þegar fólk Jósefs flúði
hungursneyð í Kanaanslandi fór
það til Egyptalands og var fengið
héraðið Góshen til yfirráða, en
það er nálægt Avaris (Tanis) höf-
uðborg hyklosanna.
Nýr foringi fæddur
Veldi innrásarhers hyklosanna
var brotið á bak aftur um 1580
f.Kr. og Israelsmenn voru gerðir
að þrælum hinna nýju valdhafa.
Staða þeirra var verst á dögum Þó-
þenesar III (1485—1450) og sonar
hans Amenófis (1450—1421). Eyð-
ingin vofði yfir þeim. En þá eign-
aðist ísrael nýjan foringja sem
bjargaði þeim. Hann var nefndur
Móses.
Sagan um Móses í Biblíunni hef-
ur á sér blæ goðsögunnar. Hann er
þar sagður sonur Amram og
Jochebed sem þá voru eins og aðr-
ir israelsmenn í ánauð. ísraels-
mönnum var þá skipað að drekkja
öllum sveinbörnum nýfæddum.
Ekki er vitaö meö vissu hvar Sinai-fjallið var. Samkvæmt allfornum munnmælum á þaö að vera hiö sama og jabal
Musa (Mósefjalliö, 2250 m hátt) á suðausturhluta Sínaí-skaga. þaö er fjallið á myndinni. En fræðimenn á okkar
dögum draga þetta mjög í efa. Sumir könnuðir nefna til fjall á Norður-Sínaí, og enn aörir halda að það hafi alls
ekki verið á þessum skaga, heldur austan Akabaflóa.
Siguráletranir Mernaptahs, i sálmaformi, er að finna á þessari graníthellu
sem er ríflega 3 m há. Efst sjást tvær myndir af guðinum Amon undir
vængjaðri sólarkringlu. Andspænis guðdóminum stendur faraó og hefur
bjúgsverð og staf í hægri hendi. Bak við konung til vinstri er gyðjan Mut,
en til hægri guðinn Horus.
En Amram tókst að bjarga syni
sínum. Hún leyndi barninu þar til
það var þriggja ára gamalt. Þá lét
hún son sinn í litla örk gerða úr
reyrgresi og kom henni fyrir við
árbakkann þar sem dóttir faraós
var vön að baða sig. Dóttir faraós
fann barnið og ættleiddi það sem
sinn eigin son. Hún kallaði hann
Móses. Orðið Móses er af egypsk-
um uppruna. Og uppruni Móses er
af mörgum sagnfræðingum talinn
egypskur. í Biblíunni er talað um
að Móses eigi bróður, Aron, og
systur, Miriam. Hún kemur við
sögu í elstu bókmenntum Biblí-
unnar. Þessi viðbótarskýring við
uppruna Moses er ekki sögð hafa
mikið sagnfræðilegt gildi.
Uppreisnarmaðurinn Móses
Móses er sagður standa með
sínu fólki. Hann gerir uppreisn
gegn þrælahaldi ættmenna sinna.
Hann drepur Egypta og verður að
fara í útlegð til Midan fyrir sunnan
Palestínu. En hver er það sem ver-
ið er að reka úr landi?
Sagt er að Móses sé alinn upp
með fjölskyldu faraós, sem Egypt-
ar töldu guði en ekki menn. Sumir
segja að Móses hafi verið kjörson-
ur Hatshepsut, systur Þóþemesar
III. Ef það er rétt þá hafa Amenop-
his og Móses alist upp saman í húsi
faraós. Og þeir eru systkinabörn.
En það er einmitt á fyrstu stjórnar-
árum þessa sama Amenophis,
sem Israelsmenn flýja frá Egypta-
landi undir forystu Móses.
í útlegðinni í Midan kvæntist
Móses prestsdóttur, Sipporu að
nafni (Reuel), og átti með henni
tvo syni, Gershom og Eliezer. Og
hér tók Móses þátt í trúarathöfn-
um heimamanna, sem síðar urðu
óvinir Israels.
Móses heyrir rödd Guðs
Þegar Móses gætti fjár tengda-
föður síns í Midan kom hann til
hins helga fjalls Sinai. Frá brenn-
andi runna, sem eyddist ekki,
barst honum rödd Guðs. Þetta var
guð feðranna, guö Abrahams,
Isaks pg Jakobs kominn til aö
frelsa Israel úr ánauð. Móses var
alinn upp við að líta á faraóa sem
guði, og í Egyptalandi voru margir
guðir, þótt kenningin um hinn
eina Guð væri þeim ekki ókunn.
Þess vegna spyr Móses Guð að
nafni. Og svarið var: „EHYeH
ASeR EHYeH", eða „Ég er það
sem ég er“. Og þetta var álitin
mynd hins helga nafns YHWH:
Hann er það sem hann er. Þetta
nafn sannfærði ísraelsmenn um
að Móses hefði talað við „guð
feðranna" og hann væri sendur
þeim frá hoiíum. YHWH var Mós-
es nýr guð, en hann skyldi að hann
var guð Israels.
Og Móses og Aron ganga á fund
Þóþemesar faraós og biðja hann
að leysa ísrael úr ánauð, en faraó
neitaði. En skömmu eftir að
Amenophis varð faraó leyfði hann
ísraelsmönnum að fara.
Gunnar Dal
rithöfundur
skrifar