Alþýðublaðið - 12.10.1990, Blaðsíða 10

10
FORYSTA TIL FRAMTÍÐAR
Föstudagur 14. sept. 1990
f y Samstarf okkar forystumanna Alþýduflokksins byggist á
gagnkvœmu trausti og vináttu, sem eru hert í
mörgum raunum og styrkt af langri vaktavinnu. i i
— Nú em sex ár liðin frá því þú
tókst við forystu Alþýðuflokks-
ins á flokksþingi haustið 1984. í
aðdraganda formannskosning-
anna greip Vestfirðingurinn í
þér oft til líkinga úr sjómanna-
máli: Þú talaðir um kallinn í
brúnni og sagðir þá fiska sem
róa. Nú mætir þú senn til þíns
fjórða flokksþings sem formað-
ur og spurt er: Hafa gæftir tregð-
ast að undanfömu?
„Aflasæld í pólitískri útgerð mæl-
ist í raunverulegu fylgi flokka í kosn-
ingum, en t.d. ekki í skoðanakönn-
unum milli kosninga. Spurningu
þinni verður því ekki svarað fyrr en
i næstu kosningum, hvenær sem
þær verða. Ég hef notið þess heið-
urs að leiða Alþýðuflokkinn í þrenn-
um kosningum á s.l. sex árum. Ég
get ekki kvartað undan árangrin-
um. Arið 1986 vann Alþýðuflokkur-
inn sinn stærsta sigur í sveitarstjórn-
arkosningum á lýðveldistímanum. í
sveitarstjórnarkosningunum s.l. vor
héldum við og samstarfsaðilar okk-
ar okkar hlut mun betur en spáð var
og reyndumst þá vera næststærsti
flokkur þjóðarinnar. I Alþingiskosn-
ingunum 1987 jókst fylgi flokksins
um 50%, þótt klofningur Sjálfstæð-
isflokksins og stofnun Borgara-
flokksins kæmi á seinustu stundu í
veg fyrir þann stórsigur, sem þá
stefndi í. Aðaiatriðið er þó það að
við höfum allan þennan tíma haldið
vel á okkar spilum, unnið vel úr
kosningaúrslitum og reynst trausts-
ins verðir bæði í sveitarstjórnum og
í ríkisstjórn. Við höfum þess vegna
með starfi okkar lagt traustan
grundvöll að framtíðarvelgengni
Alþýðuflokksins og jafnaðarmanna.
Nú þegar aftur er að birta til í þjóðlíf-
inu eftir langvarandi og sársauka-
fullt samdráttarskeið, eru sóknar-
færi jafnaðarmanna af mörgum
ástæðum meiri en oftast áður.
Spurningin er fyrst og fremst til okk-
ar sjálfra, á flokksþinginu og í kosn-
ingabaráttunni, sem framundan er,
hvernig okkur tekst til að nýta þau
tækifæri sem nú bjóðast."
Hin stóru málin_________________
„Flokksþingið framundan mun
einkennast af því að við jafnaðar-
menn erum að undirbúa kosninga-
baráttu, um leið og við leggjum mat
á störf okkar í ríkisstjórn s.l. 3 ár.
Flokksþingið mun staðfesta að vel
hefur verið unnið í ríkisstjórn á
þessu tímabili. Málefnaleg staða Al-
þýðuflokksins er sterk um þessar
mundir og mun styrkjast fram að
kosningum. Við munum láta verkin
tala og væntum þess að verða
dæmdir af verkum okkar.
Á næsta kjörtímabili verður
óvenju stórum málum, sem móta
framtiðarþróun okkar þjóðfélags
fram á næstu öld, ráðið til lykta. Þar
ber hæst samninga við Evrópu-
bandalagið, aðlögun okkar atvinnu-
og efnahagslífs að innri markaði
Evrópu, sem við þurfum að fram-
kvæma sjálfra okkar vegna. Stór-
framkvæmdir við nýtingu orkulind-
anna. Endurskipulagning sjávarút-
vegs- og landbúnaðarstefnu. Þétting
byggðar í kjölfar breyttra atvinnu-
hátta og kröfunnar um aukna sam-
keppnishæfni atvinnulífisins. End-
urskipulagning á ríkisrekstri og auk-
in hagræðing innan velferðarkerfis-
ins til þess að draga úr áhrifum for-
stjóra- og sérfræðingaveldis, en efla
það félagslega öryggi, sem velferð-
arkerfinu er ætlað að tryggja.
Þetta eru ýmist mál sem Alþýðu-
flokkurinn hefur haft forystu um á
þessu kjörtímabili (Evrópumálin,
stóriðjumálin, félagsmálin) eða þar
sem sérstaða hans er afdráttarlaus;
þar sem hann gætir hagsmuna al-
mennings og neytenda gegn sér-
hagsmunum hinna fáu. Undir sléttu
yfirborði eru þungir undirstraumar,
sem munu knýja á um breytingar á
styrkleika flokka á næstu árum.“
Staða Hokkanna________________
„Svipumst um: Fylgi Sjálfstæðis-
flokksins mælist mikið í skoðana-
könnunum og hann vann stórsigur í
síðustu sveitarstjórnarkosningum,
einkum á suðvestur hluta landsins.
Ég hef ekki trú á því að Sjálfstæðis-
flokkurinn fái neitt viðlíka fylgi í
næstu þingkosningum. Veikleikar
flokksins eru verulegir. Elsti þing-
flokkur Evrópu, sem hefur náð litl-
um árangri í stjórnarstörfum allt frá
því að viðreisnarstjórninni lauk.
Fylgi hans mun ráðast mjög af því
hvernig til tekst um endurnýjun á
frambjóðendasveit flokksins.
Framsóknarflokkurinn er þekkt
stærð. Hann hefur nú verið í ríkis-
stjórn í tvo áratugi. Við vitum því
hvers hann er megnugur, og hvers
ekki. Með allri virðingu fyrir þeim
Framsóknarmönnum eru þeir ekki
manna líklegastir til að hafa frum-
kvæði að knýjandi þjóðfélagsum-
bótum í augsýn nýrrar aldar.
Framtíð Alþýðubandalagsins er
viðvarandi stórt spurningamerki.
Klofnar flokkurinn formlega fyrir
eða eftir kosningar? Því að þetta eru
tveir flokkar, sem eiga ekki samleið.
Afturgöngur fortíðarinnar ríða þar
húsum. Einangrunarhyggja, ótti eða
sjúkleg hræðsla gagnvart samstarfi
við erlenda aðila á jafnréttisgrund-
velli, tregða við opnun þjóðfélags-
ins, úrelt landbúnaðarpólitík, veru-
leikafirring sem nú ásækir suma for-
ystumenn AB og veldur þeim and-
köfum t.d. í álmálinu — allt mun
þetta ýta á raunverulega jafnaðar-
menn, sem af sögulegum ástæðum
eru þarna enn til húsa, um að segja
skilið við þá og leggja okkur jafnað-
armönnum lið.
Kvennalistinn virðist af ýmsum
ástæðum ekki hafa staðið undir
peim vonum, sein ýmsir vildu við
hann tengja og fylgi hans fer hjaðn-
andi í samræmi við það. Borgara-
flokkurinn naut í upphafi mikils
fylgis í því tilfinningaumróti, sem
brottvísun Alberts Guðmundssonar
úr Sjálfstæðisflokknum vakti upp.
Stofnun Borgaraflokksins fyrir
kosningar 1987 tók þá talsverðan
vind úr seglum Alþýðuflokksins. Nú
eru menn reynslunni ríkari. Pólitísk
skyndikynni fólks með gerólíkar
skoðanir og lífsviðhorf eru ekki
vænleg til árangurs í stjórnmálum.
Ég hef því ekki trú á því að sú saga
endurtaki sig.
Að öllu samanlögðu eru sóknar-
færi Alþýðuflokksins veruleg í
næstu kosningum. Flokksþingið
mun staðfesta þetta. Málefnastaðan
er sterk. Sérstaða Alþýðuflokksins í
hinum stærstu málum er skýr.
Flokkurinn hefur staðið vel að verki
í ríkisstjórn á kjörtímabilinu. Við
munum láta verkin tala í kosninga-
baráttunni. Þegar litið er yfir flóru
íslenskra stjórnmála sýnist mér Ai-
þýðuflokkurinn eiga að vera væn-
legur kostur fyrir fjölda fólks, sem
ekki hefur fylgt flokknum að málum
áður, bæði frá hægri og vinstri. Ég
minni á að vígstaða flokksins var
talin veik í seinustu sveitarstjórnar-
kosningum. Þegar talið var upp úr
kjörkössunum kom hins vegar á
daginn að Alþýðuflokkurinn reynd-
ist vera næststærsti flokkurinn í
þeim kosningum. Það er góður
grunnur að byggja á.“
— Víkjum nú að gagnrýni
Sjálfstæðismanna á störf Al-
þýðuflokksins í ríkisstjórn. Eftir
að upp úr slitnaði í stjórnarsam-
starfi undir forustu Sjálfstæðis-
manna hefur gætt beiskju af
hálfu sumra þeirra í garð Al-
þýðuflokksins, svo sem lesa má í
greinaskrifum þeirra frambjóð-
enda, sem nú eru að búa sig und-
ir prófkjörsslag í Sjálfstæðis-
flokknum. Þungamiðjan í þeirri
gagnrýni er sú, að í stað þess að
moka Framsóknarflórinn, eins
og Alþýðuflokkurinn boðaði fyr-
ir kosningar 1987, sért þú nú
orðinn yfir-fjósamaður á því
heimili. Hvernig svararðu þess-
ari gagnrýni?
„Þetta er nú fyrst og fremst hefð-
bundinn pólitískur skætingur, sem
stenst ekki þegar málin eru sett í sitt
rétta samhengi. En það er sjálfsagt
að svara þessu. Skipbrot ríkisstjórn-
ar Þorsteins Pálssonar haustið ’88
olli óvæntum umskiptum í íslenskri
pólitík. Það er að vísu merkilegt, að
eftir að viðreisnarsamstarfi Alþýðu-
flokks og Sjálfstæðisflokks lauk um
1970 hefur Sjálfstæðisflokkurinn
ekki starfað í ríkisstjórn nema með
Framsóknarflokknum. Ég minnist
þess ekki að þeir hafi kvartað undan
fjósalyktinni þá. Helmingaskipta-
stjórnir Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks hafa yfirleitt þótt held-
ur ólánlegar. Sérstaklega er áber-
andi að yfirlýst stefna Sjálfstæðis-
flokksins hefur yfirieitt átt erfitt
uppdráttar í slíkum ríkisstjórnum. í
ljósi þess er það merkileg tvíhyggja,
að Sjálfstæðismenn tala um stefnu-
brigð, ef Alþýðuflokkurinn starfar
með Framsókn, en kallar það í besta
falli neyðarbrauð, ef þeirra eigin
flokkur gerir það. Þetta bendir til
þess að Sjálfstæðismenn, eins og
reyndar fleiri, geri meiri kröfur til
Alþýðuflokksins en síns eigin
flokks. Látum það vera. En ásakanir
af þessu tagi eru þess eðlis að það er
æskilegt að ræða þær rækilega og
setja málin í sitt rétta samhengi."
Stjórnariwyndunin '87
„A árunum 1984—87 náði Al-
þýðuflokkurinn sterku málefnalegu
frumkvæði í stjórnarandstöðu við
ríkisstjórn Framsóknar- og Sjálf-
stæðisfiokks. Fylgisvonir flokksins
styrktust mjög. Við lýstum því óhik-
að yfir, að við værum reiðubúnir til
samstarfs við Sjálfstæðisflokkinn í
nýrri viðreisnarstjórn ef kosninga-
úrslitin gerðu það kleift, eins og allt
benti til. Þessir tveir flokkar virtust
hafa verulega málefnalega sam-
stöðu. Framsóknarflokkurinn hafði
verið samfellt 17 ár í ríkisstjórn og
milli okkar og þeirra voru uppi stór
ágreiningsmál. Alþýðubandalagið
var úr leik vegna hugmyndafræði-
legrar uppdráttarsýki enda logaði
þar allt í illdeilum. Kvennalistinn
reyndist ekki vera undir það búinn
að axla ábyrgð af ríkisstjórnarþátt-
töku.
Kosningaúrslitin 1987 útilokuðu
hins vegar möguleika á tveggja-
flokka stjórn Alþýðuflokks og Sjálf-
stæðisflokks. Ástæðan var einfald-
lega klúðrið í kringum brottvísun
Alberts Guðmundssonar úr Sjálf-
stæðisflokknum. Sjálfstæðisflokkur-
inn fékk þá lélegustu kosningu, sem
hann hefur fengið í sögu sinni og
stofnun Borgaraflokksins tók mjög
vind úr seglum Alþýðuflokksins. Til-
raunir til að fá Kvennalistann til
stjórnarþátttöku báru engan árang-
ur.
Alþýðuflokkurinn fékk rúmlega
15% atkvæða í þessum kosningum.
Það var að vísu veruleg fylgisaukn-
ing frá 1983, en ekki nægileg til þess
að knýja fram róttæk pólitísk um-
skipti. Sjálfstæðisflokkurinn hefur
trúlega verið meira í sárum og veik-
ari innbyrðis eftir útreiðina, en við
áttuðum okkur á.
Þrátt fyrir tiltölulega veika stöðu
tókum við Alþýðuflokksmenn frum-
kvæði í þessum stjórnarmyndunar-
viðræðum. Það er ekkert launung-
armál að stefnuyfirlýsing ríkis-
stjórnar Þorsteins Páissonar var
mestan part skrifuð af okkur. Enda
góður texti. Og eitt vil ég hafa á
hreinu. Við ráðherrar Alþýðufiokks-
ins unnum af fullum heilindum í því
stjórnarsamstarfi, enda heyrði ég
aldrei neitt annað frá samstarfs-
mönnum okkar — fyrr en eftir á.“
Stjórnarslit '88__________________
„Það er ekki nema satt og rétt að
þetta stjórnarsamstarf reyndist vera
erfitt. Stjórnarslitin ollu vonbrigð-
um og skildu eftir sig sárindi af
beggja hálfu. Staðreyndin er sú að
stjórnarsamstarfið þoldi ekki það
álag, sem snöggt samdráttarskeið í
efnahags- og atvinnumálum olli.
Það kom upp alvarlegur ágreining-
ur um, hvernig skyldi bregðast við,
— ágreiningur sem ekki tókst að
leysa. Inn í þetta spilaði sterklega að
viðskilnaður fyrri ríkisstjórnar Sjálf-
stæðis- og Framsóknarmanna var
miklum mun verri en vitað var fyrir-
fram. Eftir mesta góðæri íslandssög-
unnar, tímabil mikillar þenslu og
fjárfestingargleði, voru fyrirtækin
svo skuldsett, að þau þoldu ekki hin
snöggu umskipti til hins verra.
Menn stóðu frammi fyrir víðtækri
stöðvun í sjávarútvegi og hættu á
stórfelldu atvinnuleysi. Skuldabyrði
fyrirtækjanna útilokaði hefð-
bundna gengiskollsteypu sem
skammtíma bjargráð. Um þetta var
ágreiningurinn.
Þáverandi forsætisráðherra hafði
leitað til forystumanna í atvinnulíf-
inu (forstjóranefndin undir forystu
Einars Odds sem síðan hefur gengið
undir viðurnefninu bjargvætturinn)
til að freista þess að ná samkomu-
lagi um leiðir. Forstjóranefndin
hafnaði meiriháttar gengisfellingu
og mælti með niðurfærsluleið. For-
kólfar atvinnulífsins þ.á m. innan
Sjálfstæðisflokksins mæltu með
þeirri leið. Við vorum reiðubúnir að
freista þess og Framsóknarmenn
sömuleiðis. Sjálfstæðisflokkurinn
var í reynd klofinn í afstöðu sinni.
Sumir heimtuðu gengisfellingu, aðr-
ir niðurfærslu. f þessari stöðu voru
tillögur Sjálfstæðisflokksins sýndar-
tillögur sem einfaldlega voru óá-
sættanlegar og urðu ekki á þeim
tíma túlkaðar á annan veg en þann
að þeir vildu finna sér útgönguleið.
Við Alþýðuflokksmenn vorum í
sérstaklega erfiðri aðstöðu á þess-
um tímapunkti. Égbar ábyrgð á rík-
isfjármálum, sem formaður Alþýðu-
flokksins. Hið snögga tekjufall sam-
dráttarskeiðsins var við það að færa
ríkisfjármálin úr böndunum. Þing-
flokkur Sjálfstæðisflokksins hafði
hafnað aukinni skattheimtu og drap
á dreif tillögum mínum um veruleg-
an niðurskurð í ríkisfjármálum. Við
þessar kringumstæður var þess eng-
inn kostur að við Alþýðuflokks-
menn gætum fallist á tillögur Sjálf-
„Þaö er merkilegt, að eftir að viðreisnarsamstarfi Alþýðuflokks og Sjálfstæðis-
flokks lauk um 1970 hefur Sjálfstæðisflokkurinn ekki starfað i ríkisstjórn nema
með Framsóknarflokknum. Ég minnist ekki að þeir hafi kvartað undan fjósa-
lyktinni þá."