Alþýðublaðið - 27.06.1989, Síða 4

4
Þriðjudagur 27. júni 1989
Heildarupphæð vinninga
24.06 var 3.925.592.
1 hafði 5 rétta og fær hann
kr. 1.808.908.
Bónusvinninginn fengu 8
og fær hver kr. 39.244.
Fyrir 4 tölur réttar fær hver
4.792 og fyrir 3 réttartölur
færhverumsig 366.
Sölustaðir loka 15 mínút-
um fyrir útdrátt í Sjónvarp-
inu.
Upplýsingasímsvari 681511.
ÞflNKAB fl ÞBIÐJUDEGI
Svarthvit heimsmynd
Svarthvít hugmyndafræði
kaldastríðsins er lífseig. Umbóta-
tilraunir Gorbachevs og átökin í
Kína nú eru túlkuð sem ósigur
kommúnismans. Samtímis eru
væringarnar teknar sem sannanir
fyrir ótvíræðum yfirburðum
markaðsbúskaparins. Við erum
sólarmegin-og höfum alltaf haft á
réttu að standa. Slíkur söguskiln-
ingur er hættuleg tímaskekkja.
Kassavæðing heimsmyndarinnar
elur á fordómum.
Sá þróunarskilningur sem hef-
ur verið mér hugleiknastur um
nokkurra ára skeið er kenning
Karls Polanyi en hún er sett hvað
skýrast fram í bók hans The Greal
Transformation sem út kom árið
1944.
Lengsta friðartímabilið
Polanyi telur skiptinguna milli
markaðsbúskapar og ríkisbú-
skapar of mikla einföldun og lítur
fremur á þróunina sem mismun-
andi viðbrögð við markaðnum.
Tilkoma sjálfstýrðs markaðar er
einstæður sögulegur viðburður
sem hefur gerbreytt þróun heims-
mála. Fyrstaöld markaðsvæðing-
arinnar var friðsamleg. Frá árun-
um 1815 til 1914 voru ekki háð
stríð í heiminum og jafnlangan
friðarkafla er ekki að finna t
mannkynssögunni hvorki fyrr né
síðar. Heimsstyrjöldin fyrri leysti
síðan úr læðingi þau sjálfseyð-
ingaröfl sem óneitanlega búa i
markaðshagkerfinu. Ef laissez
faire-útópían var einhverntima í
námunda við veruleikann þá var
það í upphafi þessa friðartíma-
bils.
Polanyi teiur að fólkið, mis-
munandi samfélagsöfl, verjist
þeirri tilhneigingu markaðsafl-
anna að breyta öllu i vöru, vinnu
þeirra, landi, hráefni og skipta-
miðlum. Sögulega séð hafa varn-
irnar verið misskipulagðar. Eftir
að markaðsvæðingin og iðnbylt-
ingin hafa náð undirtökunum í
einu þjóðríki mótar tilvera þess
þróunina í öðrum löndum. Um-
skiptin í öðrum löndum verða þó
aldrei endurtekning heldur sér-
stæð þar sem aðstæður og menn-
ing hafa afgerandi þýðingu.
Útjöfnun skortsins______________
Á íslandi var það Stjórn hinna
vinnandi stétta sem hvað skýrast
mótaði stefnu gegn markaðsöfl-
unum. Sú samsteypustjórn, undir
forystu bænda utan Reykjavíkur-
svæðisins, útilokaði í raun mark-
aðsöflin sem sést m.a. á því að
hagvöxtur var 0,3 að meðaltali í
stórnartið hennar jafnvel þó sá
tími hafi verið einn mesti upp-
byggingartími aldarinar. Á þeim
tíma var Sogið virkjað, iðnaði
komið á fót, vegir lagðir, skólar
byggðir o.s.f'rv. Stefna Stjórnarinn-
ar var hvorki sósíalísk (ekki einu
sinni sósíal-demókratísk) heldur
populístísk, hagsmunir smáat-
vinnurekandans (einyrkjanna)
voru í fyrirrúmi og nutu verndar
föðurlegs ríkisvalds. i rauninni
var hér um að ræða útjöfnun
skortsins „í þágu“ allrar þjóðar-
innar.
Agnes Heller, ein af þekktari
heimspekingum samtímans, hef-
ur ásamt félögum sínum skrifað
bók um Sovétríkin og austur-
blokkina sem nefnist Dictator-
ship over Needs. Að mati þeirra er
eitt mikilvægasta einkenni Sovét-
fyrirkomulagsins forsjárhyggjan,
eða alræði valdamanna yfir þörf-
um þegnanna.
Afnám alræðis________________
Stórar ríkisheildir eins og
Sovétríkin eða Kína þurftu að
finna þróunarleiðir við skilyrði al-
mennrar hungursneyðar. Þunga-
iðnaðarfetisminn var í forgrunni í
báðum löndunum framan af
(myndir af stórum stálbræðslum,
skipasmíðastöðvúm eða dráttar-
vélabreiðum), en meginatriðið var
að hleypa neyslunni ekki upp.
Hugmyndafræðilega réttlæt-
ingin fólst í misnotkun á hugtak-
inu um falska vitund. Þeir sem
voru skólaðir í fræðum flokksins
vissu hvað fjöldanum var fyrir
bestu. Forræðið fékk á tímabili á
sig skemmtilegar myndir eins og
þegar ákveðið var að Kínverjar
skyldu ganga í eins fötum, maó-
fötum.
í dag eiga föðurleg forræðis-
hyggja og ofurskynsemi mið-
stýrðrar skipulagningar sér fáa
formælendur. Á ákveðnu upp-
byggingarskeiði nýiðnvæddra
þjóða hefur ætíð verið gripið til
slíkra ráðstafana, í mismiklum
mæli þó. Dæmin má finna í sögu
Islands, Japans, Kóreu, Sovét eða
Kína og nánast hvar sem er.
Það sem nú er að gerast er frá-
leitt að túlka sem sigur markaðs-
aflanna. Mótsagnir markaðsfyr-
irkomulagsins hafa síður en svo
verið leystar. Nær væri að líta á
hræringarnar sem lýðræðislegar
kröfur um afnám alræðis yfir
þörfum og það hljóta að vera
gleðitíðindi. Hver svo sem útkom-
an verður.
260 sækja um Kennaraháskólann
Þrátt fyrir umræðuna um
slakleg launakjör kennara á
íslandi komast færri að en
vilja við Kennaraháskóla ís-
lands næsta haust. Raunar er
það svo um ýmsa skóla á há-
skólastigi, en þeim fer fjölg-
andi, að erfitt kann að verða
að rúma alla þá sem þangað
lcita. Háskóli íslands mun
hinsvegar taka við þeim sem
þar eiga rétt á skólasetu, eins
og verið hefur, en allir kann-
ast við þær miklu „síur“, sem
nemendum er gert að reyna
að komast í gegnum í þeim
skóla.
Hjá Kennaraháskóla ís-
lands hafa 260 sótt um al-
mennt kennaranám næsta
haust, — en aðeins 120 verða
teknir inn í skólann. Aukn-
ing umsókna er mikil, þær
voru 170 árið á undan.
Samvinnuskólinn á Bif-
röst býður nú upp á menntun
á háskólastigi í rekstrarhag-
fræði. Að sögn Jóns Sigurðs-
sonar skólastjóra hefur
aðsókn að skólanum verið
mikil, og mun meiri en að-
staðan ræður við. Bifröst er
um 170 manna samfélag á
vetrum, nemendur, kennarar
og starfsfólk, og makar og
börn kennara^og nemenda.
Jón Sigurðsson sagði að
fyrsta reynslan af háskóla-
stiginu væri góð. Nýnemar á
fyrra ári í haust verða 21-22
talsins, en umsóknir um vist
hafa verið miklu fleiri en
skólinn getur ráðið við, ekki
síst vegna húsnæðismála þar
efra. Búið er í nálægum sum-
arbústöðum, á Varmalandi, í
Borgarnesi og víðar í ná-
grenninu.
Við Verslunarskóla ís-
lands er nú starfandi Tölvu-
háskóli. Þar verða teknir inn
50 nemendur í haust að sögn
Þorvarðar Elíassonar skóla-
stjóra, en umsóknir eru á bil-
inu 50 til 100 og mun fleiri en
skólinn getur annað.
Nefnd um
rekstur Þjoo-
leikhússins
Þann 13. júní slðastliðinn
skipaði menntamálaráðherra,
Svavar Gestsson, nefnd til að
endurskoða rekstur Þjóðleik-
hússins. Verkefni nefndarinn-
ar er að finna leiöir út úr
þeim vanda sem viö leikhús-
inu blasir og marká starfsemi
þess rekstrargrundvöll I fram-
tíðinni. Til að ná ofangreindu
markmiði er nefndinni meðal
annars ætlað:
• Að endurskoða og endur-
meta alla kostnaðar- og
tekjujpætti I rekstri Þjóð-
leikhússins og láta fram-
kvæma breytingar, sé
þeirra þörf.
• Að endurbæta starfs-
mannaþörf og gera nauðsyn-
legar ráðstafanir þar að lút-
andi.
• Að gera tillögu að framtíð-
arskipuriti fyrir stofnunina,
þar sem fram kemur stjórn-
unar-, ákvarðana- og ábyrgð-
ardreifing.
Nefndina skipa: Friðrik H.
Friðjónsson, menntamála-
ráðuneytinu, Sigrún Valbergs-
dóttir, menntamálaráðuneyt-
inu, Gísli Alfreðsson, Þjóð-
leikhúsinu, ívar H. Jónsson,
Þjóðleikhúsinu og Haukur
Ingibergsson, deildarstjóri
hjá fjárlaga- og hagsýslu-
stofnun, og er hann jafnframt
formaður nefndarinnar.
Nefndin hefur þegar hafið
störf.