Alþýðublaðið - 07.05.1990, Qupperneq 7

FRETTASKYRING
Stjórnmál snúast um peninga.
Þaö gildir lika í sveitarstjórnar-
málum. Hörðustu deilur í sveitar-
stjórnarmálum eru að jafnaði í
Reykjavik, þar sem langmest fé er
til skipta. í minni sveitarfélögum
á landsbyggðinni þar sem tekjur
sveitarfélagsins gera lítið meira
en duga fyrir lögboðnum útgjöld-
um er sveitarstjórnarpólitíkin
mun friðsamlegri.
Af hverju er sveitarstjórna-
pólitikin svona friðsamleg?
Stjórnmálabaráttan innan sveitarstjórna erallajafna tals-
veröum mun friövænlegri en gengur og gerist um pólitík á
landsvísu. Vissulega bjóða flokkarnir fram og iðulega
leggja menn á sig haröa kosningabaráttu og kosta tals-
verðu fé til kosningabaráttunnar. Þaö ber jafnvel viö í til-
cölulega litlum sveitarfélögum að þung orð séu látin falla í
garð pólitískra andstæðinga í hita baráttunnar. Að afstöðn-
um kosningum bregður hins vegar svo undarlega við að
menn setjast niður í mesta bróðerni og iðulega eru fjár-
hagsáætlanir samþykktar í einu hljóði og skiptir þá að því
er virðist engu máli hver er í meirihluta og hver er í minni-
hluta að forminu til. Þetta kemur óneitanlega kynlega fyrir
sjónir þegar tekið er tillit til þess hversu óbrúanlegt bil oft
virðist milli stjórnmálaflokkanna þegar landsmálin eru
annars vegar.
EFTIR: JÓN DANÍELSSON
Vissulega gæti maður freistast
til að halda að í rauninni sé svo
sem alveg sama hvaða flokkur sé
við völd og e.t.v. má það að ein-
hverju leyti til sanns vegar færa
þegar sveitarstjórnarmálin eru
annars vegar. Hins vegar er stað-
reyndin sú að munurinn á því að
stjórna tiltölulega litlu sveitarfé-
lagi eða fámennum kaupstað ann-
ars vegar eða hins vegar heilli
þjóð, er gífurlegur.
Ekki um stóra fjármuni__________
að deila
Hér skiptir trúlega mestu að
langstærsti hlutinn af tekjum
sveitarfélaganna fer til lögboð-
inna útgjalda og sveitarstjórnir
fara af þeim sökum ekki með fjár-
málavald nema að afar takmörk-
uðu leyti. Þess eru fjölmörg dæmi
að sveitarfélögin hafi í rauninni
ekki nema um tíunda hluta tekna
sinna til frjálsrar ráðstöfunar þeg-
ar búið er að greiða kostnað af
meira eða minna lögboðinni eða
bráðnauðsynlegri starfsemi. I slík-
um tilvikum er ekki um stóra fjár-
muni að deila.
Vissulega getur menn iðulega
greint á um forgangsröð verkefna
en oftar en ekki munu þó flestir
vera í meginatriðum sammála um
það hvaða verkefni séu mest að-
kallandi. Það getur á hinn bóginn
einstaka sinnum orðið deiluefni
innan sveitarstjórna hvort tiltekin
verkefni séu svo aðkallandi að
verjandi sé að fjármagna þau að
meira eða minna leyti með lánsfé.
Lánsfé er dýrt um þessar mundir
og í upphafi þessarar kosninga-
baráttu sjást þess víða merki að
menn telja að draga þurfi úr fram-
kvæmdum sveitarfélags síns á
næsta kjörtímabili en nota megnið
af framkvæmdafénu í staðinn til
að greiða niður skuldir vegna þeg-
ar tilkominna framkvæmda.
Svo eru menn li'ka_____________
góðir kunningjar ______________
Þegar verið er að velta fyrir sér
samheldni manna í sveitarstjórn-
um má heldur ekki gleyma þeim
kunningsskapartengslum sem
gilda í minni samfélögum. Sjálf-
sagt kann mörgum Reykvíkingn-
um að veitast þetta torskilið. Sann-
leikurinn er hins vegar sá að jafn-
ve! þótt menn kunni að hafa ólíkar
skoðanir á pólitík, þá láta menn
síður blindast af pólitískum við-
horfum þegar vinir og kunningjar
eru annars vegar. Þegar komið er
á fund í bæjarstjórn eða hrepps-
nefnd hugsa hinir kjörnu fulltrúar
meira um hag byggðarinnar en að
klekkja á náunganum með pólit-
ísku sjónarspili.
Einn viðmælenda minna orðaði
það svo að það að bjóða fram lista
til sveitarstjórnarkosninga væri
a.m.k. að hálfu til gamans gert og
menn væru jafnvel til að láta falla
ýmis ummæli til að skapa dálitla
spennu, þannig að hægt væri að
hafa dáiítið gaman af þessu öllu
saman. Vissulega var þetta sagt í
glettni og hálfkæringi en engu að
síður er trúlega töluvert hæft í
þessu.
Það er ennfremur til marks um
það hversu litlu máli stjórnmála-
skoðanir manna skipta í minni
samfélögum á landsbyggðinni að í
þeim hreppsfélögum þar sem lista-
kosningar eru ekki viðhafðar, geta
menn auðveldlega náð kosningu í
hreppsnefn þótt þeir eigi fáa eða
enga pólitíska skoðanabræður í
hreppnum. Hér gildir einfaldlega
það traust sem borið er til fólks en
pólitískar skoðanir hafa litla eða
enga þýðingu. Þannig má kannski
segja að sveitarstjórnarkosningar
í minni sveitarfélögum séu hafnar
yfir póiitík.
Deilur geta orðið hatrammar
Nú er ekki svo að skilja að þessi
regla um þægilegt samstarf innan
sveitarstjórna sé alveg algild en
þær undantekningar sem verða
eru svo fátíðar að segja má að þær
sanni regluna. Deilur sem upp
koma um sveitarstjórnarmál í fá-
mennum sveitarfélögum geta á
hinn bóginn orðið býsna hat-
rammar og leitt til fullkominnar
óvináttu þannig að ekki grói um
heilt árum eða áratugum saman.
Slíks eru dæmi.
Það er hins vegar í stóru sveitar-
félögunum sem raunveruleg pólit-
ísk barátta á sér stað. Þar eru meiri
peningar til skipta og því eðlilegt
að fólk sé siður sammála um
hvernig verja skuli því sem af-
gangs er þegar rekstrargjöld hafa
verið greidd. Þótt það sé alls ekki
algilt má hafa það fyrir þumalfing-
ursreglu að framkvæmdafé það
sem eftir verður þegar búið er að
greiða lögbundin framlög og ann-
an rekstur, vaxi í hlutfalli við stærð
sveitarfélaganna. Þetta gerir það
auðvitað að verkum að byggðirn-
ar á suðvesturhorni landsins hafa
mun meira framkvæmdafé handa
á milli en víðast gerist og að sjálf-
sögðu ber Reykjavík höfuð og
herðar yfir öll önnur sveitarfélög.
Langmest úr að spila_______
í Reykjavík
Munurinn á Reykjavík og öðrum
sveitarfélögum hvað þetta varðar
er reyndar himinhrópandi, þótt
honum sé ekki oft haldið á lofti.
Ástæðan er ekki einungis fólgin í
stærð Reykjavíkur, heldur koma
til ýmsar aðrar ástæður. Nefna má
að fjöldamörg fyrirtæki og stofn-
anir sem í raun þjóna landinu öllu,
hafa aðsetur í höfuðborginni og
greiða þangað gjöld sín. Þá má
nefna að mun hærri aðstöðugjöld
eru greidd af þjónustuatvinnuveg-
um sem reknir eru á höfuðborgar-
svæðinu en af fiskvinnslu sem er
jú undirstöðuatvinnuvegur á
landsbyggðinni. Fasteignamat
hefur líka lengst af verið hærra á
höfuðborgarsvæðinu og fasteigna-
gjöld því gefið borginni hlutfalls-
lega hærri tekjur jafnvel þótt inn-
heimtuhlutfallið væri lægra að
nafninu til.
Hér hefur fátt eitt verið tínt til en
þess má til gamans geta að í nýleg-
um samanburði sem gerður var á
tekjum höfuðborgarinnar og með-
alstórs kaupstaðar á landsbyggð-
inni, kom í ljós að ef forráðamenn
Reykjavíkur hefðu þurft að sætta
sig við sömu tekjur á hvern íbúa
og bæjarstjórn kaupstaðarins á
landsbyggðinni, hefði borgar-
stjórnin þurft að spara svo sem eitt
tjarnarráðhús á ári til að ná end-
um saman.
Hvaða áhrif hefur
landsmálapólitíkin______________
Um teknahlutföllin milli sveitar-
félaganna er hins vegar ekki kosið
í sveitarstjórnarkosningum. í fá-
mennum sveitarfélögum virðist
jafnvel ekki kosið um meðferð
ráðstöfunarfjármagnsins nema að
litlu leyti. Kannski er þetta ástæð-
an fyrir því hversu mikil áhrif
landsmálapólitíkin oft hefur á nið-
urstöður sveitarstjórnarkosninga.
Vafalaust mun það einnig gerast
að þessu sinni, þótt sveiflur sem
byggjast á landsmálapólitíkinni
verði misjafnlega miklar á hinum
ýmsu stöðum.
Ef marka má skoðanakannanir
að undanförnu ætti að mega
reikna með að Sjálfstæðisflokkur-
inn vinni allvíða verulega á en
A-flokkarnir gætu hins vegar átt
um sárt að binda í ýmsum sveitar-
félögum að loknum þessum kosn-
ingum. Þetta er þó alls ekki ein-
hlítt og benda má á nýlega birta
skoðanakönnun sem gerð var
meðal hafnfirskra kjósenda en
niðurstöður hennar spáðu Al-
þýðuflokknum hreinum meiri-
hluta og þar með nokkurri viðbót
frá síðustu kosningum.