Alþýðublaðið - 22.03.1991, Page 5

Föstudagur 22. mars 1991
5
l/MMMI
Hamingju
samir
fangar
hraðans
Nú þegar spennan milli austurs og vesturs ekki
lengur er sú þrúgandi ógnun við allt lif sem raunin
var á tímum kalda striðsins, verður sifellt erfiðara
fyrir Vesturlandabúa að lóta sem fútæktin og ömur-
leikinn ú suðurhveli jarðar sé þeim óviðkomandi.
Margt bendir til að á komandi árum muni hinn stóri
lifsgæðamunur milli ibúa norður- og suðurhvels
verða sifellt meira knýjandi vandamál, ekki sist ef
samstaða tekst meðal þjóða suðurhvels. En það er
erfitt að spá — og sérstaklega um framtiðina.
Bandarikjamaðurinn Alvin Toffler, sem hefur fram-
tiðina sem viðfangsefni sitt — hnnn er m.ö.o. fram-
tiðarfræðingur, — hefur aðra skoðun á þvi hvað
muni skapa gjá milli ibúa jarðar i framtiðinni. Hann
sér fyrir sér tviskiptan heim, hinn hraða heim og
hinn hæga heim.
Þrjár bylgjur Tofflers
Tími verður sífellt dýrmætari í
framleiðslugreinunum. Aukin
tölvuvæðing og hröð þróun tölvu-
tækni á svo til öllum sviðum þjóð-
lífsins hefur haft það í för með sér
að gjá er að myndast milli þeirra
þjóðfélaga þar sem grundvallar-
þættir framleiðslukerfisins eru
þekking, hraði og hátæknibúnað-
ur og þeirra þjóðfélaga þar sem
stundaður er gamaldags landbún-
aður eða mengandi stóriðja eins
og í Austur-Evrópu. Toffler lítur á
þróun þjóðfélaga og atvinnuhátta
allt frá þeim tíma að maðurinn tók
sér fasta búsetu og fór að yrkja
jörðina sem þrjár bylgjur sem
flætt hafa yfir heiminn. ísamfélagi
fyrstu bylgjunnar er frumstæður
landbúnaður aðalatvinnugreinin.
Stórborgir, færiband og mengandi
iðnaður eru lykilorðin í annarri
bylgjunni, sem flæddi í fyrstu yfir
Vesturlönd en hefur síðan flætt yf-
ir fleiri svæði. Hið tölvuvædda
upplýsingaþjóðfélag, þar sem
þekking og hátækni hefur leyst af
hólmi verksmiðjuverkamennina
og hinar reykspúandi verksmiðjur,
er það sem þriðja bylgjan ber með
sér. I augum Tofflers mun í fram-
tiðinni verða afgerandi munur á
aðstöðu og möguleikum fólks í
samfélögum hinnar þriðju bylgju,
hröðu samfélögunum, og íbúum
hinna hægu samfélaga, þ.e. iðnað-
arsamfélaga annarrar bylgju og
landbúnaðarsamfélaga fyrstu
bylgju. Hin hægu samfélög munu
verða undir og einangrast í fátækt
og lakari lífsgæðum.
Aukinn hraði á______________
öllum sviðum________________
f hinum hröðu samfélögum nú-
tímans er tími ekki eingöngu pen-
ingar. Hraði er grundvöllur fyrir
hinu nýja framleiðslukerfi. Þróuð
tölvutækni á öllum þrepum fram-
leiðslunnar og við sölu vörunnar
gerir það m.a. að verkum að við-
brögð neytandans geta á stuttum
tíma náð að hafa áhrif á fram-
leiðsluna. Og til að eiga möguleika
á hinum stóru og umsetnu mörk-
uðum þurfa framleiðendurnir sí-
fellt að móta framleiðslu sína að
óskum seljenda og neytenda. Sem
dæmi um hinn aukna hraða má
nefna Haggar Apparel í Dallas,
sem getur nú séð hinum 2.500 út-
sölustöðum sínum fyrir vörusend-
ingum með nýjum buxum á
þriggja daga fresti. Áður liðu sjö
vikur milli vörusendinga. Það er
ekki bara í framieiðslugreinunum
sem hraði er að verða forsenda
framfara; sama gildir í ýmsum
þjónustugreinum, s.s. elektrónísk-
ar bankayfirfærslur á augabragði,
hröð afgreiðsla í stórmörkuðum
með hjálp tölvutækni og upplýs-
ingaleit á bókasöf num með aðstoð
hraðvirkra tölvukerfa.
Tiskan of hröð _____________
fyrir Kínverja______________
Hið ódýra vinnuafl í fjarlægum
heimsálfum og hinni nýju Austur-
Evrópu er óðum að missa aðdrátt-
arafl sitt fyrir framleiðendur á
Vesturlöndum. Ford Motor Co.
flutti nýlega vörubílaverksmiðju
frá Brasilíu til Bandaríkjanna af
þeirri ástæðu að það tók sex mán-
uði að framleiða vörubíl í Brasilíu
á meðan hægt var að framleiða
vörubíl í Bandaríkjunum á 45 dög-
um. Sömu sögu er að segja af
bandaríska barnafataframleið-
andanum sem nýlega ákvað að
flytja framleiðsluna frá Kina, þó
svo að í Kína séu laun lægst i heim-
inum. Kínverjunum var ekki
treystandi til að skila af sér fram-
leiðslunni á tilsettum tíma. Barna-
fataframleiðandinn selur í stórum
stíl barnanáttföt til stórverslana i
Bandaríkjunum sem neita að taka
við vörunni berist hún einum degi
of seint. Tískubreytingarnar ger-
ast það hratt að eina vikuna seljast
barnanáttföt með bangsamynd-
um og næstu vikuna vilja öll börn
náttföt með kanínum. Það er ekki
Af 600 milljónum síma sem til eru í heiminum eru 450 milljónir í aöeins níu löndum. Lífsgæöunum er misskipt
milli hins hraöa heims — og hins hæga.
Um hin
hröðu og
hægu þjóð-
félög fram-
tíöarinnar
bara í fatabransanum sem tískan
breytist ört, sama gildir t.d. um
hljómflutningstæki og ýmiskonar
hátæknibúnað.
Láglaunavöðvar úreltir
í þeim fyrirtækjum sem nota
þróaða tölvutækni verður hlutur
launakostnaðar sífellt minni hluti
heildarkostnaðar við framleiðsl-
una — í mörgum tilfellum aðeins
um 10%. Fyrirtækin geta sparað
mun meira við að nýta sér þróaðri
tækni og hagkvæmari stjórnunar-
hætti en við að pressa niður laun
verkalýðsins. Láglaunavöðvar
bæta ekki samkeppnisaðstöðuna
að neinu ráði lengur. Þau hægu
lönd sem byggja framleiðslu sína á
lágum launum og úreltum tækni-
búnaði eiga að mati Tofflers ekki
möguleika á að bæta hag sinn
nema með því að gjörbreyta fram-
leiðslukerfi sínu og tölvuvæða
framleiðsluna. En það er ekki nóg
fyrir framleiðendur i hinum hægu
löndum að fjárfesta í þekkingu og
ýmiskonar tölvubúnaði. Oflugt
símkerfi er grundvöllurinn fyrir
því að hægt sé að keppa við tím-
ann. En símum þessa heims er
misskipt. Af þeim 600 miHjónum
síma sem til eru í heiminum eru
450 milljónir í aðeins níu löndum.
Það er ekki aðeins milli landa
sem hraðir og tæknivæddir fram-
leiðsluhættir geta valdið misskipt-
ingu lífsgæða. Það getur haft inn-
byrðis alvarlegar afleiðingar fyrir
hin hægu Iönd þegar þróaðasti
hluti landanna — oftast stærstu
borgirnar þar sem þekkingin og
yfirstéttirnar halda til — tengjast
neti hinna hröðu landa. Eftir situr
alþýðan til sveita, einangruð í
gömlum framleiðsluháttum og lé-
legum lífskjörum.
Af hverju____________________
auka hraðann?________________
Það kann vel að vera að framtíð-
arsýn Tofflers rætist og að í fram-
tíðinni verði afgerandi lífsgæða-
munur á milli hinna hröðu og
hægu þjóðfélaga. En Toffler yfir-
sést algerlega að velta fyrir sér
hvort fólk almennt vilji hinn
aukna hraða og hvernig einstakl-
inga hið hraða þjóðfélag kemur til
með að móta. Bandaríski tölvu-
fræðingurinn Joseph Weizen-
baum, sem hefur verið óspar á
gagnrýni á tröllatrú ýmissa koll-
ega sinna á tækniþróun, hefur
bent á þann gullna sannleika, að
þó svo hægt sé með hjálp þróaðrar
tækni að gera ýmsar breytingar á
lífi okkar í nafni framfara, þýði það
alls ekki að við verðum að notfæra
okkur hina nýju tækni. Eða m.ö.o.:
Það að við getum þýðir ekki að
við endilega verðum. Hratt þjóð-
félag krefst þess að íbúarnir lifi í
sátt og samlyndi við hina hröðu
tölvutækni í daglegu lífi sínu.
Mannfólkið verður að laga sig að
þörfum hinnar hröðu tækni í stað
þess að tæknin lagi sig að þörfum
mannfólksins; í nafni þæginda,
hamingju og stórneyslu verða
mennirnir fangar hraðans.
Það sem Toffler í sjálfu sér á við
þegar hann talar um hratt þjóðfé-
lag er þjóðfélag þar sem tölvu-
tækni er þjónn hagvaxtarspá-
mannanna, sem líta á aukinn hag-
vöxt sem æðsta markmið þjóðfé-
lagsins. I stað þess að viðurkenna
að draumurinn um stöðugan hag-
vöxt og sífellt meiri neyslu er orð-
inn martröð sem aðeins skapar
enn meiri ójöfnuð og eyðingu,
reyna hagvaxtarspámennirnir að
vinna tíma fyrir hið ónýta hag-
kerfi sitt með stórfelldri tölvuvæð-
ingu. Og bak við tjöldin má sjá út-
línur þeirra sem sjá hag sinn í sí-
breytilegri tísku og öðrum fárán-
leik'a aukinnar neyslu. Þó svo
Marx sé dauður, grafinn og bann-
lýstur hefur kapítalisminn ekkert
breyst.
Bjarni Þorsleinsson
skrifar