Alþýðublaðið - 24.08.1994, Qupperneq 2

2 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
UMRÆÐA
Miövikudagur 24. ágúst 1994
ÍIMIBLIIIIII
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Ritstjóri: Siguröur Tómas Björgvinsson
Setning og umbrot: Alprent hf.
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Sími: 625566 - Fax: 629244
Áskriftarverð kr. 1.400 á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 140
Risavirkjanir
framtíðarinnar
Starfshópur skipaður fulltrúum iðnaðarráðuneytis, Lands-
virkjunar og Orkustofnunar hefur lagt fram stórbrotnar hug-
myndir um nýtingu vatns í Jökulsá á Fjöllum og Jökulsá á
Brú til virkjana sem yrðu aflmeiri en allar vatnsvirkjanir
landsins samanlagt. Leggja þarf tvo stóra dali í kaf og
mynda lón sem samtals eru um 117 ferkílómetrar að stærð
og bora jarðgöng sem eru samtals 77 kílómetrar að lengd.
Alls yrði heildarkostnaður virkjanana um 114 milljarðar
króna.
Það sem óneitanlega vekur athygli samtímis og nefndin
leggur þessar stórhuga áætlanir fyrir, er að tapið á Blöndu-
virkjun var 1771 milljón króna í fyrra. Tapið felst fyrst og
fremst í því að enginn kaupandi er að umframorku Blöndu-
virkjunar meðan að afborganir af erlendum lánum hrannast
upp. Á sama tíma liggja ekki fyrir neinir kaupendur að nýj-
um risavirkjunum. Það virðist því ekki beinlínis heppilegt
að hefja framkvæmdir að risavirkjunum á Islandi í ríkjandi
ástandi.
Ráðamönnum í orkumálum þjóðarinnar ber þó að horfa yf-
ir þúfur dagsins í dag og líta á landslag framtíðarinnar. Um
aldamót er ekki ólíklegt að flutningur á orku um ljósleiðara
sé orðinn að veruleika. Það þýðir að nýir möguleikar opnast
fyrir íslendinga að flytja orku um sæstreng til Evrópu. Og
það eru þessir markaðir sem íslendingar horfa til þegar tal-
að er um byggingu risavirkjana og stórkostlega orkusölu til
framtíðar. Menn þurfa ekki lengi að velkjast í vafa hvað slík
orkusala þýddi fyrir þjóðarbúið og einhæft atvinnulíf á ís-
landi.
Að mörgu þarf þó að hyggja. Fyrirhuguð bygging risa-
virkjana og myndun nýrra lóna þýddi talsverð umhverfis-
spjöll. Líklegast myndi rennsli í Dettifoss breytast verulega.
Eru menn tilbúnir að horfast í augu við slíkar breytingar á
einu sérkennilegasta og fegursta umhverfí landsins? Fram-
kvæmdimar myndu einnig kalla á breytingar á farvegi Lag-
arfljóts og vatnið yrði gruggugra en nú er. Ugglaust myndu
framkvæmdimar einnig hafa áhrif á ferðamennsku á svæð-
inu.
A hinn bóginn myndi stórfelld orkusala um sæstreng til
Evrópu minnka líkur á byggingu stóriðjuvera á íslandi.
Margir óttast veruleg umhverfisspjöll af slíkum iðjuvemm
þótt hreinsibúnaður þeirra gerist æ fullkomnari. ísland yrði
því fremur orkustöð en land stóriðju. Vísast er að minni
ágreiningur myndi ríkja um fyrri kostinn þótt framkvæmdir
risavirkjana kalli á einhveijar umhverfisbreytingar. Þetta em
að sjálfsögðu valkostir sem ráðamenn og almenningur á ís-
landi verða að vega og meta. Það er hins vegar lykilatriði að
breikka gmnn atvinnulífsins og setja fleiri stólpa undir ís-
lenskt atvinnulíf en sjávarútveginn einan. Minnkandi fisk-
gegnd í íslenskri lögsögu, alþjóðleg átök vegna úthafsveiða
og umdeilt kvótakerfi minnir okkur á að fiskistofnar í hafinu
em ekki óþverrandi auðlind.
Vatnsföllin em mun stöðugri og áreiðanlegri auðlind sem
við eigum að sjálfsögðu að virkja til sölu ef kaupendur
liggja fyrir. Þess vegna er það gleðilegt, að íslenskir ráða-
menn hafa unnið tímanlega að því að undirbúa risavirkjanir
framtíðar. Þar með gefst langur tími umræðna og ákvörðun-
ar ef aðstæður reynast réttar að áratug liðnum eða síðar. Nið-
urstöður nefndarinnar um risavirkjanir er gott dæmi um
hvemig vinna skal með framtíð fyrir augum.
Sífellt fleiri UNGLINGAR leita aðstoðar SÁÁ vegna neyslu vímuefna.
í fyrra - sem var „metár“ - komu 126 einstaklingar 19 ára og yngri
í meðferð sem kostaði samtals 15,5 milljónir króna. Neysla amfetamíns
og kannabisefna er nokkuð algeng í þessum hópi en fer þó minnkandi.
Sveppaneysla færist í vöxt. Menntunarskortur og atvinnuleysi
hrjá hóp ungmennanna og við því er reynt að bregðast hjá SÁÁ:
!........... :• ........•........
Afengið algengast
FjÖldí eín-
staklinga
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Allír ktsrínr wuiir tdftogti
jfr-: Æ
W Nýkomukar utidir tvitu 'tir
1—
±T.. *** Aharkonu utmr tvitut
#m
hfýkqmÁkonúr undir nítogu
^ % %. .¥ Ft?*
■ j
1978-7S 1984 1985 1986 1987 198B 1989 1990 1991 1992 1993
AUöf konur yngn en 20 <1ra
Nýkomu konor yngó en 20 ára
Allif krfflur yngo en 20 ðta
Nykofno fcarfur yngden 20 ára
Fjöldi karla og kvenna
yngri en 20 ára á Vogi
1978-1993
Asíðasta ári komu 126
einstaklingar 19 ára og
yngri til vímuefnameð-
ferðar á Vogi og 78 dvöldu í
eftirmeðferð á Vík eða Staðar-
felli. Kostnaður vegna með-
ferðar unglinga undir 19 ára
aldri nam 15,5 milljónum króna
í fyrra. Áfengi er það vímuefni
sem unglingamir nota mest og
um helmingur þeirra hefur lítil
kynni af öðrum vímuefnum:
Þessar upplýsingar koma
lfam í ársskýrslu SÁA fyrir ár-
ið 1993 en þar er sérstakur kafli
um unga fólkið sem kom í
meðferð til SÁA það ár. Aldrei
hafajafnmargir 15 áraungling-
ar komið til meðferðar og þá
eða átta talsins, sex stúlkur og
tveir piltar. Á árunum 1987 til
1992 kom ýmist einn eða eng-
inn 15 ára unglingur til með-
ferðar á ári.
Einstaklingar sem komu á
Vog 29 ára eða yngri voru 578
árið 1993. Sem fyrr segir voru
126 þeirra 19 ára eða yngri.
Á meðferðarheimilunum
Staðarfelli og Vík kostar hver
dagur um 3.090 krónur og 28
daga dvöl því um 86.500 krón-
ur. Árið 1993 dvöldu 78 ein-
staklingar sem voru 19 ára eða
yngri á Vík eða Staðarfelli.
Kostnaður vegna meðferðar
þeirra sem eru 19 ára og yngri
var á Vogi 8,8 milljónir króna
og vegna meðferðar á Staðar-
felli og Vík 6,7 milljónir eða
alls 15,5 milljónir króna.
Erfitt er að meta áædaðan
kostnaðarhlut þeirra yngstu í
göngudeildarstarfi. Frá því í
september 1992 hafa tveir ráð-
gjafar í göngudeild unnið sér-
staklega að málum þeirra sem
eru 22 ára og yngri.
Á sama hátt var komið að
nokkm til móts við þennan hóp
í göngudeildinni áAkureyri
1993.
Áfengi er það vímuefni sem
unglingamir nota mest og um
helmingur þeirra hefur lítil
kynni af öðrum vímuefnum.
Þegar meta á vímuefnaneyslu
og þá einkum ólöglega vímu-
efnaneyslu meðal þeirra sem
eru yngri en 20 ára, verður að
hafa í huga að sum þessara
ungmenna finna sig í því að
gera meira úr sinni vímuefna-
neyslu en efni standa til. Eink-
um er varasamt að treysta á þær
upplýsingar sem þeir allra
yngstu, eða 15 til 17 ára, gefa
upp. Með þetta í huga safna
læknar á Vogi nákvæmum upp-
lýsingum um neyslu þessara
ungmenna.
Arið 1992 komu 107 einstak-
lingar á Vog sem voru 19 ára
eða yngri. Af þessum ungling-
um höfðu 14 stúlkur og 29 pilt-
ar notað kannabisefni vikulega
í eitt ár eða oftar og lengur eða
34%. Sömu tölur fyrir árin á
undan voru 44% árið 1992,
45% árið 1991 og 44% árið
1990. Árið 1991 komu 106 ein-.
staklingar undir 19 ára í með-
ferð og árið áður voru þeir 92.
Unglingum sem koma í með-
ferð fjölgar jafnt og þétt því ár-
ið 1987 vom þeir samtals 70
sem vora 19 ára eða yngri.
í þessum hópi era fíknir neyt-
endur sem hafa notað hass nær
daglega í sex mánuði eða leng-
ur. Árið 1993 greindust 5 stúlk-
ur og 12 piltar fíkin með þess-
um hætti. Sömu tölur fyrir 1992
vora 8 og 16 og árið 1991
greindust 9 stúlkur og 25 piltar
fíkin. Fíknir neytendur kanna-
bisefna í þessum aldurshópi
vora því 28% árið 1990, 30%
árið 1991, 23% árið 1992 og
13,5% árið 1993. Kannabi-
snotkun minnkar því veralega í
þessum hópi 1993.
Misnotkun amfetamíns er
nokkuð algeng í þessum hópi.
Þannig höfðu 9 stúlkur og 16
piltar notað amfetamín viku-
lega í 6 mánuði eða lengur árið
1991 eða 20%. Sömu tölur fyrir
árið 1992 era 15 stúlkur og 16
piltar eða 29%. I fyrra vora
stúlkumar 10 og piltamir 9 eða
15%. Amfetamínneysla minnk-
ar því á sama hátt og kannabis-
neyslan.
Amfetamínneysla kemur allt-
af í kjölfar kannabisneyslu og
venjulega hafa ungmennin not-
að kannabisefni regluiega í
nokkra mánuði áður en þau
reyndu amfetamín í fyrsta sinn.
Þannig vora allir þeir sem
greindust amfetamínmisnotend-
ur og voru yngri en 20 ára úr
hópi kannabisnotendanna árið
1991 og 1992 og allir nema ein
stúlka og einn piltur í fyrra.
Kókaínneysla er lítil meðal
þessara ungmenna. Árið 1992
kváðust 6 stúlknanna og 6 pilt-
anna hafa prófað þetta efni í eitt
eða örfá skipti. Árið 1993 vora
það 3 stúlkur og 2 piltar. Erfitt
er að átta sig á því hvort þetta
er rétt.
Sveppaneysla hefur færst í
vöxt meðal þessara ungmenna
síðari ár. Átta stúlkur og 17
piltar höfðu notað sveppi 1992
en aðeins 3 stúlkur og 5 piltar
1993. Flestir nota sveppina í
nokkur skipti en þó höfðu sum
ungmenni notað þá reglulega
með hassreykingum í nokkum
tíma.
Neysla á heróíni eða krakki
verður ekki vart í þessum hópi
1992 eða 1993. LSD kváðust 6
piltar og 1 stúlka úr þessum
aldurshópi hafa notað árið 1992
og 2 piltar og 2 stúlkur 1993.
Nokkuð virðist algengt að
þessir unglingar fikti við að
sprauta sig í æð með amfetam-
íni. Sem betur fer láta þó flestir
duga að reyna þetta í eitt eða
örfá skipti og úr þessu dregur í
aldurshópnum síðustu 3 árin
meðan sprautufíklum fjölgar í
heild. Þannig kváðust 9 stúlkur
og 12 piltar, eða 20%, hafa
sprautað sig í æð 1991. Sömu
tölur fyrir 1992 vora 5 stúlkur
og 6 piltar eða 10%. Árið 1993
vora það 6 stúlkur og 3 piltar
eða 7%. Af þessum einstakling-
um höfðu fimm stúlkur og einn
piltur sprautað sig reglulega í
hálft ár eða lengur 1993. Mikið
er í húfi að slíkum tilvikum
fjölgi ekki því stór hluti þeirra
sem sprauta sig reglulega í ein-
hvem tíma fá lifrabólgusmit
(Hepatitis B eða C). Aðrir
fylgikvillar eins og bólgur í æð-
um og lungnabólgur era al-
gengar og dæmi eru um stóral-
varlega fylgikvilla eins og
hjartaþelsbólgu. Alnæmi virðist
enn ekki hafa smitast með því
að fólk sprautar sig í æð með
vímuefnum hér á landi þó að
þetta sé ein algengasta smitleið-
in í sumum stórborgum vestan
hafs. Ékki hafa fundist ný til-
felli af alnæmi undanfarin fjög-
ur ár á Vogi.
Margir þessara unglinga hafa
flosnað upp úr skóla áður en
þeir hafa lokið skyldunámi.
Þannig stóð á fyrir 7 stúlkum
og 24 piltum sem komu til
meðferðar árið 1991 eða 30%
ungmennanna. Árið 1993 vora
tölumar áþekkar eða 12 stúlkur
og 22 piltar.
Auk menntunarskorts gerir
veralegur þekkingarskortur og
jafnvel erfiðleikar við að lesa
og skrifa þessum unglingum
erfitt fyrir að fá atvinnu. Ljóst
er að fyrir suma unglinga er
hluti endurhæfingar fólginn í
því að opna þeim leið til náms
að nýju.
Með auknu atvinnuleysi era
flestir þessara unglinga at-
vinnulausir og með litla þjálfun
til starfa. Það er því erfitt fyrir
þá að fá vinnu að meðferð lok-
inni.
Margir unglinganna búa við
það að foreldrar eða foreldri
sem þeir era aldir upp hjá era
áfengissjúkir. Um 70% verða
að búa við það að foreldrar eða
eldri systkini nota áfengi á
heimili þeirra að meðferð lok-
inni.
Unga fólkið sem lokið hefur
meðferð á Vogi og endurhæf-
ingarheimilunum Vík eða Stað-
arfelli hefur notið stuðnings í
göngudeild SÁÁ eins og aðrir
gegnum árin. Eftir meðferð era
unglingamir þó mun háðari
umhverfi sínu og félagslegum
aðstæðum en þeir sem eldri era.
Vegna þess hefur SÁÁ gert sér-
stakt átak til að koma til móts
við þessi ungmenni.
Árið 1992 var boðið upp á
sérstök meðferðarúrræði fyrir
fólk sem er 22 ára eða yngra.
Þá vora ráðnir sérstakir ráðgjaf-
ar fyrir unglingana og þannig
skapaður grundvöllur til þess
að þróa og sérhæfa þetta starf.
Ungmennin og fjölskyldur
þeirra fá nú nauðsynlega sér-
hæfða þjónustu og sérstakt hóp-
starf er fyrir unglingana.
Árið 1991 aðstoðaði fram-
kvæmdastjóm SÁÁ unga fólk-
ið sem hafði verið í meðferð til
þess að stofna með sér félagið
„Ungtfólk íSÁÁ“. Þetta félag
hefur síðan starfað undir vemd-
arvæng framkvæmdastjómar
SÁÁ. I þessu félagi starfa ung-
mennin sjálfstætt að því að
skapa sér félagsleg verkefni og
efla samstöðuna. Þannig hafa
þau staðið fyrir ferðalögum,
leiklistamámskeiðum, dans-
leikjum og fleira.
SÁÁ hafði einkum ungling-
ana og unga fólkið í huga þegar
það lagði aukna áherslu á fé-
lagsstarfsemi ýmis konar og
setti á stofn félagsmiðstöðina
Ulfaldann. Þar gefst ungmenn-
unum tækifæri á að koma alla
daga vikunnar og þar er félagi
þeirra, „Ungu fólki í SÁÁ“ ætl-
uð sérstök aðstaða. Þannig er
reynt að skapa ungmennunum
vímulaust umhverfi til að
skemmta sér í og þroskast.