Alþýðublaðið - 07.09.1994, Qupperneq 4

4 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
UMRÆÐA
Miðvikudagur 7. september 1994
Er stærri hluti neytenda landsins hlunnfarinn af minnihlutanum sem hefur aðstöðu til að versla við Bónus?
Dagvörukaupmenn fullyrða að svo sé og bíða nú úrskurðar Samkeppnisstofnunar
VANDAMALIN OEININGU
KAUPMANNA AÐ KENNA
KAUPMENN bíða þessa
dagana eftir úrskurði
S amkeppnisstofnunar
vegna kæru Félags dagvöru-
kaupmanna á hendur 10 fram-
leiðendum eða heildsölum, sem
þeir telja að hafi stundað að
mismuna kaupmönnum eftir
stærð fyrirtækja þeirra. Hinn al-
menni neytandi mun án efa
hugsa sem svo að með þessu sé
verið að stuðla að hærra vöm-
verði á íslandi. Kaupmenn í Fé-
lagi dagvömkaupmanna em á
öðm máli.
Meirihlutinn verslar
ekki í Bónus
Þeir benda á að 2/3 hlutar
landsmanna versli ekki í Bónus
eða í Hagkaupsbúðum. Um sé
að ræða mikið misrétti og órétt-
læti gagnvart meirihluta neyt-
enda á Islandi, sem njóti ekki
og geti vart notið hinna lágu
verða í Bónus, ódým deildinni í
Hagkaup, eins og kaupmenn
kalla það.
En hvað kemur þetta órétt-
læti sem kaupmenn kalla svo
hinum almenna neytanda við?
Kaupmenn segja þetta:
,Eítum nánar á þessa tvo
neytendahópa, 65% sem við
nefnum A- hópinn og 35% sem
er B-hópurinn. í B-hópnum em
neytendur sem hafa greiðan að-
gang að stórmörkuðum, annað
hvort vegna nálægðar eða að-
gangs að ökutæki og oft em
neytendur B-hópsins betur í
stakk búnir að gera magninn-
kaup. í A-hópnum ber fyrst að
telja megnið að landsbyggðar-
fólki og svo þann stóra hóp
þéttbýlisfólks sem oftar en ekki
er efnaminnsta fólkið og er í
reikningi hjá kaupmanninum á
hominu. Þama em líka hópar
fólks, sem hafa ekki krítarkort,
aðgang að ökutæki eða er hijáð
lasleika eða elli, sem bannar
langar ferðir til innkaupa á
nauðsynjum“, segir í greinar-
gerð Félags dagvörakaup-
manna.
Sem sagt, þeir sem era ekki
svo lánsamir að geta verslað í
Bónus fyrir reiðufé em úti á
klakanum, kaupa dýrari vöm
en þeir sem njóta nálægðar, eða
hafa reiðufé undir höndum.
Dagvömkaupmenn gera þá
kröfu að allir kaupmenn eigi að
hafa aðgang að sömu kjömm
miðað við sama magn inn-
kaupa. Krafa þeirra er að fram-
leiðslu- og innflutningsfyrir-
tækin gefi út verðlista þar sem
kveðið sé á um öll kjör, hvort
heldur er magn- eða greiðslu-
kjör. Þó verði einnig að gæta að
því að fyrirtækin fari ekki í
kringum þetta með óhóflegum
afslætti á miklu magni. Slíkt
megi líta á sem hindmn við
eðlilega samkeppni. Þeir benda
á að í Bandaríkjunum sé talinn
eðlilegur magnafsláttur sem
að geta selt báðum. Það þýðir
að ef framleiðandi eða heildsali
verður við afsláttarkröfu stór-
markaðarins án þess að láta
aðra kaupmenn greiða hlut af
þeim afslætti, þá leiði það til
þess að þeir verði að hækka
álagningu sína í heild. Útkom-
an verði því almennt hærra
vömverð.
Kaupmennska í takt
við tímann
Ljóst er að stofnun Hagkaups
og Bónusbúðanna á eigin
birgðastöð, Baugs, var stórfrétt
þess tíma. Alþýðublaðið benti
fyrst allra íjölmiðla á þessa
staðreynd. Með stofnun Baugs
í fyrra skapaðist gmndvöllur
fyrir mun hagstæðari vömdreif-
ingu en fyrr. Þetta hefur komið
á daginn. Framleiðendur og
heildsalar hljóta að fagna því
að geta selt íyrir stórar upp-
hæðir og senda vömna ásamt
einni nótu til eins kaupanda í
stað tuga eða hundmða.
Vömdreifing er dýrt spaug
fyrir fyrirtækin. Á annað
hundrað aðilar selja matvömr í
búðimar, flestar með eigin bíla,
sem hringsóla um sölusvæðið
daginn langan með pínulitlar
pantanir á hvem stað. Þessi
háttur kostar ómælt fé. Einn
stór aðili sem hefur fjárhagslegt
traust hlýtur að komast að mun
betri skilmálum en tugir ósam-
lyndra aðila vítt og breitt um
byggðina. Stofnun Baugs virð-
ist hafa verið mikið happaverk
- kaupmennska í takt við tím-
ann.
Geta sjálfum sér
um kennt
Kaupmannastéttin á íslandi
getur sjálfri sér um kennt
hvemig komið er fyrir henni.
Hún hefur orðið fyrir barðinu á
nútíma verslunarháttum, sem
henni hefur ekki tekist að til-
einka sér. Áratugum saman
hafa kaupmenn nágrannaþjóð-
anna sameinast um birgða-
stöðvar eins og Baug. Hagræð-
ið er augljóst fyrir hvem og
einn kaupmann. Hann getur til
dæmis bytjað að stjóma fyrir-
tæki sínu af einhveiju viti í stað
þess að eyða tímanum í að
skoða ofan í sýnishomatöskur
tuga sölumanna á hverjum
degi, eins og títt er meðal dag-
vömkaupmanna í dag.
Heiðarlegar tilraunir hafa
verið gerðar af hálfu kaup-
manna að koma á nútíma versl-
unarháttum hér á landi. Stofnað
hefur verið til fyrirtækja sem
áttu að sinna þessum bráðnauð-
synlega þætti, en ósamlyndi og
óeining í röðum kaupmanna
hafa orðið til þess að þær til-
raunir hafa orðið til lítils.
Stofnað var Innkaupasamband
matvömverslana - IMA, síðar
Matkaup hf., sem þróaðist
óheppilega í að verða venjuleg
heildverslun í eigu fárra kaup-
manna, - og loks K-samtökin,
sem nú munu vera gjaldþrota
og skilja efitir sig mikinn slóða
af óuppgerðum reikningum.
Kaupmenn hafa farið hópum
saman til annarra landa að læra
af starfsbræðmm sínum þar.
Þrátt fyrir góðan vilja margra
dugandi kaupmanna hafa engin
alvöm samtök orðið til um
matvömdreifmgu á borð við þá
sem Hagkaups- og Bónusbúðir
hafa nú yfír að ráða og njóta
greinilega góðs af. Málatilbún-
aður dagvörukaupmanna hlýtur
að teljast einhver mesta og
besta auglýsing sem Bónus hef-
ur fengið. Það að verðlagið í
þeim verslunum sé í tugum til-
fella langt undir því heildsölu-
verði sem dagvörukaupmönn-
um býðst, hlýtur að vekja
marga til umhugsunar um
hvemig þeir em að veija fé
sínu
JÓHANNES í BÓNUS - hefur tileinkað sér nútímalegar aðferðir í dreifingu matvœla - það hefur
félögum hans í stétt dagvöru verslana ekki tekist að gera.
nemur þeim spamaði sem
myndast við sölu á miklu
magni, hvort sem er til dæmis
spamaður í framleiðslu eða
dreifingu.
Tvennskonar
mismunun
„Hægt er að mismuna á
tvennan ólíkan hátt með verð-
inu til smærri kaupmanna ann-
ars vegar og til stórmarkaða
hins vegar“, segja dagvöm-
kaupmenn.
I fyrsta lagi telja þeir að
framleiðendur/innflytjendur
selji vöm sína til stórmarkaða
mjög nálægt eða jafnvel undir
kostnaðarverði. I því tilfelli sé
A-hópur neytenda, stóri hópur-
inn, að borga fyrir kjör sem B-
hópurinn njóti í Bónusi. Fram-
leiðendur eða innflytjendur
þurfi að hafa sína álagningu til
að standa undir rekstrarkostn-
aði. Það þýði að þeir sem versla
ódýrt í stórmarkaði hagnist á
kostnað hinna neytendanna,
sem þá borgi beinlínis fyrir
verðlækkunina. Þetta sé aug-
ljóst óréttlæti. Verið sé að mis-
muna neytendum á ranglátan
hátt.
I öðm lagi segja dagvöm-
kaupmenn stórmarkaði krefjast
mun meiri afsláttar en aðrir
kaupmenn fá og geta í krafti
veldis síns og stórrar markaðs-
hlutdeildar notað ýmsar að-
gerðir til að knýja ffam kröfur
sínar. Algengt sé að þeir fari
fram á 20% afslátt. Til að mæta
slíkum afslætti þurfi framleið-
andi eða innflytjandi að leggja
25% á kostnaðarverð vömnnar
til að standa á sléttu. Vilji þess-
ir aðilar ekki láta aðra kaup-
menn og viðskiptavini þeirra,
A-hópinn, borga niður vömr til
B- hópsins, þá þurfi álagning
þeirra á vömna að vera 25%
plús það sem þarf til að reka
fyrirtækið. Framleiðandi/inn-
flytjandi kemst í vanda, því
vömr hans em í flestum tilfell-
um í samkeppni við aðrar
samskonar vörur á markaðnum.
Hann verður að velja á milli,
annað hvort að leggja hóflega á
vömna og selja ekki til stór-
markaðanna, eða hinsvegar að
hækka verð vömnnar til þess
MATVÖRUINNKAUPgeta verið meðýmsu móti og kostað neytendur mismikið fé. Dagvörukaup-
menn skipta neytendum íA-og B-hópa eftir því hvar þeir gera innkaupin.
Alþýðublaðsmynd Einar Ólason.