Alþýðublaðið - 11.10.1994, Page 2

2 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
UMRÆÐA
Þriðjudagur 11. október 1994
MMMÐIÐ
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Ritstjóri: Sigurður Tómas Björgvinsson
Setning og umbrot: Alprent hf.
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Sími: 625566 - Fax: 629244
Áskriftarverð kr. 1.400 á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 140
ÖNNUR SJÓNARMIÐ: Gegn atvinnuleysi
Tilraunir til þess að
draga úr atvinnuleysi
Leiðin að
hallalausum
fjárlögum
✓
Abyrgð í ríkisfjármálum og farsæl stjóm efnahagslífsins hafa
einkennt störf ríkisstjómar Alþýðuflokks og Sjálfstæðisflokks á
yfirstandandi kjörtímabili. Fjárlagafmmvarp ríkisstjómarinnar
ber vott um þessa mikilvægu þætti í stjóm landsins. Þá hefur
einnig komið fram í fjölmiðlum að ríkissjóður muni ekki afla
frekari lánsfjár á innlendum mörkuðum á þessu ári ef frá er tal-
in útgáfa á nýrri tegund spariskírteina sem tengjast evrópsku
mynteiningunni. Þessi staðreynd innsiglar þá fyrirætlan ríkis-
stjómarinnar að stefna enn að meira jafnvægi í ríkisfjármálum
og draga úr þrýstingi á vextina. Þetta er þveröfug stefna við
stefnu ríkisstjómar Steingríms Hermannssonar er þáverandi
fjármálaráðherra Ólafur Ragnar Grímsson jók mjög á útgáfu
spariskírteina ríkissjóðs og stuðlaði að innlendum lántökum í
auknum mæli. Það er gleðilegt að ríkisstjómin hafi horfið frá
samkeppni við lánastofnanir um sparifé almennings og þar með
lagt sitt á vogarskálamar að lækka vexti í landinu.
Markmið ríkisstjóma framtíðarinnar á íslandi hljóta að vera
hallalaus fjárlög. Því aðeins er hægt að ná þessu markmiði með
því að draga enn úr sjálfvirkum ríkisútgjöldum og efla hagvöxt
í landinu. íslendingar hafa venjulega afsakað lélegan hagvöxt
með því að benda á, að þjóðin sé háð ytri skilyrðum svo sem
fiskigengd og markaðsverði á fiskafurðum á heimsmarkaði.
Þetta em vissulega mikilvægir þættir en veita okkur ekki fulla
syndaaflausn. Staðreyndin er að við höfum allt of lítið gert til
að fullnýta þekkingu okkar og heimamarkað. Enn emm við að
mestu leyti hráefnisútflytjendur og glötum þar með veigamikl-
um tækifæmm í fullvinnslu aflans, markaðssetningu erlendis og
útvíkkun á jaðarsviðum tengdum sjávarútvegi. Enn eigum við
eftir að lyfta grettistaki í eflingu ferðamannaiðnaðar. Ónýtt
tækifæri liggja einnig í heilsumálum, þar sem er eftirspum eftir
hreinu lofti og vatni svo einföld dæmi séu tekin. Við eigum enn
eftir langt í land að efla gjaldeyristekjur okkar á nýjum sviðum
þar sem við búum yfir sérþekkingu og reynslu.
A hinn bóginn er nauðsynlegt að draga úr sjálfvirkum ríkisút-
gjöldum. Með réttum áherslum í atvinnulífi þar sem afskipti
ríkisins dragast saman, gerist það sjálfkrafa að styrkir til óhag-
kvæms fyrirtækjareksturs í formi beinna peningagreiðslna og
sjóðakerfis muni minnka eða jafnvel hverfa. Sjálfstæður mark-
aðsbúskapur á ekki að þurfa á ríkisstyrkjum að halda. Það er
hins vegar allt annað mál að ríkissjóður styrki nýsköpun eða
framþróun svo sem vísindarannsóknir í þágu atvinnuveganna.
ÓLAFUR ÓLAFSSON landlæknir hefur
verið áberandi uppá síðkastið í fjölmiðl-
um í umfjöllun um atvinnuleysi. Sjálfur
hefur hann skrifað þó nokkuð af blaða-
greinum um málefnið. í síðasta tölublað
Gegn atvinnuleysi - sem ÓLAFUR M. JÓ-
HANNESSON gefur út og ritstýrir - skrifar
landlæknir til að mynda grein er ber fyrir-
sögnina „Tilraunir til þess að draga úr at-
vinnuleysi". í dag glugga ÖNNUR SJÓN-
ARMIÐ í þessa grein hans:
Hverjar eru
meginorsakir?
í inngangi segir landlæknir að lærða menn
greini á um helstu orsakir langvinns atvinnu-
leysis sem þjaka Vesturlönd. Hann spyr
hvort meginorsökin sé tæknilegs eðlis eða
hvort þama sé um lélega efnahagsstjóm að
ræða?
„Þegar rætt er um orsakir at-
vinnuleysis er nauðsynlegt að
hafa í huga að oft virðist sem
sagan endurtaki sig. Nefna má,
að í kjölfar iðnbyltingarinnar
fyrir 300 ámm fylgdi mikið at-
vinnuleysi. Vélar komu í stað
manna. Þar af leiðandi varð
víða mikil andstaða meðal iðn-
verkamanna gegn þeim tækni-
breytingum. Tæknibreyting,
iðnbyltingar bar ekki ávöxt fyrr
en eftir 50 til 60 ár en þá smám
saman fjölgaði mjög nýjum at-
vinnutækifæmm og unninn var
bugur á atvinnuleysinu. Iðn-
byltingin bauð upp á nýja
möguleika - ný störf.
Margt bendir til þess að við sé-
um í svipuðum spomm nú.
Margs konar hagræðing í slóð
tæknibreytinga og sjálfvirkni
sem fylgt hefur, meðal annars í
kjölfar tölvuvæðingar hefur enn
ekki náð að skapa nýjar at-
vinnugreinar og ný störf. Þar af
leiðandi lifum við nú sársauka-
fullt breytingatímabil. Fjöldi
starfa í landbúnaði, fiskverkun,
veiðum, bönkum, verslunarfyr-
irtækjum og víðar hafa horfið
en nægilega mörg ný störf hafa
ekki komið í staðinn - enn sem
komið er.“
Góður
hagvöxtur
Þá er einnig nauðsynlegt að stemma stigu við bmðli í ríkis-
rekstri og efla allt nauðsynlegt aðhald. Mikil umræða hefur ver-
ið í fjölmiðlum að undanfömu um þennan þátt ríkisútgjalda og
er af hinu góða. Stóra heildardæmið er auðvitað fjármögnun
velferðarinnar. An velferðar verður íslenskt þjóðfélag að skræl-
ingjaþjóðfélagi þar sem réttur hins sterka er einn virtur. Hitt er
annað mál að rfkisútgjöld til velferðarmála er að sliga flest ná-
grannalönd okkar. Það er því mikilvægt að finna hinn rétta
meðalveg þar sem samfélagið styrki hina sjúku, gömlu og þurf-
andi. Ríkisstjómir allra tíma verða hins vegar að vera á varð-
bergi gegn sjálfkrafa þenslu í velferðarkerfinu sem gerir nánast
sérhvem þjóðfélagsþegn að velferðarþega úrríkissjóði. Hin al-
menna velferð hinna heilbrigðu er fólgin í öðru en ríkisútgjöld-
um. Á þessum mismun verða stjómendur ríkisins að átta sig á
hverjum tíma.
Landlæknir segir í framhaldi af þessu frá því,
að margir hagfræðingar hafi talið að aðalor-
sök atvinnuleysis mætti rekja til lélegs hag-
vaxtar og vænta mætti breytinga ef hagvöxt-
ur batnaði. En einhverjar blikur virðast á lofti
með það:
,JSTú bregður svo við að þrátt
fyrir allgóðan hagvöxt (3 til
4%) í Vestur-Evrópu á undan-
fömum tveimur til þremur ár-
um hefur lítið sem ekkert dreg-
ið úr atvinnuleysi. Enn fremur
má benda á að þrátt fyrir mjög
góðan hagvöxt í Vestur-Evrópu
„Þetta sýnir
að forspár og
mótmæli
stjómmála-
manna,
hagfræðinga,
vinnuveitenda
og forystu-
manna laun-
þegahópa um
að stytting
vinnutímans
verði of
dýrkeypt og
skapi ekki ný
atvinnu-
tækifæri eru
trúlega
rangar."
á árunum kringum 1980 tókst
ekki að koma í veg fyrir at-
vinnuleysi 25 milljóna manna í
OECD-ríkjunum.“
Atvinnuleysi hefur
aukist
0g landlæknir bendir á að hið raunverulega
atvinnuleysi virðíst jafnvel vera falið líkt og
kemur fram i OECD-skýrslu í júní 1994:
„Þar er sagan um atvinnuleysið
aðeins hálfsögð. Rætt er um
svokallað opið atvinnuleysi en
ekkert um íjölda þeirra er ekki
hafa fasta vinnu. Nokkur dæmi
verða nefnd hér:
- Fram kemur að í Hollandi séu
8% vinnufærra manna atvinnu-
lausir. I raun em 16% til við-
bótar án fastrar atvinnu. Um er
að ræða fólk sem hefur verið
sett á tímabundna örorku (en er
vinnufært), fólk sem fær félags-
lega hjálp er fallið út af skrá, er
í atvinnubætandi starfi eða er
ekki starjhœft samkvæmt
samningi milli atvinnufyrir-
tækja og hins opinbera, það er
fallið út af skrá. Fjöldi þeirra
sem em án fastrar vinnu í Hol-
landi em því um 24%.
- Frá Svíþjóð er sömu sögu að
segja. Milli 8 og 10% em at-
vinnulausir samkvæmt skrá, en
um 20% búa við svipaðar að-
stæður og hér að framan er
lýst.“
Landlæknir veltir fyrir sér hvað sé til ráða ef
aukinn hagvöxtur reynist ekki vera allra
meina bót eins og margir hafa álitið. Hann
bendir í því sambandi á, að í skýrslum sé
bent á að aukinn sveigjanleiki í launum og
vinnutíma geti bætt ástandið:
I. Stytting vinnutímans
„Nýlega hafa verið birtar at-
hyglisverðar niðurstöður varð-
andi aðgerðir í þessa átt. í
Frakklandi hafa þeir er óska
fengið að vinna íjóra daga í
viku. Þar með hefúr vinnutím-
inn styst um 20% en launin
hafa lækkað um 8%. í Þýska-
landi hafa mörg fyrirtæki tekið
upp fjögurra daga vinnuviku.
Launin hafa lækkað um 10%. í
Svíþjóð hefur verið tekinn upp
sex klukkustunda vinnudagur í
heilbrigðisþjónustunni á mörg-
um sjúkrahúsum. Jafnframt
heldur starsfólkið launum sín-
um. Veikindafjarvistir og yfir-
vinna minnkuðu."
Landlæknir telur það merkilegasta við þetta
allt vera, að launakostnaður minnkaði við
þessar aðgerðir um 12 til 13%:
„Þetta sýnir að forspár og mót-
mæli stjómmálamanna, hag-
fræðinga, vinnuveitenda og for-
ystumanna launþegahópa um
að stytting vinnutímans verði of
dýrkeypt og skapi ekki ný at-
vinnutækifæri eru trúlega rang-
ar.“
II. Ársorlof á atvinnu-
leysisbótum
„í Danmörku, en þar hefur 30%
vinnufærra ekki fasta vinnu,
hefur atvinnumálaráðherra
komið á eftirfarandi kerfi: Fólk
fær að taka ársorlof og fer þá
jafnframt á atvinnuleysisbætur.
í stað þess fá atvinnulausir árs-
vinnu á fullum launum. Þrátt
fyrir að þetta hafi einungis stað-
ið í stuttan tíma hafa 60.000
manns notfært sér tilboðið.
95% em húsmæður sem fara
inn á heimilin aftur - og hafa
kosið að sjá um bömin og
heimilið og sinna öðmm
áhugaefhum um leið. Tryggt er
að þær halda vinnu sinni og
koma aftur til starfa eftir árið.“
Landlæknir segir að þessi tilraun sýni að til
em nokkrar lausnir á vandamálum ef menn
festast ekki um of í gömlum reglum og for-
dómum.
ffl. Efling menntunar
Ljóst er af upplýsingum um atvinnuleysi að
þeir sem hafa stutta skólagöngu að baki
verða helst fyrir barðinu á atvinnuleysinu,
segir landlæknir. Þannig er augljóst að þeir
sem hafa lengri skólagöngu að baki missa
síðurvinnuna.
„Ef til vill ættu launþegasam-
tökin að leggja þyngri áherslu á
að auka menntunarmöguleika
félagsmanna sinna í launa-
samningum en gert er. Á þann
hátt eykst markaðsgildi vinnu
þeirra.“
Rétt er að geta þess að landlæknir studdist
við eftirfarandi heimildir við skrif sín: II Stat.
Centralbyran, Haag 1994.// Stat. Centralbyr-
an, Stokkhólmur 1994. II Företags econska
institutet, Stokkhólmur 1994.//
jlcratakaffi með ÖssuriP
I
I
I
I
I
^^Mþýðuflokksfélag Reykjavík.
ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
verður gestur í
KRATAKAFFI
miðvikudagskvöldið
12. október. Húsið opnar
klukkan 20:30.
KRATAKAFFIÐ verður að
vanda haidið í RÓSINNI - félagsmiðstöð
jafnaðarmanna í Reykjavík við Ingólfsstræti.
Kaffiveitingar.