Alþýðublaðið - 11.10.1994, Qupperneq 5

Þriðjudagur 11. október 1994
EVRÓPÁ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5
Aðild íslands að
Evrópusambandinu
Vinnuveitendasamband ís-
lands, Samtök iðnaðarins
og Verslunarráð Islands hafa um
nokkurt skeið unnið að ítarlegri
skýrslu um tengsl Islands við
umheiminn; áhrif alþjóðasamn-
inga á samkeppnishæfni og lífs-
kjör hér á landi. Skýrsla þessi er
nú komin út og að vonum fjallar
umfangsmesti hluti hennar um
samskipti íslands við Evrópu-
sambandið og kosti og galla að-
ildar, bæði almennt og út frá sér-
tækum sjónarmiðum atvinnu-
veganna. Hér á síðunni er í heild
birtur fróðlegur lokakafli skýrsl-
unnar þar sem fjallað er um
hugsanlegan aðildarsamning Is-
lands við Evrópusambandið:
Ef íslendingar komast að
þeirri niðurstöðu að aðild að
Evrópusambandið tryggi best
hagsmuni þeirra þarf að sækja
um aðild með formlegum hætli.
Skilyrði aðildar er þríþætt: Ríkið
þarf að vera í Evrópu, stjómar-
hættir þurfa að vera lýðræðisleg-
ir og mannréttindi virt. Ætla
verður að Island uppfylli þessi
skilyrði.
Pramkvæmdastjóri Evrópu-
sambandsins tæki saman
skýrslu um aðild Islands og síð-
an yrðu greidd atkvæði um um-
sókn þess á Evrópuþinginu og í
ráðherraráðinu. Eftir þetta
myndu taka við aðildarsamning-
ar þar sem aðallega yrði tekist á
um sjávarútvegshagsmuni Is-
lendinga.
egar samkomulag lægi fyrir
um efni aðildarsamningsins
þyrfti sérhvert ESB-ríki að stað-
festa samninginn við ísland og
einnig þyrfti að staðfesta hann
hér á landi. Auk staðfestingar á
samningnum þyrfti að breyta
stjómarskrá landsins. Þyrftu Is-
lendingar að tryggja það í stjóm-
skipunarlögum að aðildarsamn-
ingurinn og aðrar réttarheimildir
Evrópusambandsins fengju öll
sömu réttaráhrif og lög ESB al-
mennt innan þess.
Ekki þyrfti samkvæmt stjóm-
skipulegum kröfum að bera
aðildarsamninginn undir þjóðar-
atkvæðagreiðslu. Hins vegar má
benda á að ef breyta þarf stjóm-
arskrá þarf samþykkti tveggja
þinga með þingkosningum á
milli. Þannig myndi þjóðin alltaf
koma nálægt staðfestingu aðild-
arsamnings að Evrópusamband-
inu, hvort heldur það væri með
beinurn eða óbeinum hætti.
Eins og áður var minnst á.má
ætla að aðildarsamningur ís-
lands ntyndi fyrst og fremst snú-
ast um sjávarútvegsmál. Einnig
mætti ætla að þar yrði að finna
ákvæði um aðlögun að landbún-
aðarstefnu Evrópusambandsins,
þátttöku í byggðastefnu þess,
áhrif á stofnunum bandalagsins,
og ef til vill um afslátt í þýðing-
ar- og túlkunarmálum. í þessu
sambandi er rétt að hafa í huga
að með EES-samningnum hefur
ísland lagað sig að flestum atrið-
um hins sameiginlega markaðar
Evrópusambandsins.
Samningar um fulla aðild eru
gerðar til ótiltekins tíma. í
Rómarsáttmálanum sjálfum er
ekki að finna nein ákvæði um
það hvemig fara eigi með úr-
sagnir aðildarríkja. Hins vegar
má benda á að flest aðildarríki
Evrópusambandsins em aðilar
að svokölluðum Vínarsamningi
um alþjóðlegan samningsrétt (Is-
lendingar em ekki aðilar að
samningnum). Þar er kveðið á
um uppsögn alþjóðlegra samn-
inga. Má sem dæmi um heimild-
ir til uppsagnar nefna að gmnd-
vallarbreytingar hafi orðið á
þeim forsendum sem lágu fyrir
við inngöngu ríkis og þær breyt-
ingar hafi ekki verið fyrirsjáan-
legar. Einnig má nefna uppsögn
samkvæmt samþykkt annarra
aðildarríkja.
s
Aleiðtogafundi Evrópusam-
bandsins í Portúgal 27. júní
1992 var ákveðið að helja við-
ræður við þau af aðildarríkjum
EFTA sem leita vildu aðildar að
óbreyltri stjómskipun sambands-
ins. Þessi ákvörðun var á því
byggð að EES-samningurinn
hafi rutt veginn fyrir hraðferð í
aðildarviðræðunt til handa þeim
er það vildu. Islensk stjómvöld
kusu, svo sem kunnugt er, að
taka ekki þátl í aðildarviðræðum
á þessum gmndvelli samhliða
hinum EFTA-ríkjunum. Af hálfu
Evrópusambandsins er þó víst
enn litið svo á að ísland eigi
heimboð á þessum gmndvelli,
samanber það sem kom fram í
máli Jacques Santer í ferð for-
sætisráðherra til Brussel.
s
Aríkjaráðstefnunni sem fyrir-
huguð er árið 1996 er búist
við að stjómskipulag sambands-
ins verði tekið til endurskoðunar
meðal annars með tilliti til hugs-
anlegrar stækkunar í framtíðinni.
Vegna þessa kepptust ijögur
EFTA- ríki við að komast inn í
sambandið fyrir margnefnda
ráðstefhu og hafa þannig áhrif á
framtíðarmótun þess. Þótt Is-
lendingar kynnu nú að æskja að-
ildar að Evrópusambandinu er
því engan veginn tryggt að þeir
fengju aðild með hliðstæðum
skilmálum. Sýnist mörgum að
engir kostir séu á aðild fyrr en að
lokinni ríkjaráðstefnunni og þá á
þeim kjömm sem ákveðin verða
þar. Hins vegar má einnig benda
á að allt getur talist mögulegt
innan Evrópusambandsins ef
pólitískur vilji er fyrir hendi. Að-
ildarsamningur hinna EFTA-
ríkjanna tóku einungis þrettán
mánuði og samningar við ísland
gætu tekið ennþá styttri tíma í
ljósi EES-samningsins og aðild-
arsamninga hinna EFTA-ríkj-
anna. Ef þetta væri vilji okkar ís-
lendinga þyrfti þó að vinna hratt
og ömgglega og þyrfti aðildar-
umsókn að berast á fyrri hluta
ársins 1995.1 þessu samhengi er
einnig rétt að taka fram að ef
ekki næðist að semja um aðild
fyrir ríkjaráðstefnuna yrði þó
tekið tillil til væntanlegrar aðild-
ar Isiands á ráðstefnunni og jafn-
vel fengist áheymarfulltrúi, sam-
anber áheymaraðild leiðtoga
hinna EFTA-ríkjanna á nýliðn-
um leiðtogafundi á Korfú.
/
Ahinn bóginn er talið ólíklegt
að sambandið geti þróast
þannig að ríki njóti mismunandi
réttinda eða áhrifa eftir því einu
hvenær þau kunni að hafa gerst
aðilar. Því er allt eins líklegt að
Islendingar fengju hliðstæð
formleg áhrif við aðild þótt síðar
verði og til dæmis Lúxemborg.
Miðað við núgildandi skipan
fylgdi aðild seturéttur á fundum
leiðtogaráðsins, einn fram-
kvæmdastjómarmaður, tvö at-
kvæði í ráðherraráðinu, einn
dómari og fimm til sex þing-
menn.
Með aðild að Evrópusam-
bandinu framselja þjóðir
ákvörðunarvald sitt í einstökum
málaflokkum til sameiginlegrar
yfirstjómar innan bandalagsins.
Þetta gera þjóðir þar sem þær
telja meiri hagsmuni af slíkri
samvinnu heldur en án hennar.
Jafnframt líta aðildarþjóðir Evr-
ópusambandsins svo á að efna-
hagsmál og fleiri mál séu svo
samtengd að hagfelldast sé að
vinna að þeim í samvinnu þjóða.
Smáríki í Evrópu eins og Belgía,
Holland og Lúxemborg telja sig
hafa haft meiri áhrif á þróun
Evrópumála með aðild en ef þau
hefðu staðið utan við Evrópu-
sambandið.
pumingin um sjálfstæði
þjóðarinnar við inngöngu í
Evrópusambandið má svara
þannig að það er almennt viður-
kennt í þjóðarrétti að ríki sé full-
valda og sjálfstætt þó það ffam-
selji ýmsa þætti ríkisvalds síns til
alþjóðlegra stofnana. Aðalatriðið
sé að ríkið takmarki ríkisvald sitt
af fúsum og frjálsum vilja í sam-
ræmi við stjómarskrá sína en
ekki vegna nauðungar af hálfu
annarra ríkja. Nú þegar hafa ís-
lendingar tekið á sig slíkar þjóð-
réttarlegar skuldbindingar, bæði
með viðurkenningu á bindandi
lögsögu Mannréttindadómstóls-
ins og með aðild að Sameinuðu
þjóðunum sem skuldbindur Is-
land að fara eftir ákveðnum fyr-
irmælum Öryggisráðsins.
að valdaframsal sem á sér
stað með inngöngu í Evrópu-
sambandið er fyrst og fremst
fólkið í því að löggjöf sett af
sambandinu verður landslögum
æðri og þegar þetta tvennt rekst
á verða landslög að víkja. Jafn-
framt eiga dómstólar og stjóm-
völd í aðildarríkjum að leitast
við að sambandsákvörðunum sé
framfylgt innan ríkisins. Starf-
semi sambandsins tekur þó eng-
an veginn yfir hið þjóðlega vald
og meginþræðir valda liggja
áfram um þjóðþing aðildarríkj-
anna. Þau verða hins vegar að
haga lagasetningu til samræmis
við ESB-réttinn þar sem það á
við og hann gildir.
Með aðild fá lög Evrópu-
sambandið bein réttaráhrif
að uppfylltum ákveðnum skil-
yrðum en það gerist ekki með
EES. Island lögtekur hins vegar í
flestum tilvikum lög Evrópu-
sambandsins á samningssviði
EES eftir á. Þessu til viðbótar
má reikna með að innan þingsins
yrði stofnuð sérstök Evrópu-
nefnd, svipað og á danska þjóð-
þinginu, og ráðherrar bera
ábyrgð á gerðum sínum innan
Evrópusambandsins gagnvart
Alþingi.
Dómstólar landsins myndu
dæma með sama hætti eftir
sem áður. Breytingin fælist fyrst
og fremst í hinu svokölluðu for-
úrskurðum. Einnig væri í sum-
um tilvikum hægt að skjóta mál-
um beint til Evrópudómstólsins,
svo sem vegna aðgerða ESB-
yfirvalda í samkeppnismálum. Á
framkvæmdavaldinu myndi
hvfla sú skylda að sjá til þess að
ESB-réttur væri haldinn við
framkvæmd stjómsýslunnar hér
á landi. Sjálf starfsemi stjóm-
sýslunnar myndi ekki breytast
mikið, nema þá helst að stjóm-
sýslan yrði gegnsærri og þyrfti
að gefa ESB-skýrslur um ffam-
kvæmd stjómsýslunnar. Ráð-
herrar myndu áfram bera ábyrgð
á stjómarframkvæmd sinni
gagnvart Alþingi. I hlut stjóm-
sýslunnar kæmi einnig það verk-
efni að sinna aðild Islands að
Evrópusambandinu, það er
senda sérfræðinga á fundi vinnu-
hópa og þess háttar.
Með gildistöku samningsins
um Evrópska efnahags-
svæðisins næst mikið af þeim
efnahagslega ávinningi sem að-
ild að Evrópusambandinu hefur í
för með sér. Hins vegar felur
samningurinn ekki í sér aðild að
stofnunum Evrópusambandsins
og þar með aðild að ákvörðun-
um innan sambandsins.
Spumingin um aðild að Evr-
ópusambandinu snýst að
miklu leyti um pólitísk rök,
hvort aðild tryggi áhrif á fram-
tíðarþróun í Evrópu, en telja
verður allar líkur á því að Evr-
ópusambandið muni þar ráða
mestu. Þessu til viðbótar má bú-
ast við að þörfin fyrir pólitískt
samstarf aukist samhliða auknu
efnahagslepu samstarfi. Meta
þarf hvort Islendingar vilji hafa
áhrif á þá þróun eða telji sig geta
haft áhrif utan ESB. Mestu
skipta möguleg áhrif á mótun
sjávarútvegsstefnu sambandsins
en fullyrða má að á því sviði
teldust íslendingar hafa mestu að
miðla og því líklegt að möguleg
áhrif yrðu þar einna sýnilegust.
Islendingar em kontnir á sumum
sviðum lengra en ESB við
stjómun á fiskveiðiauðlindinni
og sjávarútvegur er hér almennt
rekinn sem sjálfstæður atvinnu-
rekstur en ekki sem hluti af
byggðastefnu.
Innan Evrópusambandsins sæti
forsætisráðherra á leiðtoga-
fundum ESB og tæki þátt í um-
ræðum á jafnréttisgrundvelli og
gæti þar gert grein fyrir þeim
sjónarmiðum sem Islendingar
teldu mikilvæg. í ráðherraráðinu
sæti íslenskur ráðherra og þó svo
að hann hefði aðeins tvö at-
kvæði, þá gæti hann komið sjón-
armiðum sínum að og einnig átt
samstarf við aðrar þjóðir. Nægir
í því sambandi að minna á marg-
slípað samstarf Norðurlanda-
þjóðanna í íjölda alþjóðastofn-
ana. Reynslan virðist sýna að
einstök ríki eða ríkjahópar séu
ekki þvingaðir í atkvæðagreiðslu
innan Evrópusambandsins.
s
Island fengi fulltrúa á Evrópu-
þinginu og í Efnahags- og fé-
lagsmálanefnd sem era umsagn-
araðilar um tillögur til lagabreyt-
inga auk þess sem ráðgast væri
við íslenska aðila frá upphafi til-
lögusmíðar og að lokaákvörðun.
Á því langa ferli væm margir
möguleikar til að hafa áhrif á
ákvarðanir andstæðar íslenskum
hagsmunum. Að lokum má
benda á að með aðild gæfist Is-
lendingum tækifæri til að beita
sér fyrir ýmsum þeim málum
sem þeir teldu varða miklu, svo
sem fríverslun með fisk og
vemdun hafsins.
ótt brýnt sé að meta áhrif
hugsanlegrar aðildar Islands
að Evrópuscuribandinu er þó ljóst
að niðurstaðan ræðst ekki af ein-
földum útreikningum á ágöllum
og ávinningi. Til þess em áhrifin
og of margþætt á stjómskipulag,
lífskjör, búsetu, atvinnuhætti og
atvinnustig, félagsmál og marg-
víslegar þjóðhagsstærðir. Þegar
fyrir liggur skýr greining á lík-
legum áhrifum aðildar á einstaka
þætti er fyrst forsenda til að meta
hvort leita eigi aðildar eða
standa utan Evrópusambandsins.
Niðurstaðan ræðst af því hvort
unnt sé að fá þá aðildarskilmála
sem tryggi vöxt og viðgang
byggðar og atvinnulífs hér á
landi á grundvelli hagnýtingar
auðlinda og aðgangs að mörkuð-
um eða hvort vænlegra sé að
standa utan Evrópusambandsins.
Það mat getur eingöngu byggst á
hagsmunum íslendinga sjálfra.
En hversu svo sem fer um form
samskipta Islands og annarra
ríkja er ljóst að íslendingar eiga
ekki meira undir öðmm en sjálf-
um sér um það hversu til tekst
um þróun atvinnu- og efnahags-
mála. Atvinna, byggð og góð af-
koma verður því aðeins tryggð
að atvinnulífið njóti að minnsta
kosti hliðstæðra starfsskilyrða á
við það sem gerist meðal keppi-
nauta í nálægum löndum. Það er
í raun kjami umræðunnar um
tengsl Islands og annarra landa.