Alþýðublaðið - 18.01.1995, Page 5

MIÐVIKUDAGUR 18. JANÚAR 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
slandsdeildar Amnesty International, í samtali við Stefán Hrafn Hagalín um starf samtakanna
samviskunnar“; bók sem inniheldur 130 ljóð eftir 102 skáld; ljóð sem Sigurður hefur þýtt
r mínar eru oft slœmar“
Því var hvíslað að mér að í íslands-
deild Amnesty Intemational vœru
aðallega vinstrisinnaðir mennta-
menn og MH- ingar í tilvistar-
kreppu. Erþetta rétt?
„Þetta er nú alveg... Hvað segirðu
MH-ingar? Ja, það er náttúrlega
mikið af fólki hjá okkur úr MH, en
einnig úr flestum öðmm framhalds-
skólum. Til dæmis var heill hópur
stofnaður á Akureyri. Nei, nei, nei...
Þetta er alveg fáránlegt. Matthías Jo-
hannessen hefur til að mynda verið
félagi í samtökunum í fjöldamörg ár;
hann er nú varla mjög vinstrisinnað-
ur. Ennfremur hafa starfað í stjóm
hæstaréttardómarar á borð við Hrafn
Bragason og sýslumenn líktog Hjör-
dís Hákonardóttir. Þetta er allskonar
fólk. Þau eru að vísu öll mjög félags-
lega meðvituð. En vinstrisinnuð -
það er ósanngjam klisjustimpill. Það
getur hinsvegar verið að vinstrifólk
sé eitthvað betur meðvitað en aðrir
um ástandið í heiminum. Ég veit það
ekki.“
Hvað er það sem rekurfólk í svona
starf; er þetta einhver ég-verð-að-
bjarga-heiminum-komplex?
,Já, það er eitthvað svoleiðis; flest
viljum við leggja okkar litla lóð á
vogarskálamar. Þetta er náttúrlega
mikið til ungt fólk og það hefur nú
alltaf verið þannig, að hugsjónimar
brenna heitar á yngra fólkinu en því
eldra. Við trúum því öll að við séum
að laga heiminn eitthvað; kannski
ekki að bjarga honum á einum degi,
en að minnsta kosti að lagfæra hann
hvert okkar iyrir sig. Það er kannski
eitthvað mannúðarsyndróm sem
hijáir okkur. Ég veit það ekki. Til
dæmis mætti geta sér þess til í sam-
bandi við framlög í ýmsa skyndi-
hjálp fyrir fólk í neyð, að það sé
sumpartinn gert til að ffiða samvisk-
una.“
Hvemig stendur íslandsdeild Am-
nesty sig í samanburði við aðrar
þjóðir?
,Já, það er þessi fræga höfðatala.
Einhver maður þama á skrifstofunni
í London gerði það í fnstundum sín-
um að reikna út fjölmennustu deild-
imar og setja upplýsingamar uppí
línurit. Og hann fann það víst út að
bara Færeyingar em öflugri en við
íslendingar í þessu sambandi. Við
emm mjög öflug sé litið á málin út-
ffá þeim sjónarhóli; næststærst í
heiminum."
Hvemig og hvenœr komst þú inní
starf samtakanna?
„Ætli það séu ekki svona tíu ár síð-
an ég fór að vera virkur í Amnesty.
Ég var í Grikklandshreyfingunni og
barðist gegn fasistunum þar á sínum
tíma; var formaður á meðan sú
hreyftng var við lýði. Einnig barðist
ég gegn stríðinu í Víetnam þegar ég
var yngri og herskárri. I starfi Am-
nesty fór ég síðan að taka þátt fyrir
f5 ámm og var bara svona óaktívur
bréfritari. Ég hef siðan verið virkur í
stjóm síðan 1988 og tvisvar verið
formaður; 1988 til 1990 og 1992 til
1994. Jóhanna K. Eyjólfsdóttir var
þama formaður í millitíðinni, en
þegar hún tók við starfi fram-
kvæmdastjóra samtakanna árið 1992
fór ég aftur í formannsembættið.“
Yfir að Ijóðasafninu sem Islands-
deild Amnesty gaf út; hvaða bók er
þetta?
„Þetta er í raun alþjóðlegt ljóðsafni;
bók sem við gáfum út til að minnast
20 ára afmælis Islandsdeildar Am-
nesty Intemational. Vonandi verður
einhver ágóði af útgáfunni — skáld-
in og samstarfsaðilar okkar, Mál og
menning og Prentsmiðjan Oddi,
gáfu til að mynda vinnu sína með
það í huga. Þetta er svona varanlegt
form og eftirminnilegt sem við skilj-
um eftir okkur þegar kvikmyndasýn-
ingar, ráðstefnur og aðrar uppákom-
ur fara að dofna f minningunni.
Fmmmyndin af þessari bók var gef-
in út í Astralíu fyrir tveimur ámm og
hét From the Republic of Consci-
ence. Það vom tvö skáld í Ástralíu
sem söfnuðu efninu saman víða að
úr heiminum og ég sendi þeim með-
al annars nokkur ljóð. Tvö skandina-
vísk ljóð birtust í þessari áströlsku
bók og annað þeirri átti einmitt
Hannes Sigfússon. Síðan var það í
mars í fýrra að samtökin vom með
einhveija svona menningaruppá-
komu og ég var beðinn unt að þýða
nokkur ljóð fyrir það tækifæri. Það
gekk svo einstaklega vel, að ég fór
bara í það verkefni að þýða bókina.
Ég bætti við það verk nokkmm ís-
lenskum ljóðum og einnig ljóðum
sem ég hafði áður þýtt, til dæmis frá
Grikklandi. En semsagt, bókin er að
meginstofni til þetta ástralska verk
sem einnig hefur komið út í Banda-
ríkjunum, en við emm fyrsta landið
sem gefur hana út í þýðingu á eigin
tungu."
Þetta hefur verið mikið verk... ?
,Já, þetta var gífurlega mikið verk;
130 Ijóð eftir 102 skáld hvaðanæva
úr heiminum. Þama er meðal annars
að finna ljóð eftir Pablo Nemda,
Önnu Akhmatovu, Giuseppe Ungar-
etti, Wole Soyinka, W.H. Auden,
Ted Hughes, Seamus Heaney, Wall-
ace Stevens, Jannis Ritsos, Zbigniew
Herbert, Tomas
Tranströmer og Osip
Mandelstam; mörg
virtustu og merkileg-
ustu skáld aldarinnar.
En þrátt fyrir að verkið
hafi verið mikið um-
fangs þá var einstak-
lega gaman að glíma
við það; alltaf áhuga-
vert að fást við erfíða
texta. Einsog þú sérð er
bókinni skipt upp í sex
kafla eða þemu: I. Þið
gátuð ekki tekið frá
mér varimar sem enn
bærast, II. Af jörðinni
sást það ekki. En við
skynjuðum eitthvað
skelfilegt, m. Það tek-
ur dijúgan tíma að
drepa tré, IV. Ég fór í
engan stað...ég hvarf,
V. Myrkrið er sjálfget-
ið og VI. Kona af jörð,
kona af eldi. Hver kafli
er tiltölulega samstæð-
ur og ljóðin talast á
innbyrðis."
Nú em Ijóðin eftir
þennan aragrúa af
skáldum; fer þetta
ekki allt í eina kássu í
hausnum á þér og
stíllinn tapast. með
magninu; nœrðu að
halda sönsum?
, Jaaa, þetta tók nú sex
mánuði. Maður getur
alveg farið úr einu
hugarástandi í annað.
Það segja mér að
minnsta kosti fróðir
menn, að ég hafi náð
nokkuð vel að halda
stíl skáldanna og þetta
sé ekki allt eins. Rit-
stjóri Máls og menn-
ingar, Friðrik Raftis-
son, Ias handritið allt
yfir og sagði ljóðasafh-
ið hafa komið sér mjög
skemmtilega á óvart.
Hann hélt víst að þetta
yrði svona einsleitt og
fullt af upphrópunum
og mannréttindayfir-
lýsingum, en svo
reyndist ekki vera.
Friðrik sagði ljóðin vel
valin og góð heildar-
mynd væri á safninu;
enda gæði ljóðanna
frekar látin ráða ferð en
boðskapur þeirra. Ég
er mjög ánægður með
þessa umsögn hans og
annarra."
En nú nefnist þetta
alþjóðlega Ijóðasafn
„Ur ríki samviskunn-
ar“; em Ijóðin þá öll
tengt inná það þema?
,,Að flestu leyti; ann-
aðhvort beint eða
óbeint. Mörg þeirra
fjalla hinsvegar um
lífsgleði og ljóðið hans
Ungaretti er nú bara um það hversu
gaman er að vera til. — Hann var
meira að segja fasisti held ég. — Það
er spilað á mjög marga strengi þarna;
ekki bara hörmungar heldur líka
andstæðumar, gleðina og svo fram-
vegis. Mikið af skemmtilegum hútn-
or er þama að finna og f raun skrýtið
hversu mikið menn virðast leita í
kímnina - húmorinn - þegar þeir eru
komnir útá ystu nöf.“
Heldurðu kannski að húmorinn
verði oft eina útleiðin?
, Já, það getur vel verið. Ljóðskáld-
in gera ef til vill ekki grín að aðstæð-
um sínum en sjá samt lífið í ein-
hveiju skoplegu Ijósi. Bókin verður
þannig ekki einhæf og leiðinleg lesn-
ing; öðm nær.“
Enginn grátur og gnístran tanna?
„Langt því frá. Langt því frá. Mikil
von í loftinu.“
Þekkirðu persónulega eitthvert
þessara miklu skálda?
, Já, já. Það em einhverjir þama sem
ég kannast við. Ég hitti til dæmis
Jannis Ritsos, sem ort hefur mikið
um þjáningar fólksins, valdníðslu og
kúgun, fyrir þijátíu ámm þegar hann
var nýkominn úr fangelsi til ljölda
1 ára. W.H. Auden þckkti ég einnig.
Hann lenti að vísu ekki í neinum um-
talsverðum þrengingum sjálfur, en
skáld geta auðvitað ort um hluti og
sett sig í spor annarra; þurfa ekki
endilega að upplifa þjáningamar
sjálf.“
Hvað með fólkið sem þú hefur hitt
í tengslum við starfið; segðu mér
frá einhverju eftirmiitnilegu?
„Við fengum til dæmis í fyrra til
okkar yndislegan mann frá Éþíópíu
sem sat þar í fangelsi í tíu ár; reyndar
sat konan hans líka í fangelsi og ól
honum son er hann sá ekki fyrstu níu
árin. Það var mjög átakanlegt að
heyra lífsreynslusögu
hans. Hann var Islands-
deildinni óskaplega
þakklátur fyrir það sem
hann taldi okkur hafa
gert fyrir sig; vissi það
reyndar ekki fyrr en und-
ir lokin þegar hann var
að niðurlotum kominn,
að nýr fangi kom inn. Sá
sagði frá því að það væm
samtök sem væm að
berjast fyrir lausn hans.
Þetta er saga margra
þessara manna; bara að
vita að einhver er að beij-
ast fyrir þá gerir svo ótrú-
lega mikið; menn öðlast
þrótt og baráttuþrekið á
nýjan leik. Vonin skiptir
öllu.“
Hvernig er staða
mannréttindamála á Is-
landi?
„Það er vitaskuld afar
erfitt að bera okkur sam-
an við margar þjóðir
heimsins en í saman-
burði við aðrar vestrænar
þjóðir er staðan hér ágæt.
Áuðvitað koma annað-
slagið upp mál hér á borð
við Sigurðar Þórs Guð-
jónssonar; manns sem er
meinaður aðgangur að
sjúkraskýrslum um sig.
Stundum em fangar
einnig að kvarta yfir illri
meðferð. En ástandið hér
er nú ekki verra en það,
að árlega er gefin út
skýrsla á vegum Am-
nesty Intemational um
stöðu mannréttindamála.
Það þykir vægast sagt lít-
ill heiður að komast
þama á blað og Islend-
ingar hafa sem betur fer
alveg sloppið við það.
Danmörk, Svíþjóð, Nor-
egur og Finnland hafa
hinsvegar oft verið
þama; gjaman vegna
deilumála um herskyldu
og illa meðferð á föng-
um.“
Hvemig er það með
ykkur sem hafið beina
og millitiða vitneskju
um hörmulega meðferð
áfólki víðsvegar í heim-
inum; sofið þið ekki
illa?
„Það er nú það. Manni
h'ður oflt illa. Það kannski
aðallega þegar maður
kemst í svona návígi við
fólk einsog þennan mann
frá Eþíópíu. Ég neita því
ekki, að draumfarir mín-
ar em oft slæmar —
svipmyndimar fyrir aug-
um manns hryllilegar —
þó maður nái oftast að
festa svefn eftir svona
langan tíma í starfi að
mannréttindamálum."
A-mynd: E.ÓI.
Marjorie Agosin (Chile)
Það sem
ótrúlegast var
Það sem ótrúlegast var,
þetta varfólk einsog við
siðprútt
hámenntað og fágað.
Vel heima í sérteknum vísindum,
keypti œvinlega stúkusceti á hljómleikum
fór reglulega til tannlœknis
sótti frábæra einkaskóla
sumir léku golf...
Já, fólk einsog þú, einsog ég
fjölskyldufeður
afar
frœndur og guðfeður
En það sturlaðist
hafði gaman afað hrenna
höm og bœkur
myndaðist við að skreyta grafreiti
kevpti húsgögn gerð afhrotnum beinum
snœddi meyr eistu og eyru.
Hélt það vœri ósigrandi
nostursamt við skyldustörfin
og talaði um pyntingar
með orðfœri skurðlækna og slátrara.
Það launmyrti æsku lands míns
og þíns
nú gat enginn trúað á Lísu í speglinum
nú gat enginn rölt um breiðstrætin
ánþess skelfing nísti merg og bein
Og ótrúlegast aföllu
þetta varfólk
einsog þú
einsog ég
já, indælisfólk
alveg einsog við.
Marjorie Agosin (1954-1 er rithöfundur frá Chile, býr i Banda-
ríkjunum og er prófessor við Wellesley. Meðal Ijóöabóka hennar
má nefna Zones of pain, Circles of Madness og Sargesso. Hún
starfar hjá forlaginu White Pine Press og hefur nýlega ritstýrt
tveimur safnritum meö suður- amerískum bókmenntum:
Landscapes ofa New Land: Fiction by Latin American Women
og Secret Weavers: Stories of the Fantastic. ÞýOing: SAM