Alþýðublaðið - 24.05.1995, Side 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 24. MAÍ1995
m e n n i n g
Frá hinu háleita
til hins hlægilega
Orfá orð um „sígilda" jafnaðarstefnu
(SIÐARI HLUTI)
Vegna þess hvimleiða púrítanska
hreintrúarháttar sem mér finnst hafa
einkennt öll skrif í Alþýðublaðið und-
anfarið, langar mig að hefja umræðuna
um þessa löngu tímabæru spumingu á
því hvað sígild jafnaðarmennska er
ekki. Það getur vonandi orðið kveikjan
að frekari skoðanaskiptum. Víkur nú
sögunni að undangengnum kosning-
um.
Pallborðið I
- Sígild jafnaðarstefna í menntamál-
um felst ekki í að Aiþýðuflokkurinn
boði afnám eftirágreiðslna námslána
eftir að hafa komið þeim sjálfir á
tveimur árum áður. Sérstaklega á þetta
illa við þegar þessi hugmynd skýtur
fyrst upp kollinum
eftir þinglok og rétt
fyrir kosningar.
Neyðarleg náms-
lánastefna væri í
sjálfu sér ekki svo
átakanleg ef hún
hefði ekki verið eina
borðfasta stefnumál
Alþýðuflokksins í
menntamálum. Að
minnsta kosti heyrði
ég ekki annað, nema
einna helst óljóst tal
um að „auka aga“ í
skólum! Maður beið
bara eftir ræðu um
kristileg gildi, fjöl-
skylduna og hlut-
verk konunnar.
- Það rímar ekki við sígilda jafhað-
arstefnu að boða sjávarútvegsstefnu
sem felst í því að arðinum af auðlind-
inni á ekki að úthluta til þjóðarinnar
heldur aftur tii sjávarútvegsins. Það var
kjaminn í stefnuplöggum flokksins
fyrir kosningar. Málamyndaveiðigjald
átti að innheimta fyrir réttlætis- og
siðasakir og útdeila því aftur til sjó-
manna eftir krókaleiðum bitlinga-
nefhda stjómmálamanna. Það var heii-
agt réttlætismál að taka pening úr vasa
eins sægreifa til að setja f vasa annars.
Að öðru leyti byggðist sjávarútvegs-
stefnan á því að „tryggja hagsmuni
smábátaeigenda“ sem virðast vera í
mikium meirihluta í Alþýðuflokknum
eftir að Ágúst Einarsson kvaddi. Það er
óumdeild hagfræðileg staðreynd að
smábátar skila mun minni arði til þjóð-
arbúsins en togarar. Fyrirslátturinn um
„umhverfisvænar" veiðar hefur hljóm-
að undir eymdarsöng trillukarla og
dagróðrarmanna ailt fiá því fyrsti tog-
arinn kom til landsins 1905. Stefna Al-
þýðuflokksins í sjávarútvegsmálum er
arfur frá liðinni tíð eins og viðhorf
sumra afdalabænda um aldamótin sem
héldu því ftam að vélvæðing og áburð-
argjöf væri uppfinning andskotans.
- Sígild jafiiaðarstefna felst heldur
ekki í því að gera það að höfuðmáli
fyrir kosningar, þriðju kosningamar í
röð, að leiðrétta himinhrópandi at-
kvæðamisvægi efdr átta ára þaulsetu í
ríkisstjórn. Sérstaklega er þetta
ósmekklegt stefhumái þegar leiðrétt-
ingar voru boðaðar í stjómarsáttmála
síðustu ríkisstjómar en alþýðuflokks-
menn höfðu ekki rænu á að ýta á al-
vöm úrbætur fyrr en allt of seint.
- Búvömsamningurinn sem ríkis-
stjórn Alþýðuflokksins gerði við
bændur 1991 á heldur ekkert skylt við
sígilda jafhaðarstefhu. Hann tryggði í
sessi einokunaraðstöðu bænda og úti-
lokaði alla heilbrigða samkeppni til
1998 þegar samningminn rennur út.
Þaðan af síður felst sígild jafnaðar-
stefna í aulalegum æsingi út í bændur
vegna þess samnings sem flokkurinn
sjálfúr gerði og undarlegum upphlaup-
um út af fáeinum kjúklingalærum sem
Jóhannes í Bónus flutti til landsins í
auglýsingaskyni. Óyfirvegaður æsing-
ur út í bændastéttina hafa verið flokkn-
um tíl stórkostlegs skaða. Bændur hafa
alltaf verið á móti Evrópu, þéttbýlis-
myndun, sjómönnum, símanum og
litasjónvarpi var inntakið f dreifiriti
hallelújasafiiaðar Evrópusinnaðra ung-
„Bændur hafa alltaf verið á móti
Evrópu, þéttbýlismyndun, sjó-
mönnum, símanum og litasjón-
varpi var inntakið í dreifiriti
hallelújasafnaðar Evrópusinn-
aðra ungkrata fyrir kosningar,
(fyrir utan að kynna flennimyndir
af „nýju kynslóðinni".) Þeir voru
raunar svo helteknir heilögum
anda að í Evrópumessum ung-
krata var innganga í ESB jafnvel
sögð lausn á jafnréttisvandamál-
um landsmanna!"
krata fyrir kosningar, (fyrir utan að
kynna flennimyndir af „nýju kynslóð-
inni“.) Þeir voru raunar svo helteknir
heilögum anda að í Evrópumessum
ungkrata var innganga í ESB jafnvel
sögð lausn á jafnréttisvandamálum
landsmanna! Var það ekki út af ein-
hveijum jafhréttis-framsóknarsjóðum?
Eða kannski vegna þess að það ríkir
svo mikið jafnrétti í sunnanverðri Evr-
ópu, eins og til dæmis á Spáni, Ítalíu,
Grikklandi og Portúgal, sem kjörið er
að flytja inn? (Það lá við uppreisn á
Evrópuþinginu þegar kona var valin til
að fara með sjávarútvegsmálin í fiam-
kvæmdastjóm ESB!)
Svona mætti auðvitað halda
endalaust áfram. Kannski ég ætti
næst að skrifa um hvað sígild jafhaðar-
stefha er, í staðinn fyrir að nöldra yfir
því hvað hún er ekki. Það er
auðvitað meira uppbyggjandi og miklu
skemmtilegra viðfangsefni. Og þegar
öll spilin eru skoðuð er aldrei að vita
nema ég, og kerfisfræðingurinn knái,
séum sammála flestum veigamiklum
málum. En fyrst ættum við ef til vill að
ná samstöðu um að „horfast í augu
við“ misheppnaða kosningabaráttu og
ákveða í sameiningu að stokka upp á
nýtt. Það var nefhilega vitlaust gefið.
Höfundur er nemi og jafnaðarmaður.
Liam Neeson. Fær ekki háa ein-
kunn frekar en aðrir aðstandendur
kvikmyndarinnar Rob Roy. Hvernig
getur einn maður staðið undir öll-
um þessum dyggðum?
ástar hinnar góðu konu Mary (Jessica
Lange) - að sjálfsögðu - er hefur
ástríðufull og myndræn mök við hetj-
una okkar fyrir framan gríðarlega stórt
ftjósemistákn (getnaðarlim) úr steini.
Lýsandi dæmi.
Það getur vel verið, að kvikmynda-
húsagestir af karlkyni séu sem bergn-
umdir af spenningi í sætum sínum á
meðan þeir bíða í ofvæni eftir að fá
sinn skammt af góðum, gamaldags og
gleiðgosalegum skylmingabardögum.
En konurnar hinsvegar eru án vafa
mest upptrekktar vegna þeirrar vonar
sem gefin er: að Neeson láti hugsan-
lega verða af því einhverntímann í
myndinni að fletta sig klæðum og
sýna sitt karlmannlega og formfagra
miðbik.
Skortir okkur eina hetjuna til við-
bótar? Hveiju sem líður staðhæfingu
Tinu Turner í kvikmyndinni Mad
Max III (lagið: „We Don’t Need
Another Hero“) þá virðist einmitt að
svo sé í raun og veru. Og þessar vik-
umar er verið að ffumsýna þijár kvik-
myndir sem leitast við að uppfylla
þessa frumþörf kvikmyndahúsagest-
anna: þrjár kvikmyndir og þijár nýjar
hetjur sem hver um sig hefur ólíkan
bakgrunn.
Þama gefur á að líta göfugan stríðs-
mann sem byggður er á sögupersónu
frá 18. öld, kvennabósa sem byggður
er á 19. aldar ljóði og spark-boxandi
(,,kick-boxing“...) bardagahetju sem
byggð er á tölvuleik sem þessvegna
hefði getað verið hannaður síðastlið-
inn fimmtudag. Ef við lítum á þessar
þijár söguhetjur sameiginlega þá sýn-
ist það staðreynd að hetjuskapur leik-
ara á hvíta tjaldinu er yfirhöfúð orðinn
afar málum blandinn, vafasamur og
lítt spennandi; allir virðast þeir svo
sérhæfðir í eigin tómlegheitum, allir
kunna þeir bara einn hlut og enginn
þeirra er neitt svona sérstaklega
skemmtilegur áhorfs. Annaðhvort er
maður bardagaséní eða kvennabósi,
annaðhvort leggur maður drög að
stríði eða maður leggur drög að do do
- en afskaplega fáir leikarar dagsins í
dag geta gert bæði.
Kannski er einfaldlega til of mikils
ætlast af starfsgrein sem á alveg í
stökustu vandræðum með að tyggja
jórturgúmmí og ganga í sömu and-
rá..., en hinsvegar háttaði nú í eina tíð
þamig til að mennimir sem gegndu
aðalhlutverkum sáu ekki nokkur vand-
kvæði í þvf að athafna sig hvort heldur
sem þeir stóðu blóðið uppí hnén á víg-
vellinum eða athöfnuðu sig á skeið-
vellinum í svefnherberginu; hvorki
vffin né vígin þvældust fyrir þessum
mönnum: þeir voru alhliða og ósigr-
andi ofurmenni...
Liam Neeson kemst að öllum lík-
indum einna næst þessari eitt sinn göf-
ugu hugsjón. Ef maður lítur á hliðar-
mynd af andliti hans verður til að
mynda ekki komist hjá því að sjá
hversu ótrúlega llkur hann er Robert
Mitchum; nefið kýlist beint uppí
augnabrúnirnar á hinn eina sanna
gríska hátt á meðan þungt - en samt-
sem áður undirleitt - augnatillitið gef-
ur til kynna að þama fari sterkur og
staðfastur rusti frekar en hreinn og
klármddi - eða jafnvel óþokki.
Það er ekki flókið að gera sér grein
lyrir því afhveiju Neeson hefur slegið
nokkrum sinnum eftirminnilega í gegn
í hlutverkum jarðbundinna persóna
sem þrífast á frumþörfmni; hungur-
hvattri græðginni og lystinni - jafnvel
matarlystinni.
Meira að segja í fyrri hluta hinnar
átakamiklu kvikmyndir Schindler’s
List var þessi einstaklingsbundna per-
sónusköpun hans ljóslifandi: þama var
hinn hungraði Neeson mættur á svæð-
ið, sífellt gráðugur í súkkulaðistykki
„jafnstór höndum mínurn" og með
„tvær ferðakistur troðfullar af pening-
um“. En þetta strákslega orðalag ýjaði
engu að síður að því að eitthvað gott
gæti hlotist af allri þessari græðgi, að
það væri afskaplega stutt frá ástinni á
hinu ljúfa lífi til hreinnar og beinnar
ástar á líftnu.
Þetta nýjasta hlutverk Neeson tekur
upp þráðinn þar sem frá var horfið í
Schindler’s list: fyrsta atriðið í Rob
Roy (sem væntanleg er í Háskólabíó á
næstu dögum) sýnir okkur hetjuna þar
sem hann skundar karlmannlega uppá
hæðarbrún með stórfenglegu útsýni.
Kvikmyndin gefur Neeson síðan al-
deilis fullkomna afsökun fyrir hreimn-
um, en er í reynd aðeins gráupplagt
tækifæri fyrir hetjuna til að skokka á
táknrænan hátt uppí siðferðislegar
hæðir svo hann geti kannað ástand
sálar sinnar og maður lifandi hvað hún
lítur ffábærlega út frá hans sjónarhóli:
„Heiður," segir hann ábyrgðarfull-
um tóni við son sinn, „er nokkuð sem
enginn getur gefið þér og enginn getur
heldur hrifsað frá þér. Þú veist sjálf-
krafa hvenær þér hefur hlotnast heið-
ur. Hann vex innra með þér.“ Þessar
yfirlýsingar em kannski fulláþreifan-
legar og líffræðilegar fyrir flesta, en
koma jú boðskapnum skilmerkilega á
ffamfæri: maðurinn er hugrakkur; gott
og vel.
Neeson fer í Rob Roy með hlutverk
Robert MacGregor, átjándu aldar
ættarhöfðingja í skosku hálöndunum
sem Walter Scott lávarður gerði á
sínum tíma ódauðlegan: mann sem
aldrei nokkum tímann vílaði það fyrir
sér að reka menn á hol með sverði
sínu til að verja sitt góða nafn - og
ættmenn sinna sem bera það.
Þessi óttalausi stríðsmaður nýtur